Greinar og pistlar

Vatn

Hvað var í kringum þig, var þitt nærsamhengi, þegar þú varst fóstur í móðurkviði? Það var vatn. Þú svamlaðir og fórst kollhnísa í legvökva. Hátíðnihljóðin, sem bárust eyrum þínum alla daga, voru frá hinu hraða rennsli blóðsins, vökvans, í æðum móður þinnar og í takti við slátt hjartans sem dældi. Svo þegar legvatnið fór var ekki lengur hægt að lifa inní mömmu – þá fæddist þú. Síðan varstu baðaður eða lauguð í vatni. Móðurmjólkin var að mestu vatn. Þú varst og ert vatnssósa. Svo héldu elskuarmar á þér við skírnarlaug. Glitrandi vatnið í fontinum var borið að kolli þínum og orðin um föður, son og heilagan anda voru nefnd með nafninu þínu.

Síðan hefur vatnssagan haldið áfram. Þú hefur verið í vatni og notið vatns. Í þér er mikið vatn, sem hefur lengi verið til, jafnvel tugi milljóna ára. Það hefur farið um líkama fiska, sóleyja, hvala, trjáa, tígrisdýra, apa, snigla, kaktusa og jafnvel risaeðla. Það hefur borist um allan heim, verið í Jórdan og mörgum jökulám, verið í Kyrrahafinu, Dauðahafinu, Rauðahafinu, vatninu í Krossá. Meðan þú lifir finnur þú fyrir vatnsbúskap líkama þíns. Vatnið er lífinu nauðsynlegt. Líf okkar slokknar ef vatnið hverfur eða fúlnar.

Margir elska vatn og vötn, veiðimenn, fagurkerar og trúmenn allra hefða. Auður djúpúðga var svo elsk að sjónum að hún vildi láta jarða sig í flæðarmáli. Merkilegt, flestum hryllir við ef grafir fyllast af vatni. En af hverju skyldi hin vitra, kristna, Auður hafa sótt til sjávar? Getur verið að vatn hafi eitthvað með Jesú að gera? Getur verið að við þurfum að sjá hið djúptæka í hinu yfirborðslega, greina trúarleg gildi í hinu hvunndagslega?

Skírn Jesú og vatn veraldar

Þegar Jesús vildi skírast var hann sér fullkomlega meðvitaður um, að skírn hans væri ekki með sama móti og iðrunarskírn þeirra sem flykktust til Jóhannesar við Jórdan. Skírnaróskin markar upphaf starfsferils hans. En Jesúskírnin er ekki heldur hin sama og okkar. Jesús skírðist ekki heldur til lífsins eins og við, ekki að endurnýjast eins og við, ekki að losna úr viðjum sorans eins og við. Skírn Jesú var upphaf frelsisverks hans sem gerir skírn okkar mögulega. Skírn Jesú var og er lind, uppspretta í eyðimörk, árstraumur, sem mótar umhverfi og er forsenda gróðurs, sem kenndur er við himininn. Skírn Jesú hefur áhrif á allan heiminn, ekki bara eyðimörk, heldur líka blautsvæðin.

Á miðöldum gátu menn séð í Jórdanskírn Jesú helgun allra vatna heimsins. Jesús helgar allt sem er, gerir það heilagt. Vatnið notum við svo í hinu kirkjulega samhengi skírnarinnar til að helga lífið. Í bikarnum er vatnið helgað þér til blessunar. Í því er helgað vatn og þú mátt því leyfa þér og lífi þínu að blómstra. Af því veröldin er Guðs sköpun, blessuð af Jesú eiga kristnir menn að verja vatn veraldar, vernda og hreinsa. Lífið þarfnast þess. Jesús var skírður – ekki aðeins til að gefa mönnum líf heldur gefa allri veröld líf, vatninu líka.

Vatnsvernd fjær og nær

Vatn hefur verið misnotað og mengað um allan heim. Víða er vatnsskortur og vatnsvernd er æ brýnna mál alls mannkyns. Við ættum að styðja Hjálparstarf kirkjunnar við að gera brunna á vatnsvana svæðum. Mengun er víða gífurleg, sjór og vötn eru svo illa spillt, að fólk getur ekki farið út í vatnið til að baða sig, hvað þá lotið niður og drukkið. Meira en einn milljarður manna hefur ekki aðgang að nægu og hreinu vatni. Ýmsum tegundum platna, skordýra og dýra er ógnað vegna vatnsmengunar, uppistöðulóna og námavinnslu.

Við þurfum að innræta okkur þá frumreglu, að aðgangur að hreinu vatni séu mannréttindi. Vatnsvernd er lífsvernd. Við berum ábyrgð á lífsgæðum barna okkar, ófæddum kynslóðum. Kirkjan gegnir ábyrgðarhlutverki í náttúruvernd og við berum öll ábyrgð í þeirri þjónustu.

Notum vatnsdag til að íhuga köllun okkar til verndar og blessunar vatns. Land, fólk, vatnssósa sköpun Guðs er heilög.

 

 

Greinar og pistlar

Emmý Lynn skírð

Emmý Lynn var skírð í Hallgrímskirkju 19. mars. Foreldrarnir búa í Falkirk í Skotlandi. Sandra Ögn Agnarsdóttir er mamman og pabbinn Michael Dean Cullis. Það var skemmtilegt að undirbúa skírnina með þeim og afar og ömmur, langamma og fjölskyldufólkið kom fagnandi til kirkju og til athfnar. Sólin lék sér helgidóminum. Og þegar Sandra kom með Emmu að fontinum opnaði hún augun og hvelfingin, gluggarnir og ljósleikurinn birtist í augunum – hún var með himinn í augum. Petra og Michel lásu biblíutextana. Og annað þeirra notaði Iphone sem ritningu – og textinn var frá United Bible Society!  Andreas Costa og Rakel Ósk Steindórsdóttir eru guðfeðgin. Skír er himneska og Emmý Lynn er ekki aðeins barn Íslands og Skotlands, ekki aðeins barn tímans heldur líka borgari eilífðar. Takk Sandra og Michael og Guð geymi ykkur öll. 

Greinar og pistlar, Prédikanir

Eyland og lífland – Sigríður Hagalín Björnsdóttir og Móse

 

Ein af merkilegustu bókum sem ég las í vetur er Eyland eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur. Ég heillaðist af hugmyndaauðgi og dýpt þessarar skáldsögu. Söguþræðinum verður ekki lýst í nokkrum setningum, en þó hægt að upplýsa að í sögubyrjun dettur Ísland úr sambandi við útlönd. Engar flugvélar koma til landsins eða fara, engin skip heldur. Öll fjarskiptasamskipti rofna og Íslendingar verða allt í einu einir í veröldinni. Hvað verður um hinn hluta veraldar er ekki vitað. Sjónum er aðeins beint að Íslendingum í algerri einangrun í langan tíma, sem leiddi til hruns, raunar algers og rosalegs kerfishruns.

Eyland er vel heppnuð bók um risastóra hugmynd, saga á mörgum plönum og um mörg mál. Hvað skiptir ríki mestu máli? Hvað heldur þjóðfélagi saman? Hver er uppspretta laga og réttar? Hvað verður um einstaklingana þegar menningin springur? Hvernig bregst fólk við þegar samfélagskerfin brotna? Hvaða siðferði býr í menningunni? Eyland lýsir vel að menning verndar líf en líka hvað stutt er í villidýrið í mannfólkinu og hve menningin er viðkvæm og brotnar auðveldlega.

Boðorði tíu

Lexía dagsins talar inn þetta spurningaflóð. Biblíutextinn í annarri Mósebók er samandregin viska og niðurstaða samfélags sem hafði upplifað langvarandi kerfishrun. Og slík lífsspeki verður til í uppgjöri við áföll, átök og jafnvel hryllilega reynslu. Þessi texti dagsins er um það sem við köllum boðorðin tíu. Mörg okkar munum úr biblíusögunum dramatíska sögu um hvernig boðorðin voru klöppuð á steintöflur á Sínaífjalli. Það er helgisagan og slíkar sögur eru yfirleitt stutta útgáfa viðburðanna. Helgisögur eru samandregnar og einfaldaðar táknsögur um mikla viðburði og flókið ferli. Lífsspeki eins og í boðorðunum er hins vegar niðurstaða langrar þróunar og mikillar reynslu þó niðurritun gæti hafa verið snögg. Munnleg geymd kemur á undan ritverkum. Viskan sprettur fram og nær viðurkenningu vegna þess að fjöldi fólks og jafnvel margar kynslóðir hafa lent í vondum málum, orðið fyrir hruni, upplifað að þjóðfélag verður að hafa grunnreglur, lög og rétt og meginreglur um siðferði til að villidýrin í mann-og dýraheimum valdi sem minnstum skaða. Siðferði, lög og reglur eru til að fólk geti notið lífsins. Og hegðunarreglur og samfélagsskipulag er huti af menningu. Menning er alltaf þau andlegu klæði sem menn koma sér upp til að skýla sér fyrir næðingi og hryllingi í lífinu.

Boðorðin urðu ekki til í hirðingjasamfélagi heldur meðal fólks sem hafði reynslu af lífi í þorpum og bæjum og hafði þróað flókið þjóðfélag hvað varðar atvinnu, samskipti, landbúnað og samskipti við aðrar þjóðir. Og þessi lífsspeki hinna fornu hebrea var síðan notuð meðal Gyðinga og vegna kristninnar flutt út til allrar heimsbyggðarinnar. Boðorðin eru uppspretta, fons, hugmynda sem hafa seitlað um allan heim. Við Íslendingar höfum notað þessi speki í uppeldi um aldir og við mótun menningar okkar. Orðin tíu eru byggingarefni í löggjöf heimsins. Boðorðin eiga sér afleggjara og endurvinnslu í löggjöf nútímans. Hin djúpa mannúð og mannvernd þeirra hefur haft áhrif á gildandi mannréttindabálka, sem varða vernd allra, kvenna og karla, barna og fullorðinna, óháð lit, kynferði og trú. 

Um hvað?

Um hvað eru boðorðin? Manstu þau? Jú, þau eru tíu og upphafið er: „Ég er Drottinn Guð þinn, sem leiddi þig út af Egyptalandi…“ Sem sé, Guð er guð vegna verka í sögu, vegna tengsla sem gögnuðust lifandi fólki í raunaðstæðum þeirra. Og mörg okkar muna einnig að nafn Guðs eigi ekki að leggja við hégóma. Það merkir að við ættum ekki að hæðast ekki að hinu heilaga. Svo muna flest að einhver staðar í boðorðunum er rætt um að heiðra foreldra, virða makann og halda ekki framhjá, stela ekki og girnast ekki.

Eining en samt tvær víddir

Eiginlega má skipta orðunum tíu í tvennt. Annars vegar orð um Guð og hins vegar orð um menn. Hvaða boð fjalla um Guð og hver þeirra eru um menn? Jesús þekkti vel boðorðin og samhengi þeirra og hvernig mætti túlka þau með ýmsum hætti. Jesús var ekki fastur í formi eða smáatriðum. Hann var óhræddur að skoða hið gamla efni og færa í nýtt samhengi. Ástæðan nýtúlkunarinnar var að Jesús var með huga við þarfir fólks, ekki bara einhvers hóps heldur allra og í öllum flokkum og stéttum. Og með andlegar og líkamlegar þarfir fyrir augum dró Jesús saman öll boðorðin. Þessi samdráttur eða samþjöppun Jesú á öllum boðorðunum setti hann saman í það sem við köllum tvöfalda kærleiksboðið. Og hvernig er það? Í stuttu útgáfunni er það: „Elska skaltu Drottin, Guð þinn … – og náunga þinn eins og sjálfan þig.“ Fyrri hlutinn er einfaldlega guðsáhersla boðorðanna. Þar er guðsvirðingin tjáð. Seinni hluti er í samræmi við seinni hluta boðorðanna og varðar mannvirðingu og mannvernd – að við eigum að virða og elska fólk – alla.

Kærleiksboðið í krossinum

Og krossar heimsins minna á það sama – á þessar tvær víddir boðorðanna. Lóðrétta tréð minnir okkur annars vegar á tengslin til Guðs. Trúin er elskan til Guðs. Lárétta tréð minnir okkur síðan á tengslin og umhyggjuna gagnvart samferðafólki okkar, þessum sem Biblían kallar náunga okkar. Og náttúran er líka náungi okkar. Boðorðin eru um lífið, ekki aðeins þig, heldur um fólk, alla menn og lífríkið allt. Skordýr, fuglar, plöntur og maðkar eru systur okkar og bræður. Okkur er falið að vernda mannheim, en líka náttúruna. Neðsti hluti krossins er í jörð.

Lögin verða til

Börn og unglingar vita vel hvað gerist ef engar reglur væru til. Þegar þau eru spurð segja þau alltaf að þá yrði allt vitlaust og ofbeldi tæki við. Það er einmitt í samræmi við lýsingu Sigríðar Hagalín Björnsdóttur í bókinni Eyland. Ef engar reglur stýra þjóðfélaginu verður kerfishrun. Frumskógarlögmálin taka yfir og mennsk villidýr ganga laus, meiða og drepa. Reglur eru settar til að þjóna lífi og velferð. Í lögum, reglum, siðferði og menningu eru mörk lögð og gefið samhengi. Það þarf þroska til að velja lífið.

Orðin tíu í þágu okkar og lífsins

Löggjöf íslenska þjóðríkisins til forna er hin merkasta og hún átti sér líka uppistöðu í eldri lagahefð, sem rekja má alla leið suður til Sínaískaga. Þær fornu reglur, sem eru í tuttugasta kafla 2. Mósebókar hafa síðan verið túlkaðar og endurtúlkaðar, fyrst meðal hebrea, síðan í gyðingdómnum, svo í túlkun Jesú og hinni kristnu hefð. Síðan hafa boðorðin haft áhrif á siðfræði í öllum þeim heimshlutum sem hafa mótast af kristni, gyðingdómi og Islam. Og þó uxar og asnar séu ekki á eignalista okkar eru bílar, hlutir, hús og fyrirtæki komin í staðinn. Og þó það sé algerlega úrelt að líta á maka sem tæki girnist fólk yfir mörk sem ekki ætti að fara.

Fyrsta boðorðið er: “Ég er Drottinn guð þinn” er skemmtilegasta aðalorðið því það varðar meginstefnu. Hvaðan þiggur þú líf, hvar áttu þér athvarf, hver verður þér til blessunar þegar allt þrýtur, öll efni hverfa og kraftur dvín? Guð er upphaf og endir alls sem er, líka þín. Og við megum snúa okkur til Guðs í öllum okkar málum.

Boðorðin eru ekki eitthvað sem aðeins varðar Asíu eða fortíð. Þau vísa til okkar líka. Það var einu sinni karl sem lét sig dreyma og sagði við konu sína. „Mikið væri gaman að fara til Sínaí og hrópa boðorðin af fjallstindinum.” Konan hans horfði íbyggin á hann og sagði: „Ég held að það sé nú betra að vera heima og halda boðorðin!”  

Ertu sammála? Hlutverk okkar er ekki að skunda á Þingvöll eða til Sínaí heldur vera Guðs, elska – sem er mál fyrsta boðorðsins, og lifa í þeirri lífsafstöðu og leggja lífinu lið – sem er mál seinni orðanna. Það er til að hindra kerfishrun, að við verðum ekki eyland eymdarinnar heldur gott og gefandi samfélag. Guð elskar og skapar – okkar er að endurgjalda þá ást með afstöðu, lífsvörn og góðu lífi. Elska og virða.

Amen

Hugleiðing í Hallgrímskirkju, 19. mars, 2017, 3. sunnudagur í föstu.

Útfararræður

+ Edda Sigrún Ólafsdóttir – minningarorð

„Edda var alltaf svo ofboðslega myndarleg og dugleg“ – sagði lögfræðingur við mig í vikunni. Og bætti við, að vinkonurnar í lagadeildinni hefðu rætt um hvort þær gætu komið að henni þegar hún væri hvorki búin að greiða sér eða snyrta sig. Svo töldu þær sig fá tækifærið þegar fyrsti tími féll niður. Þær ákáðu að skella sér heim til Eddu til að tékka á henni, koma henni á óvart og ófarðaðri. Og ekki þurfti lengi að bíða þegar þær hringdu dyrabjöllunni. Þarna stóð hún – hárið var óaðfinnanlegt. Hún var glæsilega klædd, brosti breitt og sagði geislandi kát: „En gaman, ég var að taka bollur út úr ofninum. Komið inn.“ Þær lærðu lexíuna og reyndu ekki aftur slíka hemsókn.

Edda Sigrún var alltaf tilbúin og flott. Hún var glæsileg og agaði sig til átaka við lífið – allt frá bernsku. Hún vakti aðdáun hvar sem hún fór, dreif verkin áfram og var alltaf á vaktinni. Hún gegndi fjölda hlutverka í lífinu, var fimm barna móðir, eiginkona og fyrirmynd, lögmaður, vinkona og aðveita jákvæðni og bjartsýni.

Og nú er eins og myndin sé fullkomin. Þau standa saman á opnu sálmaskrárinnar, Helgi og Edda, eins og þau stóðu saman í lífinu. Og svo er þarna turn kirkjunnar á milli og bendir upp. Nú stendur Helgi á tímamótum og er að láta allt frá sér úr búðinni á Skólavörðustígnum. Mikil saga er við lok. Og Edda er á uppleið, á leið í hvelfingu himinsins, inn í eilífðina.

Upphaf og fjölskyldan

Edda Sigrún Ólafsdóttir fæddist í Reykjavík 17. apríl árið 1936. Foreldrar hennar voru Ólafur Hafsteinn Einarsson, kennari og þýðandi, og Gréta Sigurborg Guðjónsdóttir, verslunarmaður. Systkini Eddu Sigrúnar voru Elín, Katrín og Guðjón. Elín er látin.

Uppvöxtur Eddu Sigrúnar var gæfulegur en flókinn. Pabbinn fékkst við kennslu og móðirin hélt heimilinu saman með mikilli kúnst. Og Edda tók stefnuna til lífs. Hún tók ákvörðun um að vera góð í öllu. Hún fékk ríkulegar gáfur og hæfni í vöggugjöf og nýtti vel. Þegar horft er til baka er eftirtektarvert að forkur og lærdómskappi sem Edda var að hún skyldi ekki ljúka menntaskólanámi strax. En hún fór gjarnan eigin leiðir í lífinu. Hún byrjaði í kvennavídd þess tíma og fór í húsmæðraskóla. Og allir sem kynntust Eddu eða komu á heimili hennar vissu að hún var snillingur í rekstri heimilis. Og svo varð glæsimennið Helgi á vegi hennar. Reyndar var hún ekki alveg viss um hann í byrjun – því hann var verulega óhreinn þegar hún sá hann fyrst. En svo þegar hann hafði farið í bað og hún sá þennan mikla sundmeistara hreinan og strokinn þá komu stjörnurnar í augu hennar. Og þau urðu par síðan – alla æfi – hvað sem á dundi og á daga dreif.

Þau Edda Sigrún og Helgi Hreiðar Sigurðsson bjuggu við barnalán og eignuðust fimm börn. Fjögur þeirra eru á lífi. Sigurður er elstur. Síðan kom Grétar í heiminn skömmu síðar en hann lést 24. desember síðastliðnum (2016). Nokkra ára hlé varð á barneignum en svo bættust í hópinn Helgi Hafsteinn, Edda Júlía og Sigrún Gréta. Sigurður er læknir á Hrafnistu, Grétar var úrsmiður að mennt og atvinnu. Helgi Hafsteinn starfar sem læknir í Hollandi, Edda Júlía er kennari og Sigrún Gréta er búfræðingur, íþróttakennari og er að ljúka námi sem lögildur fasteignasali. Edda Sigrún lætur eftir sig 14 barnabörn og fjögur barnabarnabörn. 

Helgi rak úraverkstæði sitt og verslun og Edda vaktaði allt sitt fólk. Hún breiddi út faðminn gagnvart stórfjölskyldunni. Þau sem þurftu aðstoð fengu hana hjá Eddu. Ef einhver var vegalaus var úrlausn að finna hjá henni. Og því var gjarnan mjög margmennt á heimilum þeirra Eddu og Helga.

Þau bjuggu víða. Það gegnir reyndar furðu hve mikill kraftur var í húsamálum og byggingamálum og Edda átti mikinn hlut í þeim framkvæmdum. Þau Edda byggðu fyrst í Rauðagerði, svo í Stóragerðinu og síðar í Hlyngerði. Helgi og Edda tóku líka til hendinni við húsbyggingar eða húsaviðgerðir á Stokkseyri, við Skerjafjörð, á Seltjarnarnesi og í Garðabæ. Að byggingaverkunum gekk hún með sama kraftinum og í húsmóðurstarfinu og lögmennskunni. Nætursvefninn varð stundum útundan hjá henni.

Eldri strákarnir uxu úr grasi. Edda kom öllu vel fyrir á heimaslóð og flest gekk fjölskyldunni í hag. Edda hafði metnað fyrir hönd barna sinna og hélt þeim til náms. Hún var samkvæm sjálfri sér. Þegar strákarnir hennar voru á leið í framhaldsskóla fór hún sjálf sama veg og fór í öldungadeild MH. Og Edda var hamhleypa í námi og glansaði á mettíma. Hún útskrifaðist með stúdentspróf og var meðal þeirra fyrstu sem luku öldungadeildinni. Og þá var stefnan sett á lögfræðina. Hún einhenti sér í það nám einnig. Meðan Edda Sigrún var í tíma hjá Sigurði Líndal eða Ármanni Snævarr voru yngri krakkarnir hennar stundum að leika sér á grasflötinni hjá styttunni af Sæmundi á selnum. Það var ekkert einfalt ferli fyrir konu með margvíslegar skyldur, kraftmikil börn og flókinn heimilisrekstur að vera á fullu í námi að auki. En Edda Sigrún var afrekskona og bakaði sínar bollur fyrir árrisular lagadömur, hélt stórboð fyrir tugi og jafnvel hundruð og átti ekki í neinum erfiðleikum með að skilja fons juris, muna lagagreinarnar og dómana. Og allt gerði hún með bjartsýni og bros á vör. Og svo þegar hún hafði skrifað lokaritgerðina útskrifaðist hún frá HÍ árið 1979. Þá tóku við störf á akri lögfræðinnar. Um tíma starfaði Edda Sigrún hjá ríkissaksóknara. Auk almennra lögmannsstarfa sérhæfði hún sig í sig slysabótum. Fjölskyldan varð vitni að því að hún var alltaf á vaktinni, gat aldrei sagt nei við þau sem áttu um sárt að binda og höfðu orðið fyrir áfalli. Í störfum dreif bjartsýnin Eddu áfram, óbilandi kraftur, þrautsegja og marksækni.

Minningar og eigindir

Hvernig manstu Eddu? Hún var sýnileg, ákveðin, áberandi og áhugaverð. Hún var gjarnan í miðju hringiðunnar. Manstu bleika varalitinn hennar? Hún fór ekki í hverfisátak eða fegrun götunnar án þess að vera almennilega máluð! Manstu neglurnar hennar? Fólk velti vöngum yfir hvort þær væru sterkari en annarra því hún gat puðað í mold í garðinum heilan dag án þess að þessar flottu, löngu neglur brotnuðu. Og hún dró aldrei af sér og notaði helst ekki hanska. Og garðurinn hennar varð fegursti garðurinn í Reykjavík.

Hún átti falleg og flott föt, var fagurkeri og leitaði í hið fagra og stórkostlega. Hún hafði áhuga á litum í lífinu og því voru fötin hennar ekki í grátónum heldur úr bjarta hluta listaskalans. Ung sjónvarpsstjarna bjargaði sér algerlega með því að fá aðgang að fataherberginu hennar Eddu. Og Edda sá gæðavörur á löngu færi. Hún rak með venslafólki sínu verslunina Kistuna sem seldi Laura Ashley-vörur.

Edda heimsótti þau sem áttu um sárt að binda, aðstoðaði þau sem voru í klípu. Hún tók þátt í félagsstarfi til styrktar fólki. Ef Edda Sigrún taldi að eitthvað á eigin heimili gæti nýst betur hjá skjólstæðingum hennar var ekki hikað. Teiknimyndasögur drengjanna hennar fengu nýtt líf á stofnunum og í athvörfum og í höndum þeirra sem Edda Sigrún vildi magna til lífs. Kraftmikil stuðningsaðgerð var stundum gerð án þess að allir aðilar væru spurðir leyfis. Edda Sigrún var um árabil í virkur liðsmaður í Kvenfélaginu Hringnum og í félagi Soroptimista.

Gestgjafinn Edda Sigrún var óbrigðul. Hún hélt stórkostlegar veislur fyrir fjölbreytilega hópa, kvennahópa, kvenlögfræðinga, sundfélaga Helga og stórfjölskylduna. Ekkert var óyfirstíganlegt í undirbúningi. Og það var stundum gott að hafa tvo bakaraofna á fullu í hálfan sólarhring. Veislurnar í kjölfarið urðu veglegar. Gestirnir voru ekki bara úr ákveðnum hópum heldur var biblíuaðferðin stundum notuð til að bjóða. Þau sem áttu um sárt að binda var boðið – líka á jólunum. Og minnstu bræður Jesú voru þar og þar með meistarinn sjálfur.

Manstu handavinnugetu hennar Eddu Sigrúnar? Hún saumaði á heilu sófasettinn, prjónaði ókjör. Var forkur í þeim verkum einnig.

Edda kallaði ekki til sín hreingerningarflokka til að halda heimilinu hreinu eða þrífa fyrir veislu. Heimilisfólkið gerði sitt og svo var Edda sjálf nákvæm hamhleypa sem mikið gekk undan. Því urðu til dýrlegir fagnaðir á heimili Eddu sem margir muna. Hún var drottning í eigin heimi og veislum. Og var tilbúin að leyfa öllum að njóta fagnaðarins.

Edda Sigrún var nákvæm með notkun íslensks máls. Og sú kunni að stafsetja.

Manstu natnina við fólkið hennar? Hún ákvað heimilsbrag og stefnu og Helgi og börnin náðu að lifa við hraðan takt húsmóðurinnar. Þegar eitthvað bjátaði á linnti Edda ekki látum fyrr en góðri niðurstöðu var náð. Þegar Edda yngri fékk krabbamein og íslenskir læknar voru strand fór Edda mamman af stað og fann úrræði í Lundi sem urðu til að dóttirin læknaðist. Þegar Edda tók stefnu í einhverjum málum voru nei ekki raunveruleg viðbrögð eða kostir. Nei var Eddu Sigrúnu tækifæri til viðbragðs. Nei var ekki stopp heldur eins konar hindrun til að komast hjá eða yfir. Þessi marksækni og stefnufesta var henni í merg runnin. Allt sem hún byrjaði á tók hún alla leið.

Edda Sigrún hafði djúpan áhuga á fólki, ekki aðeins þeim sem voru henni fjölskyldu- eða vinnutengd. Vinir barna og barnabarna hennar voru líka vinir hennar. Hún hafði áhuga á því sem þau voru að gera og færði þeim gjafir við barnsfæðingar, innflutning og útskriftir. Hún var stundum eins og yfirmamma í öllu hverfinu því börnin löðuðust að henni og kannski hefur ilmurinn úr eldhúsinu hjálpað til.

Manstu hve jákvæð Edda var? Edda líkti sér við Polyönnu og ákvað að vera sólarmegin í lífinu. Hún tók þá meðvituðu ákvörðun að láta ekki neikvæðni, ill tíðindi, veikindi eða áföll brjóta sig eða altaka. Hún stóð birtumegin, sótti inn í það góða, fagra og fullkomna. Henni var gefin ævintýralegur kraftur, dugur og nýtti gáfurnar vel í þágu þess sem skipti hana máli. Hún hvikaði ekki að þjóna fólki ef hún taldi að það væri rétt og styrkti til lífs. Og þegar á bjátaði og hún varð fyrir áföllum vann hún úr með bjartsýni og lífsvilja. Svo átti hún í vinum og vinkonum stuðning. Sigrún í Sæviðarsundi og Hildur Stefánsdóttir voru Eddu styrkar vinkonur. Þökk sé þeim.

Drama lífsins

Síðustu dagana hef ég setið og hlustað á sögur fjölskyldunnar. Tilfinningin sem situr eftir í mínum huga er að Edda hafi verið eins og kvikmyndastjarna, Hollywoodrottning, og líf hennar minnir mig helst á Hollyood-stórmynd. Og Helgi er flottur mótleikari í miklu drama Eddu Sigrúnar. Sagan Eddu hefur öll helstu einkenni klassískrar hetjusögu. Bernskuárin voru mótunarár sem reyndu á Eddu en stæltu hana einnig. Síðan komu góð tímabil en líka tímabil átaka og áfalla sem hún varð að fara í gegnum. Hún bognaði en brotnaði ekki. Hetjan sigrar alltaf í hetjusögunum og þannig er lífssaga Eddu Sigrúnar – mikið drama og hún var stjörnuleikari í eigin sögu. Hún er Eddan sjálf og héðan í frá mun ég alltaf hugsa um Eddu Sigrúnu Ólafsdóttur þegar Eddan verður afhent. Og fyrst hún fékk ekki Óskarinn formlega afhentan í lífinu þá getum við kannski skilið viðurkenningar í eilífð Guðs sem einhvers konar Eddur og Óskar í margfeldi?

Inn í eilífðina

Fyrir nokkrum árum sótti tengdadóttir Eddu Sigrúnu út á flugvöll í Hollandi. Þarna var hún komin – ungleg kona áttræðisaldri – glæsileg í rauðum stígvélum, í rauðri leðurkápu og með rauðar ferðatöskur. Og þannig finnst mér eins og Edda hljóti að hafa farið inn í himininn. Edda var trúuð og stefnuföst að auki. Innkoma hennar hefur örugglega verið flott og henni hefur verið fagnað. Mér finnst gott að hugsa um hana litríka á leið í gegnum gullna hliðið.

Hin bjarta afstaða hennar rímar vel við kristnina. Dauðinn dó en lífið lifir, ástin er sterkari en hatrið, birtan betri en myrkrið, gæðin eru fyrir alla en ekki fáa. Edda Sigrún er laus við veikindi og öldrun, doða og deyfingu. Hún er kraftsins megin. Og eilífðin er vettvangur mikillar sköpunar. Í orkubúi eilífðar er Eddukrafturinn virkjaður til góðs.

Guð geymi Eddu Sigrúnu Ólafsdóttur og Guð geymi þig.

Amen.

Kistulagning var í Fossvogskapellu 17. mars. Erfidrykkja á hótel Natura –  Loftleiðum. Jarðsett í Garðakirkjugarði.

Prédikanir

Hjálp!

Ég var að lesa bók um göngu ungrar konu á Jakobsveginum á Spáni. Bókin heitir Vegur vindsins og höfundur hennar er Ása Marin. Sagan greip mig strax og hélt mér föngnum. Þetta er skáldsaga um unga, íslenska konu. Hún fékk þær hræðilegu fréttir að hún væri með krabbameinvarp í brjósti. Hörmungarfréttin varð til að hún lagði upp í göngu á Jakobsveginum við norðurströnd Spánar – til að vinna með áfallið, með sjokkið, meinið innra. Hún vildi ganga með sjálfri sér áður en hún segði öðrum frá  – kærastanum, foreldrum og fjölskyldu – að hún væri að fara í uppskurð. Sagan er sögð af hispurslausri einlægni og stíllinn er teprulaus. Vegur vindsins er vel skrifuð saga um hvernig vinna megi með áfall og breyta sjúkdómsferli í bataferli.

Íhugunargöngur eru komnar í tísku og Jakobsvegurinn heillar. Pílagrímagöngur eru tákngöngur og við erum öll pílagrímar í veröldinni. Við örkum æviveginn, stuttan eða langan. Og við veljum sjálf hvernig við lifum, hvort við erum þolendur eða öxlum ábyrgð, hvort það er gaman hjá okkur eða hvort við nöldrum okkur í gegnum lífið? Á göngu og í lífinu mætum við sjálfum okkur og glímum við líkamlegar takmarkanir, veikindi og átök. Á göngu og í lífi skella á okkur öldur tilfinninga. Ef við verðum undir öldunni er hætt við að við skröpum botninn. En við getum valið hinn kostinn að mæta öldunum, stinga okkur í gegnum þær og vinna visku úr flóðinu.

Á göngu og í lífi opnast dýptir hinna stóru spurninga. Af hverju lifi ég? Hver eru gildi mín, hvernig vil ég bregðast við samferðafólki – og misskemmtilegu? Hvaðan kem ég og hvert stefni ég? Hvað á ég að gera með stóru spurninguna – um Guð? Trúi ég? Og ef ég vil trúa – hverju get ég trúað svo sátt verði í hjarta en líka skynsemi hugans? Stríð milli trúar og vísinda er tilganslaust og skaddar báðar systurnar, trú og skynsemi.

Ása Marin skrifar listilega um leit einstaklingsins að djúpri sátt í Vegi vindsins. Bókin tjáir skýrt vanda nútímamannsins gagnvart trú. Fólk þolir ekki skinhelgi en leitar samt hins heilaga. Fólk vill ekki úrelta lífsafstöðu en þráir að undur lífsins sé dýpra og stærra en krónur, klink og hlutir. Krabbinn í sögunni er tákn um kreppu karla og kvenna samtímans. Við erum á leið lífsins en með æxli hið innra, í leit að lækningu. Hvernig getum við fengið lausn vandans? Hvað er heilagt og hvernig kemur það okkur við?

Sá blindi

Þá snúum við okkur að Bartíemeusi blinda, sem sat við veginn til Jeríkó. Hann er íhugunarefni dagsins. Karlinn var í vanda. Á Jesútíma var fjörlegt helgihald í Jeríkó og fjöldi presta starfaði þar. Þetta var trúarlegur höfuðstaður og því eðlilegt að Jesús kæmi þar við á Jersúsalemgöngu sinni.

Ég hef einu sinni komið til Jeríkó, sem er í dalnum við Jórdaná. Dagur var að kvöldi kominn og yfir fjöllunum í vestri, yfir Jerúsalem, skáru stórkostlegir sólstafir dökka skýkjabakka. Litadýrðin og ljósdrama var meira en ég hef séð í öðru samhengi.

Bartímeus sat þarna en aldrei varð hann orðið vitni að sjónarspili sólstafa. Aldrei hafði hann heldur séð hina dásamlegu liti þríburablómsins, Bougainvillea, sem teygir sig um alla veggi borgarinnar. Hann hafði bara upplifað ljósaganginn innan í sér og þrá sína um lausn úr myrkri prísundinni. En svo var þessi lækningamaður Jesú kominn í bæinn.

Ertu Bartímeus?

Saga um blindan mann sem leitar lækningar er skiljanleg. En nafn mannsins er hins vegar dularfullt. Við vitum að að fyrri hlutinn – bar – þýðir einfaldlega sonur. Nafnið Bartímeus merkir því sonur Tímeusar og Bartímeus er því ekki eiginlegt skírnarnafn. Við vitum ekki hvað blindi maðurinn hét – hann var bara kunnur af viðurnefni. Kannski var hann nafnlaus og virðingarlaus neðst í metastiga samfélgsins og aðeins þekktur af samhengi sínu. Flestar biblíusögur eru á mörgum plönum og það er áhugavert að ein merking orðins Tímeus er skítur, óhreinindi, drulla. Ef það er merkingin eru skilaboðin að hann væri barn óhreinleikans. Í djúpum skít. Blindur maður fastur í drullu. Og þá er hann orðinn tákn. Ef menn samþykkja að við séum ekki fullkominn er Bartímeus tákn um alla. Við erum öll Barímeus.  

Lifa vel

Bartímeus vissi að enginn myndi beina athygli Jesú að honum, nafnlausum drulludela. Hann var staðráðinn í að láta ekki hjálpina fara hjá án þess að ná sambandi. Bartímeus æpti og lét sig engu varða þótt fólk reyndi að þagga niður í honum. Hann vildi ná athygli Jesú. Þegar Jesús spurði hvað hann vildi stóð ekki á svarinu: “…að ég fái aftur sjón.” Svo féll dómurinn, “…far þú, trú þín hefur bjargað þér.” Sjónin kom og líka viljinn til að lifa vel.

Hjálp

Bartímeus æpti: “…miskunna þú mér.” Þetta er ein frægasta bæn kristninnar. Hún er beðin í öllum öllum messum hér í Hallgrímskirkju. Kyrie eleison, Drottinn miskunna þú mér. Kristur miskunna þú mér. Við Íslendingar erum ekki ein um að þessa bæn heldur hljómar hún í flestum messum heimsins. Allir kórar, sem syngja einhver kirkjuleg stórverk læra að syngja Kyrie eleison, Drottinn, miskunna þú mér.

Þegar okkur líður illa sprettur þessi sama bæn upp í djúpi sálarinnar. Þegar við æðum á spítala með börnin okkar fárveik er það þessi gerð bænar sem flengist fram. Líka þegar við lendum í ástarsorg, missum ástvin í dauðann – þegar við erum að sökkva í myrkur, veikindi, drullu heimsins þá æpum við hið innra: Hjálp. Og það er þessi hjálparbeiðni sálarinnar sem er inntakslega hið sama og bænin: Drottinn, miskunna þú mér. Kyrie eleison.

Bæn og ósk

Þegar Elísa gekk Jakobsveginn var hún með krabbamein í líkama sínum. Henni fannst hún vera sokkin í drulluna. Hún var Bartímeus og æpti á hjálp, vonaði að hún fengi raunverulegan bata, þráði stuðning að ofan þó hún væri ekki guðstrúar.

Hún sagði frá því að þegar hún var lítil hefði hún ekki beðið til Guðs en hún hefði hins vegar kunnað að óska sér. Þegar hún handsamaði fiðrildi notaði hún þá óskasstund til að nefna það sem hana langaði í. Þegar hún fann fjögurra blaða smára óskaði hún sér líka. Og þegar hún taldi sig vera undir regnboganum var tími óskanna. Þegar hún henti pening í gjá á Þingvöllum þá var tími til að óska líka – þar er óskabrunnur.

Elísa gerði sér grein fyrir mun á ósk og bæn og segir á einum stað: „Ég kann ekki að biðja en ég kann að óska mér.“ Og það er munur á bæn og óskum. Við óskum okkur hluta, upplifana, að vera á einhverjum draumastað og að komast í einhverjar aðstæður. Óskir okkar eru eitthvað sem við okkur langar í. En bæn er ekki röð af óskum. Bæn varðar hið stóra og mikla, – það sem varðar líf og hamingju. Barnið óskar sér en lífið biður. Bartímeus var ekki með óskalista einhverra smámála sem hann gæti hugsað sér. Mál hans var mál lífsins. Hann bað frá dýpsta grunni sálar, huga og líkama. Hjálp – gefðu mér von, ljós og breytingu.

Bæn varðar alltaf líf og biður um líf. Bæn er ekki ósk um eitthvað yfirborðslegt, smæðarlegt og sjálfhverft. Elísa bað um að fá að vera laus við sorann og Bartimeus bað um sjón – svo hann gæti losnað úr skítnum.

Hjálpin nærri

Sagan um Bartímeus er saga um okkur öll. Og göngusaga Elísu á Jakobsveginum er heillandi saga sem getur opnað fyrir okkur möguleika í lífinu. Hver verður með sjálfum sér lengst að fara. Ertu að sökkva í skítinn? Herja veikindi á þig? Líða ástvinir þínir? Þú mátt kalla á hjálp. Jesús er við eldhúsborð og rúmstokka – líka hér í Þingholtunum – er nærri þér í angist þinni og við hlið þér á Landspítalanum. Jesús Kristur heyrir þegar fólk æpir og kemur. Við ákveðum sjálf hvort við viljum að lífið sé skítt eða lífið sé bataferli. Á okkar valdi er hvernig við lifum og göngum. En Jesús er besti samferðamaðurinn – dregur okkur upp úr soranum og gefur sjón.

Kyrie eleison. Kristur hjálpa þú. Drottinn – miskunna þú.

Amen.

Prédikun í Hallgrímskirkju, annan sunnudag í föstu, 12. mars, 2017.

Textaröð: B

Lexía: 2Mós 33.12-13
Móse sagði við Drottin: „Þú sagðir við mig: Leiddu þetta fólk upp eftir. En þú hefur ekki sagt mér hvern þú ætlar að senda með mér. Samt sagðir þú sjálfur: Ég þekki þig með nafni og þú hefur fundið náð fyrir augum mínum. Hafi ég nú fundið náð fyrir augum þínum skýrðu mér þá frá vegum þínum svo að ég megi þekkja þig og hljóta náð fyrir augum þínum. Minnstu þess að þetta fólk er þjóð þín.“

Pistill: Heb 5.7-10
Á dögum jarðvistar sinnar bar Jesús með sárum andvörpum og tárum bænir fram fyrir þann sem megnaði að frelsa hann frá dauða og hann var bænheyrður sakir trúar sinnar. Þótt hann væri sonur Guðs lærði hann að hlýða með því að þjást. Þegar hann hafði fullnað allt varð hann öllum, sem honum fylgja, sá sem gefur eilíft hjálpræði, af Guði nefndur æðsti prestur að hætti Melkísedeks.

Guðspjall: Mrk 10.46-52
Þeir komu til Jeríkó. Og þegar Jesús fór út úr borginni ásamt lærisveinum sínum og miklum mannfjölda sat þar við veginn Bartímeus, sonur Tímeusar, blindur beiningamaður. Þegar hann heyrði að þar færi Jesús frá Nasaret tók hann að hrópa: „Sonur Davíðs, Jesús, miskunna þú mér!“ Margir höstuðu á hann að hann þegði en hann hrópaði því meir: „Sonur Davíðs, miskunna þú mér!“ Jesús nam staðar og sagði: „Kallið á hann.“ Þeir kalla á blinda manninn og segja við hann: „Vertu hughraustur, statt upp, hann kallar á þig.“ Blindi maðurinn kastaði frá sér yfirhöfn sinni, spratt á fætur og kom til Jesú. Jesús spurði hann: „Hvað vilt þú að ég geri fyrir þig?“ Blindi maðurinn svaraði honum: „Rabbúní, að ég fái aftur sjón.“ Jesús sagði við hann: „Far þú, trú þín hefur bjargað þér.“ Jafnskjótt fékk hann sjónina og fylgdi honum á ferðinni.