Sorgin – skuggi ástarinnar

DSC01012Hefur þú misst einhvern sem var þér kær? Hefur einhver dáið sem þú hefur elskað? Ef svo er þekkir þú söknuð og sorg. Sorg er gjald kærleikans. Sorgin er skuggi ástarinnar. Þau syrgja aldrei sem aldrei hafa elskað.

Þessi vika er í kristninni notuð til að minnast ástvina sem eru farin á undan okkur inn í himin Guðs. Vikan er íhugunarvika hins heilaga, hinna heilögu, himinsins og þeirra sem þar syngja höfundi lífsins. Við megum gjarnan íhuga viðbrögð okkar við missi og hvernig við viljum heiðra minningu en líka lifa óttalaust og í fullri gnægð.

Viltu fara á mis við að elska? Fæst vilja afsala sér þeim glitrandi þætti hamingju og lífs. Ef við viljum losna við eða forðast að syrgja og sakna kaupum við þá sorgleysu afar dýru verði því þá megum við ekki elska neitt í þessum heimi.

Sorg er ekki sjúkdómur, hún er hluti af lífinu, tákn um heilbrigðar tilfinningar, ást sem hefur misst elskuna sína eða vin. Sorg er sársauki sem verður þegar við missum einhvern sem er okkur mikilvægur og við elskum.

Sorgarferli er vegferð. Enginn verður fullsáttur við missi en sorgarvinnan leiðir oftast til að fólk lærir að lifa við missinn. Syrgjandi kemst á það stig að geta líka notið gleði á ný þrátt fyrir að lífið sé breytt. Látinn ástvinur skilur alltaf eftir skarð sem þau sem eftir lifa reyna að fylla. Við fráfall verður flest með öðrum svip en áður. Hið yfirþyrmandi verkefni syrgjenda er að læra ný hlutverk og finna sér jafnvel nýjan tilgang.

Sorgarferlinu er gjarnan lýst sem mynstri, sem kallað er sorgarferli. Fyrsta skrefið er áfall. Hið annað er einhvers konar aðlögun að missinum. Þriðja skrefið varðar að taka þátt í lífinu að nýju sem fullveðja þátttakandi.

Þegar við missum verða flest dofin af högginu. Sum festast í afneitun í einhvern tíma. Í sumum tilvikum verður áfallið svo mikið að fólk fer í djúpan tilfinningadal og verður sem lamað af drunga áður en bataferlð hefst. Að syrgja og verða fyrir miklum tilfinningalegum sviftingum er ekki sjúklegt heldur oftast merki um að við erum heilbrigð, en bara á ókunnum tilfinningaslóðum.

Tilfinningadoði sem einkennir fyrstu daga og vikur missis er kæling eða frysting sálar. Stundum tekur þýðutíminn langan tíma. Vegna kælingardofans kemst fólk oft í gegnum útfarartíma án þess að bugast. Þegar kulda leysir svo – eins og í náttúrunni á vorin – verður flóð í sálinni. Það er tímabil mikils sársauka. Þá hellist yfir syrgjendur raunveruleiki missis og endanleika. Margir upplifa að vera illa áttað, einmana og skakkt í tilverunni – eiginlega utan við sjálft sig.

Söknuður er langlífur. Sterkar tilfinningarnar eru eðlileg viðbrögð heilbrigðs fólks í hræðilegum aðstæðum. Læknar tíminn sárin? Nei, tíminn læknar ekkert. Eins og líkamssárin þarfnast sálarsárin hreinsunar og ummönnunar.

Við megum gjarnan tala um látna ástvini okkar, skrifa niður minningar um þau, skoða myndir af þeim, minnast viðburða og líka skondinna, áhrif þeirra á okkur, rifja upp það sem þau kenndu okkur og gerðu fyrir okkur – eða það sem þau gerðu ekki fyrir okkur og er okkur sárt.

Hver hafði mest áhrif á þig til að gerði þig að þeirri manneskju sem þú ert? Var það móðir þín eða faðir, afi eða amma? Hvert þeirra sem býr í himninum varð þér til hjálpar? Var eitthvert þeirra kunnáttusamur kúnstner sem efldi þig? Hver varð þér vitringur? Var eitthvert þeirra sem kenndi þér að spenna greipar og tala við Guð eins og vin? Var eitthvert þeirra sem varð þér hlýr faðmur, skjól og hálsakot sem þú áttir víst í flóknum og köldum heimi? Var einhver sem bjargaði þér í aðkrepptum aðstæðum eða hjálpaði þér þegar þú þarfnaðist þess? Dragðu upp í huganum myndir og leyfðu þér að þakka fyrir þau. Og svo að þínu lífi nú. Dagur látinna er dagur lífs. Hver er lífsstefna þín?

Guð elskaði og himininn fylltist sorg yfir dauða sonarins á krossi. Guð lifir sig í sorg þína og skilur sársauka þinn. Dauðinn dó en lífið lifir. Því endar líf ástvina þinna ekki í tómi endanlegs dauða heldur í ástarríki eilífðar. Guð hefur opnað allar gáttir dauðans með lífsmætti sínum. Því máttu fela Guði ástvini þína, ást þína, sorg þína og tilfinningar. Svo máttu falla í fang Guðs í þínum dauða – og fæðast inn í ást eilífðar. Sorgin er skuggi ástarinnar en ljós Guðs lýsir upp alla skugga og nærir ástina.

Hugleiðing í Hallgrímskirkju, 3. nóvember, 2016

Afmæli og fyrsta guðsþjónustan

Á þessum degi, 14. október árið 1962, var haldin fyrsta guðsþjónustan í kirkjuskipi Hallgrímskirkju. Til þess tíma var messað í kór kirkjunnar. Á árinu 1962 hafði verið lokið að steypa upp veggi kirkjuskipsins til hálfs og undirstöður súlna í kirkjuskipinu. Þá hafði undirgólf kirkunnar verið steypt. Ákveðið var að marka þessi tímamót og lofsyngja Guði í framtíðarhelgirými Hallgrímskirkju þó ekkert væri þakið og svæðið væri ófrágengið byggingarsvæði.

Á messudeginum rigndi ákaflega og söfnuðurinn, um eitt hundrað manns, leitaði skjóls undir vinnupöllum sem stóðu við útveggina. Jakob Jónsson, sóknarprestur Hallgrímskirkju, messaði. Hann stóð í miðju kirkjuskipinu, þar sem kórtröppurnar eru nú, og naut blessunardagga himins.

Þar sem búið var að steypa upp megnið af veggjum kirkjuskipsins hófst undirbúningur að byggingu turns kirkjunnar. Að turnbyggingunni var unnið á næstu árum. Lokið var að steypa í topp í árslok 1968.

Það var meðvituð ákvörðun byggingar- og sóknarnefndar í hvaða röð hlutar stórkirkjunnar voru byggðir. Ef kirkjuskipið hefði verið fullklárað á sjöunda áratugnum hefði turnginn líklega aldrei orðið til og kirkjan hefði ekki orðið sú perla sem tíminn hefur slípað. Forsjálnin bar árangur.

Suðursalurinn í turnvængnum var vígður til helgihalds á 300 ára ártíð Hallgríms Péturssonar. Vígsludagurinn var 27. október árið 1974. Í tengslum við vígslu salarins og fyrir vígsluathöfnina var hornsteinn lagður að kirkjunni. Á skjalinu í hornsteininum segir m.a. „Drottni til dýrðar er kirkja þessi reist í minningu Hallgríms Péturssonar.“

Nú höldum við bráðum hátíð vegna 30 ára vígsluafmælis kirkjunnar. Kirkjan var vígð 26. Október 1986. Í ár eru því 30 ár liðin frá vígslu hennar. Hátíðamessan verður 30. október næskomandi. Við bjóðum öllum þeim sem unna starfi kirkjunnar að koma til messu og fagna með okkur.

Trump og menningarkrísa BNA

TrumpÉg horfði á kappræður forsetaframbjóðendanna í Bandaríkjunum í nótt. Sorg fyllti hjarta mitt svo dapurlegar voru þær. Mér þykir vænt um BNA og afar margt í bandarískri menningu. Ég stundaði á sínum tíma framhaldsnám í einni bestu guðfræðideild heims og í einum besta háskóla BNA. Þegar ég horfði á Donald Trump frussa úr sér hroðanum, rífa mótframbjóðandann niður í leirveltuna og að Hillary Clinton lyfti sér yfir lágkúruna fór ég að hugsa. Í þessum leðjuslag opinberaðist mér hinn djúpi vandi BNA, samfélagsgerðar og mannskemmandi óréttlæti. Að auðmaður sem höfðar til lágkúrulegustu hvata, ótta, reiði og haturs skuli ná svo langt er allri heimsbyggðinni tákn um að eitthvað er ruglað og rotið í grunni samfélagsgerðarinnar. Og í einföldustu mynd er það að auðmenn stjórna of miklu, stýra of mörgu í bandarísku samfélagi, kaupa áhrif og halda of stórum hópi lægri stéttanna niðri. Stórir hópar eru fastir í gildrum fátæktar og hafa hvorki hvata né möguleika til menntunar. Það er þessi kapítalíska gerð sem viðheldur eða eykur andstæðurnar í samfélaginu og leggur grunn að því að hatursmaður kvenréttinda, mennsku og menntunar gæti komist til valda. Í Donald Trump kristallast hrun hins bandaríska samfélags. Það verður að endurnýjast, minnka andstæðurnar, skera af öfga kapítalismans, sem ekki gengur upp, og er fólki vestra dýrkeypt og heimsbyggðinni hættulegt.

Kappræðurnar skiluðu ekki sigurvegara þó Hillary Clinton væri mun skárri en loddarinn. En þær fleyttu til mín vitund um að það er aðeins aukin menntun og bætt efnahagskerfi sem megna að mæta ótta, hatri, mannfjandskap og flatneskju sem Trump túlkar og höfðar til. Veilurnar eru opinberaðar og nú ættu vinir mínir vestra – með stuðningi og hvatningu okkar hinna – að hefja sókn til meiri samfélagsgæða. Og þar sem forsetavalið í BNA skiptir mannheim allan svo miklu máli legg ég til að heimsbyggðin fá neitunarrétt til að hafna vondu vali. Könum er ekki einum treystandi til að velja!

Hvenær byrjar dagurinn?

Einu sinni var sat gyðinglegur fræðari með nemahóp og spurði: „Á hvaða augnabliki endar nóttin og dagurinn byrjar?“

Einn neminn svaraði: „Það er þegar nógu bjart er til að hægt er að greina að hunda og kindur.“

Annar sagði: „Þegar það er nógu bjart til að sjá hvað er ólífutré og hvað fíkjutré.“

Meistarinn brást við og sagði: „Þetta eru góð svör en þó ekki hin réttu. Svarið er: „Þegar ókunnur maður kemur og við höldum að hann sé bróðir okkar og allar deilur hætta, þá er nákvæmlega stundin þegar nóttin endar og dagur byrjar.“

Og þar með lýkur þessari sögu. Hvernig líkar þér svarið? Sagan er alls ekki um skepnur eða tré, birtu eða myrkur, heldur varðar samskipti og mennsku. Að dagur byrji, þegar ókunnugur maður kemur og við sjáum í honum bróður, systur og vin og að deilur gufa upp og hverfa. Er þá endir nætur – afturelding?

Símon Peres er látinn. Hann lést í liðinni viku. Hann var einn áhrifaríkasti leiðtogi Ísraela og kom til Íslands árið 1993. Hann var eftirminnilegur, leiftrandi skarpur,  áhugasamur maður, opin kvika og ræðinn. Peres kom til Íslands í leyniferð um Norðurlönd til að afla fylgis friðaráætlun fyrir stríðandi þjóðir fyrir botni Miðjarðarhafs. Leyniförin bara árangur. Oslóarsamningurinn var undirritaður skömmu síðar. Nokkrum árum eftir þessa friðarför sagði Símon Peres viskusöguna um dagrenningu á leiðtogafundi í Davos. Hún á enn við.

Friður verður aldrei tryggður aðeins með undirritun og handsali. Þessa daga eru almennir borgar drepnir í Aleppo. Þegar dagur rís í þeirri borg vakna stríðsmenn en ekki systur og bræður. Um síðustu helgi féllu tæplega hundrað börn á aðeins tveimur dögum í Aleppo. Nóttin verður bara svartari. Hvenær dagar? Einstaklingar, hópar og þjóðir geta haldið áfram að stríða, deyða og eyða – en líka orðið fólk friðar, mennsku og elsku. Sýn trúar er að aðrir eru líka djásn og dýrmæti. Trúmenn eiga grunn í elsku og sköpunargerningi Guðs sem býr til veröld og fólk sem hefur gildi í sjálfu sér. Trúlaus sem trúandi megum við elska og virða í stað þess að óttast og hata. Dagur er á lofti þegar við virðum aðrar hefðir og óttinn minnkar. Hvenær byrjaði dagurinn? Það var þegar Guð horfði með vinaraugum á veröldina og vitjaði hennar. Amen.

Biðjum:

Guð dags og nætur, jarðar og himins, tíma og eilífaðar.

Hjálpa okkur að sjá bræður og systur hvern dag.

Gef okkur gleði himins í veröld jarðar, visku eilífðar í heimi tíma,

og dagssjón við næturlok. Amen

Kyrrðarstund í Hallgrímskirkju 6. október, 2014.

Meðfylgjandi mynd tók ég í Jerúsalem í dagrenningu í maí 2023.

Orðasóðar og frelsið

img_3988Í dag er sunnudagur guðlastsins. Það er ekki vegna þess að á þessum degi hafi menn guðlastað eða fengið leyfi til að vera orðasóðar. Nei, á þessum degi er sagt í guðspjallinu að Jesús hafi verið vændur um guðlast. Og hann var svo að lokum tekinn af lífi vegna guðlasts.

Á Íslandi var bannað að guðlasta en svo er ekki lengur. Á síðasta ári, 2015, felldi Alþingi úr gildi grein í almennum hegningarlögum sem úrskurðaði þá athöfn refsiverða, sem smánaði trúarkenningar eða guðsdýrkun löglegs trúfélags. Það var 125 gr. hegningarlaganna (nr. 19/1940). Eini guðlastsdómurinn í seinni tíð féll í Hæstarétti árið 1984. Í tímaritinu Speglinum hafði verið gert grín að altarissakramentinu og dómurinn taldi umfjöllun blaðsins refsiverða. Fleiri dómar hafa ekki gengið. Við Íslendingar hefðum ekki verið bættari ef grínistar og spaugstofumenn þjóðarinnar hefðu verið sektaðir eða fangelsaðir fyrir trúarlegan glannaskap. Að dæma menn fyrir guðlast hefur aldrei bætt samfélag eða guðsdýrkun.

En nú er guðlastsgreinin farin en verkefni okkar er að bæta samtal okkar. Í netheimum hafa margir sullað sinni drullu á torg heimsins. Þar er hópur sem talar niðrandi um menn og Guð, hnjóðar í atferli fólks, lastar skoðanir einstaklinga og smánar fólk með ýmsum hætti. Af hverju sulla svo mörg smekkleysu inn í æðar netsins? Er það vegna áfalla í bernsku eða hrunreiði sem svo mikið flýtur skætingi í garð skoðana fólks, trúar, litar, kynhneigðar. Eða er það ótti? Orðsóðaskapur er líka stundum tjáning óuppgerðar reiði.

Niðrandi tal um Guð

Orðabókin segir að guðlast sé það að tala óvirðulega um Guð, lasta Guð, hafa Guð að spotti. Þessi skilningur, sem flestir hafa lagt í hugtakið, tengist túlkun á boðorðinu: “Þú skalt ekki leggja nafn Drottins Guðs þíns við hégóma.” Guðlast var talinn glæpur meðal hinna fornu Hebrea og refsing var líflát. Á þessari aftökuhefð voru þær lögskýringar Gyðinga reistar, sem voru notaðar gegn Jesú og til að dæma hann.

Býzantíski keisarinn, Justinianus 1, sem uppi var á sjöttu öld hins kristna tímatals, tók upp dauðarefsingar við guðlasti. Fjöldi þjóða fylgdi þessu fordæmi og iðkaði í þúsund ár. En hið athyglisverða er að refsiharkan var ekki vegna Biblíuhlýðni eða trúarástæðna, heldur fremur vegna hagsmuna valdamanna. Árás á trú og kenningu var jafnan túlkuð sem árás á ríkjandi stjórnvöld þegar trú og siður voru eitt. Að lasta Guð var að lasta stjórn samfélagsins. Guðlast var ekki liðið vegna þess að það ógnaði valdsjórninni. En sú samfélagsútgáfa guðlasts er allt annað mál og hin trúarlega. Guðlast að viti kristninnar er það að virða ekki hin elskandi, leysandi og styðjandi Guð. Að Guð elskunnar sé ekki elskaður.

Frelsi

Vestrænar þjóðir hafa sem betur fer reynt að feta leið frelsins. Við njótum mannréttinda, sem eru ávöxtur margra alda frelsisbaráttu. Við njótum frelsis til trúariðkunar og frelsis til tjáningar. Og þessi mikilvægu mannréttindi hafa sprottið upp á akri kristinnar kirkju og í skjóli kristinnar kenningar. Kristnin leggur áherslu á dýrmæti hverrar manneskju. Mannréttindabálkar eru í samræmi við siðfræði, mannhugsun og elskuafstöðu Guðs kristninnar.

Frelsi einstaklingsins er dýrmætt – ofurdýrmætt – og því má ekki fórna þó að því sé sótt úr ýmsum áttum. Jesús Kristur stóð alltaf vörð um einstaklinga og við fylgjendur hans eigum að fara eins að. Frelsi er einn meginþáttur kristninnar. Guð hefur áhuga á frelsi fólks. Jesús Kristur var frelsishetjan mikla sem kom til að leysa fjötra og kalla fólk og heim til frelsis. Enn kallar hann.

En frelsi má nota eða misnota. Að kristnum skilningi er frelsið ekki bara frelsi til að fá útrás fyrir einstaklingsþarfir. Frelsið er fangvítt og í þágu lífsins, lífs okkar allra. Frelsið er líka í þágu annarra. Á tímum sem einkennast af einstaklingshyggju sem slagar í átt að narcissisma slævist meðal fólks hin djúpa frelsisáhersla kristninnar og þjónustuafstaða. Siðvitund breytist og samfélgssýn einnig. Einstaklingurinn verður mælikvarði alls, þarfir hans og langanir. En Guð vill að við umgöngumst lífið, frelsið, fólk sem dýrmæti en ekki einnota drasl í þágu skyndinota og án vitundar um afleiðingar gerða okkar.

Allt leyfilegt?

Hinn lamaði í sögunni á sér systur og bræður í samtíma okkar. Sjálfhverfa er ein af alvarlegri röskununum. Því þegar hún vex rrýrnar samfélagsvíddin. Tjáningarfrelsið verður þá sem næst heilagur réttur. En kristnin hafnar að tjáningarfrelsi lifi í tómarúmi, að það sé ofurréttur sem ekkert megi hrófla við eða takmarka. Tjáningarfrelsi er mikilvægt en má ekki verða ofar öllu og allt annað verði að lúta því. Og til að frelsið nýtist sem best þarf að gæta að samskiptum, jákvæðri nálgun og mannhelgi allra. Það er hlutverk okkar að stæla siðvitund og kenna börnum okkar ábyrg tengsl og jákvæð samskipti. Verkefni okkar samfélags er að rækta virðingu fyrir ólíkum lífsskoðunum, fólki sem hugsar eða er öðru vísi en við sjálf. Við þurfum að gæta okkur að lasta hvorki menn né Guð.

Hver eru gildi þín? Er eitthvað sem skiptir þig algeru máli? Það er hið trúarlega í lífi þínu. Við erum kölluð til að vanda okkur í öllum tengslum okkar. Vöndum okkur í samtölum og stælum mannvirðinguna.

Hvað er þér mikilvægt?

Strákur var spurður hvað guðlast væri. Hann hugsaði sig um og sagði svo: „Last á enskunni er síðastur. Guð er last. Það þýðir þá að Guð sé síðastur.“ Og það er hnyttin útgáfa og rambar á hið mikilvæga. Þegar allt er þrotið kemur Guð. Guð er síðastur en líka fyrstur.

„Hann guðlastar” ályktuðu fræðimennirnir þegar Jesús fyrirgaf syndir. Þeir vissu að enginn mátti fyrirgefa syndir nema Guð. Jesús reyndi þá og spurði viturlega: „Hvort er auðveldara að segjast fyrirgefa syndirnar eða reisa manninn upp?“ Og þar sem maðurinn fékk heilsu var komið að spurningunni um fyrirgefningu syndanna. Ef Jesús væri fær um að lækna gæti kannski verið, að þar færi maður með mátt himinsins í sér? Guðlastaði Jesús eða ekki? Nei hann stóð lífsins megin. Guðlast er að virða ekki Guð sem elskar, læknar og leysir. Jesús Kristur elskaði, læknaði og leysti fjötra. Það er fagnaðarerindið sem varðar þig og allt samfélagið.

Amen

19. sunnudagur eftir þrenningarhátíð – A-röð. Prédikun í Hallgrímskirkju, 2016. Útvarpsmessa RÚV.

Lexían Es. 18.29-32

Og þegar Ísraelsmenn segja: ,Atferli Drottins er ekki rétt!’ – ætli það sé atferli mitt, sem ekki er rétt, þér Ísraelsmenn? Ætli það sé ekki fremur atferli yðar, sem ekki er rétt? Fyrir því mun ég dæma sérhvern yðar eftir breytni hans, þér Ísraelsmenn, segir Drottinn Guð. Snúið yður og látið af öllum syndum yðar, til þess að þær verði yður ekki fótakefli til hrösunar. Varpið frá yður öllum syndum yðar, er þér hafið drýgt í gegn mér, og fáið yður nýtt hjarta og nýjan anda. Því að hvers vegna viljið þér deyja, Ísraelsmenn? Því að ég hefi eigi velþóknun á dauða nokkurs manns, – segir Drottinn Guð. Látið því af, svo að þér megið lifa.“

Pistillinn Ef. 4.22-32

Þér eigið að hætta hinni fyrri breytni og afklæðast hinum gamla manni, sem er spilltur af tælandi girndum, en endurnýjast í anda og hugsun og íklæðast hinum nýja manni, sem skapaður er eftir Guði í réttlæti og heilagleika sannleikans.

Leggið nú af lygina og talið sannleika hver við sinn náunga, því að vér erum hver annars limir. Ef þér reiðist, þá syndgið ekki. Sólin má ekki setjast yfir reiði yðar. Gefið djöflinum ekkert færi. Hinn stelvísi hætti að stela, en leggi hart að sér og gjöri það sem gagnlegt er með höndum sínum, svo að hann hafi eitthvað að miðla þeim, sem þurfandi er. Látið ekkert skaðlegt orð líða yður af munni, heldur það eitt, sem er gott til uppbyggingar, þar sem þörf gjörist, til þess að það verði til góðs þeim, sem heyra. Hryggið ekki Guðs heilaga anda, sem þér eruð innsiglaðir með til endurlausnardagsins. Látið hvers konar beiskju, ofsa, reiði, hávaða og lastmæli vera fjarlægt yður og alla mannvonsku yfirleitt. Verið góðviljaðir hver við annan, miskunnsamir, fúsir til að fyrirgefa hver öðrum, eins og Guð hefur í Kristi fyrirgefið yður.

Guðspjallið Matt. 9.1-8

Þá sté Jesús í bát og hélt yfir um og kom til borgar sinnar. Þar færa menn honum lama mann, sem lá í rekkju. Þegar Jesús sá trú þeirra, sagði hann við lama manninn: „Vertu hughraustur, barnið mitt, syndir þínar eru fyrirgefnar.“

Nokkrir fræðimenn sögðu þá með sjálfum sér: „Hann guðlastar!“

En Jesús þekkti hugsanir þeirra og sagði: „Hví hugsið þér illt í hjörtum yðar? Hvort er auðveldara að segja: „Syndir þínar eru fyrirgefnar’ eða: ,Statt upp og gakk’? En til þess að þér vitið, að Mannssonurinn hefur vald á jörðu að fyrirgefa syndir, þá segi ég þér“ – og nú talar hann við lama manninn: „Statt upp, tak rekkju þína, og far heim til þín!“

Og hann stóð upp og fór heim til sín. En fólkið, sem horfði á þetta, varð ótta slegið og lofaði Guð, sem gefið hafði mönnum slíkt vald.