Greinar og pistlar

Friðrik Hjartar sjötugur

Fyrsta minning mín um Friðrik Hjartar er tillit hans. Hann hefur einstakt gleðiblik í augum, sem umvefur og eflir. Guðfræðineminn Friðrik vakti athygli mína og samstúdenta fyrir hlýlega framkomu og jákvæðni. Í tímum og samskiptum lagði hann alltaf gott til. Svo kynntumst við heimilismanninum og Önnu, konu hans. Þau umbáru bernskubrek okkar og opnuðu alltaf heimili sitt fyrir gleðisæknum guðfræðinemum. Þau létu sér annt um okkur hin, studdu okkur í lífsskrefunum og glöddust yfir hjónaböndum, börnunum sem við eignuðumst og viðfangsefnum okkar. Ég þakka margar samverur á heimili þeirra hjóna á þessum árum og æ síðan. 

Friðrik kallaði félagana gjarnan til funda og hvatti til gleði. Við, samnemendur, efndum til vísindaferða sem voru fremur litríkar og alltaf skemmtilegar. Eftirminnilega ferð fórum við í Reykholt til að heimsækja klerkinn, félaga okkar, sem kynnti okkur fyrir staðarfólki sem kom í prestshúsið. Friðrik kenndi okkur unglingunum skotfimi og var forsprakki í stofnun skotveiðifélags við guðfræðideildina. Við útskrift efndum við nokkrir samkandídatar frá guðfræðideild til útskriftarveislu í safnaðarheimili Bústaðakirkju. Og við, skotfélagsmennirnir, sungum fyrir ástvini Söng villiandarinnar, ljóð Jakobs Hafstein: „Í vor kom ég sunnan … “ Það var eftirminnilegur sólskinssöngur ungra manna sem síðan tvístruðust um land og heim til starfa og verka. Einn er fallinn frá úr þessum góða hópi og farinn inn í himininn.

Friðrik fór til starfa á Vesturlandi, fyrst í prestsembætti í Búðardal og síðan í Ólafsvík. Svo kom hann suður og varð prestur í Garðaprestakalli þar til hann lauk stöfum og hélt áfram námi. Friðrik Hjartar hefur verið hamingjumaður, gæfumaður og málsvari erindisins um fögnuð. Í augum hins sjötuga valmennis vakir gleðiblikið, umhyggjan er öllum ljós og hlý kátínan sprettur fram í samtölunum. Takk Friðrik fyrir vináttu fjögurra áratuga, samverur og veiðiferðir. Guð blessi þig, Önnu og allt ykkar fólk.

SÁÞ 8. október 2021.

Útfararræður

Ingimundur Magnússon + minningarorð

Myndir hafa áhrif. Við horfum á veröldina með augunum, sjáum með ákveðnum hætti, skynjum og geymum svo í myndabanka minninganna. Frá því í árdaga hafa menn gert myndir, rist myndir á veggi, teiknað myndir í jarðveg og fest á pappír á síðari öldum. Platón mótaði heimspekikerfi um myndir, talaði um frummyndir og hafði sjálfur hugmynd um hvernig veröldin birtist skynjun manna sem myndheimur. Myndir manna hafa orðið lyklar að lífsskilningi. Málverk, skúlptúrar, hús, kvikmyndir og myndgjörningar – alls konar – hafa orðið mörgum uppspretta reynslu, sjálfsmyndar og heimstúlkunar. Ljósmyndirnar hafa bæst við síðustu öldina. Myndir eru svo mikilvægar að ekki er alltaf ljóst hvað er veigamest, fyrirmyndin eða túlkun eftirmyndarinnar.

Ingimundur var ljósmyndari – frábær ljósmyndari. Ég man eftir honum sem barn þegar hann var á ferð og mundaði ljósmyndavélina. Hann tók myndir af krökkum við hornsílaveiðar niður við Tjörn, af ungviðinu að leika sér í snjónum, Hemma Gunn á Valssvæðinu, líka Þórólfi Beck við skotæfingar. Og Ingi varð meira segja fyrir skoti Þórólfs þegar hann var að taka mynd af honum og sá á honum eftir! Þegar við gúglum Ingimund Magnússon birtast á skjánum fjöldi glæsilegra mynda sem hann tók, myndir sem fanga athygli, vekja tilfinningar og hugsun, gleðja. Ingimundur var fyrsti ljósmyndarinn sem ráðinn var til dagblaðsins Vísis, 1961. Árin þar á eftir fór hann víða , tók myndir og skráði þar með mannlífið í Reykjavík á þessum árum, þmt íþróttir, heimsóknir og viðburði. Myndirnar eru ekki aðeins góðar og til vitnis um hve vel sjáandi Ingi var heldur eru menningarlega mikilvægur vitnisburður um líf fólks í borginni og landinu á þessum árum og áratugum.

Myndir eru mikilvægar og hafa verið í tíma – en líka í eilífð – eða svo tjáir Biblían okkur. Guð gerði manninn í sinni mynd, segir þar. Og Jesús Kristur hefur haft tilfinningu fyrir myndum því hann tók einu sinni upp pening þegar verið var að reyna hann og spurði á móti: „Hvers mynd er þetta?“ Hvað er mynd, til hvers er hún? Hvernig getum við skilið og túlkað myndir best? Ingimundur tók myndir, ekki aðeins myndir af einhverju, heldur myndir sem sýndu en gáfu líka tilfinningu og túlkuðu veröldina. Í hinu trúarlega samhengi er oft sagt að Jesús Kristur sé mynd Guðs í tíma og rými. Hann sýndi elskaða veröld og guðsmynd sem umvefur. Hann var mönnum mynd þess heims sem er í góðum höndum, til góðs og er elskaður. Og svo þegar tíminn frýs í myndum eilífðar megum við vita að engin mynd megnar að túlka fyllilega hvað líf himins er fagurt og gott. Og nú megum við leyfa okkur að sjá Lilju og Inga brosa saman í grænum hvammi hlægjandi eilífðar. Þau voru okkur bæði fulltrúar þess að lífið er skemmtilegt og elskulegt.

Upphafið

Ingimundur Magnússon var Vesturbæingur, KR-ingur, tvíburi, valmenni og höfðingi. Ingi fæddist í Reykjavík 14. janúar árið 1931 og lést á Grund 12. september síðastliðinn. Foreldrar hans voru Helga Kristín Kristjánsdóttir og Magnús Ingimundarson. Tvíburabróðir Ingimundar var Kristján en hann lést árið 2003. Yngri en bræðurnir voru Vala Dóra sem fæddist 1937 en lést árið 2016 og Jórunn sem fæddist 1938 og lifir systkini sín. Bernskuárin bjó Ingimundur á Sólvallagötu. Hann lærði húsasmíði og vann við húsa- og húsgagnasmíði með föður sínum í nokkur ár. Ingi var alla tíð glöggur og næmur á tækni og tæki. Hann lærði snemma að mikilvægt væri að láta tækin vinna fyrir sig, þjösnast ekki á hefli og nota höfuðið við greiningu á vanda sem þurfti að vinna með. Ingi varð því góður og í mjög mörgu. Margir reiddu sig á að hann gæti bjargað úr vanda, hvort sem það var nú í rafmagni, smíðum eða smella keðjum á dekk.

Lilja og fjölskyldan

Svo var það Lilja Helga Gunnarsdóttir og hin farsæla ást þeirra Ingimundar. Ingi sá Lilju sá fyrst á götu í Hafnarfirði þegar hún var unglingur. Ingi hafði alltaf góð augu, sá vel, tók eftir og festi mynd í sinni. Hann mundi nákvæmlega hvernig kápan hennar Lilju var – að hægt var að snúa henni við og þá var komin ný flík. Löngu síðar sagði Ingi Lilju frá þessari sýn, mynd, sem greiptist í huga hans, af henni og hve sniðuglega kápan var gerð, tvær í einni. Nokkrum árum síðar hittust þau í Hveradölum þar sem ungviðið á suðvestur-horninu safnaðist saman til að hafa gaman og flest fóru eitthvað upp í brekkurnar. Ingi mundi eftir kápustúlkunni úr Hafnarfirði og hún gerði sér grein fyrir að hann tók eftir henni. Svo tók hún líka eftir hve glæsilegur þessi KR-skíðasnillingur var. Svo varð ævintýratími samdráttarins. Þau Lilja urðu par og gengu svo saman æfiveginn. Þau voru bráðung og Ingi fékk forsetaleyfið svo hann mætti ganga í hjónaband. Þau sögðu já í kirkjunni og gengu í hjónaband í lok október árið 1951. Hún var drottingin í lífi hans og hann kóngurinn. Líf þeirra var gott, litríkt og gjöfult.  

Synir þeirra Inga og Lilju eru Magnús, Gunnar og Bolli Þór.

Magnús er framhaldsskólakennari. Kona hans er Brynhildur Ingvarsdóttir, augnlæknir. Sonur Magnúsar er Ingi Fjalar og kona hans er Sólveig Ólafsdóttir.

Jóhanna Katrín Magnúsdóttir er gift Finni Vilhjálmssyni.

Lilja Ósk Magnúsdóttir fæddist 1986 og Gunnar Ingi Magnússon kom í heiminn 1991. Hans kona er Eva Harðardóttir.

Gunnar, annar sonur Lilju og Inga, er framkvæmdastjóri. Kona hans er Hrund Sch. Thorsteinsson, hjúkrunarfræðingur. Börn Gunnars eru Davíð, Jakob, Soffía og Magnús. Kona Davíðs er Nína Björk Arnbjörnsdóttir. Unnusti Soffíu er Jón Dagur Þorsteinsson og Glódís Ylgja Hilmarsdóttir er unnusta Magnúsar.

Bolli Þór Bollason er svo þriðji strákurinn og elstur. Hann kom ungur til Guðlaugar ömmu sinnar og Lilju þegar blóðforeldrar hans skildu. Faðir Bolla var bróðir Lilju og þeim mægðum rann blóðið til skyldunnar og hann varð eiginlega sonur þeirra beggja og gat þar með ráðið sjálfur til hvorrar hann leitaði. Það var því forréttindastaða sem hann var í – að njóta styrkleika tveggja kvenna sem voru báðar miklar fyrir sér. Svo þegar Ingi kom á heimilið varð hann stjúpi Bolla. Bolli Þór var ráðuneytisstjóri. Kona hans er Hrefna Sigurðardóttir viðskiptafræðingur. Elst barna Bolla er Ólöf og maður hennar er Guðmundur Pálsson.

Svo er það Lilja Guðlaug, sem fékk nöfn mæðranna beggja. Þá er Lárus og kona hans er Lára Björg Björnsdóttir. Þórunn er gift Sigurgeiri Guðlaugssyni. Stjúpdóttir Bolla er Jóhanna Guðmundsdóttir. Hennar maður er Mohsen Rezakahn Khajeh. Halla Lárusdóttir, fyrri kona Bolla, var móðir Lilju Guðlaugar, Lárusar og Þórunnar. Hún er látin.

Dætur Hrefnu eru Karen Þóra Sigurkarlsdóttir og hennar maki Jón Axel Björnsson og Hanna Christel Sigurkarlsdóttir og hennar maður er Elvar Kjartansson.

Þetta er stór og kraftmikill hópur, barnabörnin á annan tug og barnabarnabörnin þrír tugir. Ríkidæmi Inga og Lilju var mikið. Og þau fylgdust vel með sínu fólki. Margir afkomendanna voru svo lánsamir að fá að gista hjá Inga og Lilju og fara ferðir með þeim um landið og í sumarbústaðareisur. Fyrir hönd alls þessa fólks er þakkað í dag.

Svo eru þau sem beðið hafa fyrir kveðjur til ykkar. Bolli og Hrefna eiginkona hans eru erlendis og komast ekki til þessarar útfarar og biðja fyrir kveðjur til ykkar ástvina. Dætur Bolla, þær Ólöf, Lilja Guðlaug, Jóhanna og fjölskyldur þeirra biðja fyrir kveðjur. Sömuleiðis Guðmundur Jónsson. 

Þegar Ingi og Lilja gengu í hjónaband bjuggu þau fyrst við Laugaveginn. Magnús var þá í gerðinni. Síðan fluttu þau inn í Laugarnes árið 1957. En Vesturbæinga langar oftast „heim“ – og þau Ingi og Lilja byggðu sér íbúð á Kaplaskjólsvegi árið 1960 og fjölskyldan hjálpaðist við að klára íbúðina. Lilja og Ingi unnu úti en öll voru þau svo lánsöm að drengirnir undu vel KR-lífinu og uxu upp í fjörinu og krakkamergð svæðisins. Þar var líf, fjör, líkaminn stæltist í boltanum og persónuþroskinn og félagsfærnin í samskiptunum.

Minningarnar

Nú kveðjum við Inga. Hvernig manstu hann? Og við getum einfaldað með því að spyrja hvaða mynd hefur þú af honum í þínum myndabanka? Já, Ingi var listrænn og næmur. Hann var völdundur hins sjónræna, myndlistar og ljósmynda. Og þó hann hafi ákveðið að segja skilið við sög og hefil naut hann smíðaþjálfunar bernskunnar. Hann hafði fengið þjálfun í formskynjun, og náði að stæla verkhyggni og temja sér gott vinnulag. Myndirnar hans Inga sýna ljósvitund og góða formskynjun en líka auga fyrir margbreytileika mannlífsins. Mótífin hans eru fjölbreytileg. Eftir að erli dagblaðaljósmyndunar lauk tók við vinna í stúdíóum og auglýsingaljósmyndun. Þær voru því margar myndirnar sem Ingi tók um dagana, margar listaverk og fjöldi þeirra miklar tilfinningamyndir og þmt fjölskyldumyndirnar. Ingi hélt áfram að vinna með myndir og allt til loka. Ég hef ekki heyrt um nokkurn mann annan sem fékk flottan ljósmyndaprentara í afmælisgjöf á níræðisafmælinu. En Ingi var opinn, hugaður og þorði að vinna með nýja tækni í ljósmyndun og ljósmyndavinnslu. Ný tölva, nýr prentari hæfði Inga, líka á tíræðisaldri. Hann er ekki aðeins maður myndanna heldur líka fyrirmynd okkur um að vera opin, forvitin um líf, verðandi, tækni og breytingar.  Við týnum tímanum öllum en megum helst ekki týna lífsgleðinni og framtíðinni.

Músíkmaðurinn

Ingi var líka músíkalskur. Hann hélt músík að sínu fólki og mat alls konar tónlist. Einar Kristjánsson, stórsöngvari var náfrændi, og Ingi hafði bæði mótun og næman skilning á sönglist og söngfærni. Hann mat klassíska tónlist, hlustaði með mikilli gleði á jazz. Hann var fínstilltur og vildi góð tæki til að tónlistin nyti sín, keypti góðar græju og smíðaði jafnvel hátalara sjálfur til að tryggja hlustunargleðina. Ungviðið á heimilinu og fjölskyldan naut góðs smekks hans en hafði líka græjurnar til að tónlistin yrði hljómgóð. Krakkarnir í nágrenninu gátu hlustað á Bítlana, Led Zeppelin og Rolling Stones með góðu sándi. Ingi hlustaði vel á sína músík hvort sem það var John Williams, Bill Evans eða Miles Davis. Músíksóknin lifði í Inga alla tíð og allt til enda. Hann heyrði tónlist ekki bara í hljóðfærum heldur gladdist líka yfir hljóðgæðum í Rolleiflexnum -eða öðrum góðum myndavélum – þegar smellt var af. Hann undraðist í seinni tíð hvað hann gæti fundið mikið á youtube af góðri músík og líka með myndskeiðum af meisturunum!

Sveitin og náttúruunnandinn

Svo var sveitin í Inga. Rastaða myndin í sálmaskráropnunni sýnir Bergstaði, Drumboddstaði og Tungurnar. Ingi var í sveit á Drumboddstöðum sem sést hægra megin á myndinni, er þarna á réttum stað – við Allt eins og blómstrið eina. Ingi lærði á búskap, skildi gróandann og blómstrin, lærði að vinna og tengdist fólki djúpum böndum. Hann var líka dýravinur. Í myndasafni sálmaskrárinnar sjáum við Inga sundríða hesti. Sjósundsslagorðið á við: Hættu að væla komdu að kæla. Það er kapp og fjör í báðum. Ingi átti hesta um árabil og naut samvistanna við dýrin, dýravinina og náttúrunar.

Vandvirkur Ingi

Manstu hve Ingi var vandvirkur og miðlaði til ástvina sinna að velvirkni væri dyggð. Snyrtimenni. Hann vildi engar lélegar reddingar, heldur að verkin væru almennilega unnin og allt gert vel. Og af því Ingi var næmur á tækni og möguleika var leitað til hans til að klára mál og redda. Hann setti upp hitamæla því hann vildi vita hver hitinn væri úti. Hann smellti upp loftnetum þar sem hann var því hann vildi að heyrðist í útvarpinu. Vinir hans í hljóðheiminum voru ráðhollir og hann miðlaði síðan þekkingunni þar sem hann fór. Og auðvitað kom hann allri blokkinni í samband og sá til þess að allir sem vildu gætu séð Kanasjónvarpið. Ingi staðnaði ekki, heldur var opinn þó hann eltist. Hann vildi fá að vita og skilja hvernig Internetið virkaði og var óhræddur við tölvuvæðinguna.

Stórfjölskyldan

Svo var fjölskyldumaðurinn Ingi. Þau Lilja voru skemmtileg hjón og mér þótti kraftmikil gleði einkenna þau sem par. Þau ræktuðu vel sitt fólk. Þegar barnabörnin komu í heiminn voru þau natin í ömmu- og afahlutverkunum og Ingi vílaði ekki fyrir sér bleyjuskiptin og tókst á við að passa einn. Allt fór honum þetta vel úr hendi eins og annað sem hann gerði. Hann vakti yfir velferð fólksins síns, tók sér til hjarta ef eitthvað fór úrskeiðis og gladdist yfir áföngum, sigrum og gleðimálum. Þau Ingi voru dugleg að fara með sitt fólk í ferðir og bústaði eins og sálmaskráin sýnir. Ömmubörnin muna dekrið, ferðirnar, natnina, fjölbreytileikann og hve amma og afi elskuðu þau mikið. Ingi var stoltur af sínu fólki og vildi allt þeim besta í lífinu. Stóð alltaf með þeim. Og svo má minna á að Ingi varð æ betri kokkur eftir því sem hann eltist. Í því þjónaði hann sínu fólki og ekki síst konu sinni þegar þörf var á.

Nú kveðjum við Inga. Hann er farinn inn í ljós eilífðar. Þið hafið tekið myndir fyrir minningarnar. Og við megum sjá Inga og Lilju í ljósheimi gleðinnar. Ingi má alveg glotta og skjóta fram kímniorðum sínum. Og ég held að hann fái alveg örugglega góðan prentara fyrir margvíddarprent. Lof sé Inga, Guð geymi hann og blessi ykkur ástvini í hinu mikilvæga lífsverkefni að lifa vel. Í því er Ingi okkur öllum fyrirmynd.

Amen.

Kistulagning og útför 24. september, 2021. Neskirkja. Bálför. Erfið á Torgi Neskirkju.

Greinar og pistlar

Lasarusar heimsins

Lasarus Biblíunnar á sér marga nafna í heiminum. „Litli Lasarusinn minn“ segja sumir ástríkir foreldrar við veik börn sín. Og dýraeigendurnir skrifa á facebook að litli lasarusinn sé veikur – og eiga þá gjarnan við kisa eða hvutta. Lasarusarnir eru víða. Meira að segja í Hallgrímskirkju, fyrir framan skrifstofur prestanna, er Lasarus. Hann birtist í litríkri og glæsilegri mynd Karólínu Lárusdóttur, sem sýnir Biblíupersónuna Lasarus í Betaníu. Sá Lasarus er fyrirmynd og forveri flestra Lasarusa heimsins og er frægur fyrir að hafa dáið en síðan lifnað við. Á mynd Karólínu sést Lasarus koma út úr gröf sinni og Jesús tók á móti honum með uppréttar hendur. Ættingjar hins lifnaða Lasarusar standa forviða hjá og svo er fólk og pálmar í bakgrunni. Guli eyðimerkuliturinn sýnir þurrt og heitt umhverfið. Myndin er áhugaverð og minnir á að lífið er sterkara en dauðinn. Lasarusar eru til lífs. Lasarusarsögur er endurfæðingarsögur.

Lasarus – vinur Jesú

Í texta þessa sunnudags er sagt frá hinum upprunalega Lasarusi. Í guðspjöllunum eru reyndar til tveir menn með því nafni og þeir hafa ekki verið sami maðurinn. Annar er betlari í kennslusögu Jesú um hvað væri alvöru ríkidæmi og gott líf. En svo er það hinn Lasarusinn og sá var ekki bara sögupersóna heldur raunverulegur maður og vinur Jesú. Hann bjó í þorpinu Betaníu sem var um þriggja kílómetra fjarlægð frá Jerúsalem. Þau bjuggu þrjú saman, hann og systur hans sem hétu Marta og María. Marta hefur síðustu áratugina oft verið nefnd Martra Smarta. María var hin systirin, ein af nokkrum Maríum í guðspjöllunum en Betaníu-María var hvorki móðir Jesú né María Magdalena. Systkinin í Betaníu voru öll vinir Jesú og hann kom því reglulega við hjá þeim þegar hann var á ferð. En svo dó Lasarus skyndilega og fyrir aldur fram. Jesús var fjærri þegar hörmungarnar dundu yfir en kom svo þremur eða fjórum dögum eftir útförina. Jesús harmaði vin sinn og grét. En svo varð atburðarás sem Jóhannes guðspjallamaður segir af íþrótt sagnamannsins. Það er ofursaga um mann sem dó og var færður í gröf sína. Þrátt fyrir líkur og lögmál lifnaði líkið við og Lasarus kom fram úr gröf sinni, lifandi í líkklæðum. Endurfæddur.

Trailer um Jesú

Sagan er stíliseruð og þegar grannt er skoðað virðist hún ekki aðeins vera um vin Jesú heldur jafnvel fremur um hann sjálfan. Sagan er eiginlega bæði spegilsaga – með efnisatriðum sem eiga við um meistarann, en líka kjörnuð spásögn um líf, dauða og upprisu Jesú. Sagan um Lasarus er nánast eins og kynning á upprisuferli Jesú, eins og trailer um Jesú, stytt útgáfa til kynningar á aðalmálunum. Lasarus gefur til kynna hver Jesús Kristur er. Hann væri Guðs, ofurmaður, ofurheilari, lífsmátturinn. Lasarus sem var sprelllifandi vinur dó í blóma lífsins – en lifnaði aftur. Endurfæðingin, upprisan, verður þar sem Jesús Kristur fær að lífga.

Við vitum ekkert meira um þennan holdgaða uppvaking. En af því guðspjöllin eru fámál um framhaldið hafði ímyndunarafl fólks aldanna heilmikið að spinna úr. Því eru til fjölmargar sögur um hvað varð um Lasarus. Ein er að stjórnvöld landsins hefðu ætlað sér að koma honum í gröfina að nýju. Hann hefði því orðið að flýja því það gekk ekki að maður sem hefði verið dauður gengi um. Ein sagan segir að hann hafi orðið biskup lærisveina Jesú á Krít. Svo er líka til helgisögn um að Lasarus hafi farið alla leið til Marseille í Frakklandi og orðið þar fulltrúi Jesú og kirkjuleiðtogi. Svona sögur urðu til vegna þess að helga varð kirkjustarf í dreifingunni við Miðjarðarhaf. Og það var auðvitað betra að stofnandinn eða leiðtoginn hefði verið vinur Jesú. Það gaf vægi.

Áhrifasagan

Sem sé ekki bara Marta smarta, María milda heldur líka Lasarus líflegi og tvílífi. Áhrifasagan er mikil í tvö þúsund ára sögu kristninnar. Ekki bara er talað um litla Lasarusa. Fjöldi málara hefur málað Lasarus. Söngvar, sálmar og ljóðflokkar hafa verið samdir og sungnir. Meira að segja David Bowie notaði stefið um Lasarus í söng sem hann flutti skömmu fyrir dauða sinn. Dostojevsky fjallaði um Lasarus, líka Herman Melville í Moby Dick. T.S. Eliot ljóðaði um hann. Svo kemur Lasarus víða fyrir í afþreytingarefni síðustu áratuga, kvikmyndum og þáttaröðum,  Casper, X-files og tímaritum um Batman. Og alls konar efni ber nafn Lasarusar. Einn þátturinn í Designated Survivor ber nafn hans. Jafnvel í steingervingafræði er nafnið Lasarus notað um þá steingervinga sem koma fyrir eftir að lífverurnar hefðu átt að vera útdauðar. Sem sé þessar sem lifðu lengur en þær áttu að hafa möguleika á. Áhrifasaga Biblíunnar er þykk og margvísleg og Lasarusarstefið er um að dauðinn dó en lífið lifir. Við menn erum Lasarus og kannski allt lífríki sköpunarverksins líka. Hvað um endurlífgun þess?

Stóri Lasarus?

Síðustu daga – þegar ég hef verið að horfa á fallegu Karólínumyndina – hefur sagan um Lasarus fléttast saman við umhverfisáherslur kirkjuársins. September og fyrri hluti október er tími hinnar grænu kirkju. Þjóðkirkja íslands – eins og margar stóru kirkjudeilir heimsins minna á – að sköpunarverkið, jarðarkúlan okkar, líður. Hún er orðin Lasarus, veikluð vegna skeytingarleysis, græðgi og spillingar. Jesús Kristur stóð alltaf með lífinu og kirkja hans þiggur þá afstöðu í arf, játar mistök sín og syndir og reynir að taka sönsum og kallar til endurfæðingar, til nýrrar vitundar um stóru verkefnin; standa með fátækum; tryggja mannréttindi, réttlæti, frið og velsæld allra. Kirkjurnar hafa játað og kennt að við menn erum meðábyrgir fyrir heimshlýnun og mengun vatna heimsins. Okkar sök er plastúrgangur sem ekki aðeins drepur lífverur hafsins, heldur er farinn að berast í blóðrás fóstra í móðurkviði og í mjólk mæðra sem gefa börnum sínum brjóst. Allt í einu sá ég Lasarus líka í náttúrunni.Mengunin er alls staðar og sjúdómurinn versnar. Þessi fallega náttúra er sjúk vegna aðgerða okkar manna. Ef ekkert verður að gert mun hún smátt og smátt deyja. Hún er orðin Lasarus, vinur Jesú, en dauðvona.

Ég man eftir því að þegar ég var barn og lá heima í flensu kom mamma stundum að rúminu mínu og sagði blíðlega við mig: „Litli Lasarusinn minn.“ Einhvern tíma mótmælti ég ávarpinu og sagði henni að ég héti ekki Lasarus og vildi ekki vera litli Lasarus. Mamma benti mér þá vinsamlegast á að Lasarus í Biblíunni hefði verið mjög lasinn, hann hefði meira að segja dáið en samt hefði hann fengið nýtt líf. Lasarusar heimsins hefðu möguleika og von. Svo bætti mamma við að Guð gæfi okkur líf, heilsu, blessun og endurfæðingu. „Litli Lasarusinn minn.“ Ég sá samhengið að við værum í góðum höndum og fannst jafnvel að mér liði heldur skár. En náttúran er ekki litli Lasaarusinn heldur stóri Lasarusinn. Við viljum ekki að fyrir henni fari eins og Lasarusi í Betaníu, að hún þurfi að deyja til að lifna aftur því sá dauði væri dauði alls lífs. Guð sem faðir og móðir elskar litla Lasarusa og þann stóra líka. Ef Lasarusarsagan var trailer um Jesú er saga Jesú um veröldina líka. Við erum aðilar að mengun sem krossfestir og útrýmir dýrategundum og plöntutegundum. En okkar hlutverk er að vinna með Guði svo stóri Lasarus lifi og hressist. Nú erum við kölluð til að næra lífið en ekki dauðann – ganga erinda lífsins og þar með Guðs.

Amen. Prédikun í Hallgrímskirkju, 19. september, 2021. Þriðja textaröð. Choir of Clare College í Cambridge söng í athöfninni. Myndin meðfylgjandi er ljósmynd mín af Karólínumyndinni. 

Lexía: Job 5. 8-11, 17-18
Ég mundi leita til Guðs
og leggja mál mín fyrir hann
sem vinnur ómæld stórvirki,
kraftaverk sem ekki verður tölu á komið.
Hann gefur jörðinni regn
og sendir vatn yfir vellina.
Hann upphefur smælingja
og syrgjendum verður hjálpað.
Sæll er sá sem Guð leiðbeinir,
sá sem hafnar ekki ögun hins almáttka
því að hann særir en bindur um,
hann slær en hendur hans græða.

Pistill: Fil 1.20-26 
Það er einlæg löngun mín og von að ég verði ekki til smánar í neinu, heldur að ég hafi þann kjark nú eins og ávallt að sýna með lífi mínu og dauða fram á hve mikill Kristur er. Því að lífið er mér Kristur og dauðinn ávinningur. En eigi ég áfram að lifa á jörðinni, þá verður meiri árangur af starfi mínu. Ekki veit ég hvort ég á heldur að kjósa. Ég á úr tvennu vöndu að ráða: Mig langar til að fara héðan og vera með Kristi því að það væri miklu betra. En ykkar vegna er nauðsynlegra að ég haldi áfram að lifa hér á jörðu. Og í trausti þess veit ég að ég mun lifa og halda áfram að vera hjá ykkur öllum, ykkur til framfara og gleði í trúnni. Þá kem ég aftur til ykkar og þið finnið enn betur hvílík upphefð það er að fylgja Kristi.

Guðspjall: Jóh 11.32-45
María kom þangað sem Jesús var og er hún sá hann féll hún honum til fóta og sagði við hann: „Drottinn, ef þú hefðir verið hér væri bróðir minn ekki dáinn.“ Þegar Jesús sá hana gráta og þau gráta, sem með henni komu, komst hann við, varð djúpt hrærður og sagði: „Hvar hafið þið lagt hann?“ Þau sögðu: „Drottinn, kom þú og sjá.“ Þá grét Jesús. Þau sögðu: „Sjá, hversu hann hefur elskað hann!“ En nokkrir sögðu: „Gat ekki sá maður sem opnaði augu hins blinda einnig varnað því að þessi maður dæi?“ Jesús varð aftur mjög djúpt hrærður og fór til grafarinnar. Hún var hellir og steinn fyrir. Jesús segir: „Takið steininn frá!“ Marta, systir hins dána, segir við hann: „Drottinn, það er komin nálykt af honum, það er komið á fjórða dag.“ Jesús segir við hana: „Sagði ég þér ekki: Ef þú trúir munt þú sjá dýrð Guðs?“ Nú var steinninn tekinn frá. En Jesús hóf upp augu sín og mælti: „Faðir, ég þakka þér að þú hefur bænheyrt mig. Ég vissi að sönnu að þú heyrir mig ávallt en ég sagði þetta vegna mannfjöldans sem stendur hér umhverfis til þess að fólkið trúi að þú hafir sent mig.“ Að svo mæltu hrópaði hann hárri röddu: „Lasarus, kom út!“ Hinn dáni kom út vafinn líkblæjum á fótum og höndum og með sveitadúk bundinn um andlitið. Jesús segir við fólkið: „Leysið hann og látið hann fara.“ Margir Gyðingar sem komnir voru til Maríu og sáu það sem Jesús gerði tóku nú að trúa á hann.

Greinar og pistlar

11. september

„Pabbi. Hvar varstu þegar flugvélarnar flugu á tvíburaturnana í New York og Pentagon?“ Sonur minn settist niður með okkur foreldrum til að spyrja um minningar, líðan, stað og túlkun á skelfilegum atburðum sem urðu 11. september 2001. Nú eru liðin tuttugu ár frá flugránunum og voðaverkunum. Staður og stund eru brennd í hugann. Þegar stórviðburðir verða læsast minningar gjarnan í huga – maður man hvar maður var, hvernig litir í umhverfinu voru, hvaða hljóð hljómuðu og hvernig líðanin var. 

Árásin á Bandaríkin

Minningarnar komu með hraði. Við vorum í Rethymno á Krít. Það var ógnvekjandi þegar íslenskur nágranni okkar kom hlaupandi og æpti skelfingu lostinn: „Rússarnir voru að ráðast á Bandaríkin.” Tíðindin voru ótrúleg, ég átti bágt með að trúa að Rússarnir væru dólgarnir en gerði mér grein fyrir að eitthvað hræðilegt hefði orðið. Svo ég settist við sjónvarpið og horfði stjarfur á skjáinn. Eitthvað dó hið innra og annað kom, kjánaöryggið fór og friðarsóknin fæddist. Heimurinn var breyttur. Í fyrsta sinn í marga áratugi hafði vopnum verið snúið gegn Bandaríkjunum með öflugum hætti. Islam var notað sem ástæða árasar, tylliástæða.

Kristni og Islam

Á þessum minningardegi er vert að staldra við. Hver eru tengsl kristni og Islam? Hvernig eigum við fólk af ólíkum toga, uppruna, gildum og trú að búa og lifa saman í framtíðinni? Viljum við að stríðs- og ofbeldissaga eigi sér framhaldslíf? Eða getum við bætt samskipti fólks í framtíð svo atburðir af þessu tagi verði ekki endurteknir og fyrirbyggjandi aðgerðir verði í samskiptum til að betur verið lifað? Er Islam framtíðarógn? 

Árið 1990 sat ég með kunningja mínum á kaffihúsi í Tallinn í Eistlandi. Þá voru Sovétríkin enn til. Kommúnisminn hélt hernámsþjóðum sínum í heljargreipum og ástandið í baltnesku ríkjunum var brothætt. Mikill spenna var milli fólks af rússneskum uppruna og hinna, sem voru af Eistar að uppruna. Rússneskir unglingar, fulltrúar herraþjóðarinnar, fóru um Tallin, með ofbeldi. Löggæslan var í molum og unglingagengið rændi og barði alla sem fyrir urðu, útlendinga sem Eistana. Það var beinlínis hættulegt að fara aleinn um miðborg Tallinn, jafnvel um hábjartan dag. Félagi minn á kaffihúsinu benti á gengið og sagði: „Þau eru bara að nýta sér aðstæður, sem eru að hverfa. Þó mér sé ekki vel við Rússana held ég að þeir verði tannlausir í heimsmálunum. En það eru múslimarnir og Islam sem verða framtíðarógn heimsfriðarins.“ Og bætti hann við „Rússland mun ekki skelfa neinn – Sovétríkin eru að baki og kalda stríðið er að þiðna.“

Orðin frá Tallinn leituðu á huga minn þegar ég sat við skjáinn og sá seinni vélina fljúga á tvíburaturninn í New York. Það var ekki hægt að kenna Islam um djöfulæði Osama bin Laden eða þeirra, sem drápu flugmenn, farþega, sjálfa sig og fólk í turnum. Mörg hryðjuverk og stríð heimsins tengjast múslimum eða eru rökstudd með vísan í Islam. Allt verður þetta til að grýlugera Islam og efna til óvinagerðar, þ.e. að gera múslima að “hinum” – þessum hættulegu, að óvinum. Og svo kemur jafnan í kjölfarið áróður um að kristin Vesturlönd eigi í stríði við múslimskan hluta heimsins. Þetta eru klisjur til stuðnings hernaði vestrænna þjóða og það er þannig málflutningur sem illmennið notaði til að réttlæta voðaverk sín í Osló og Útey í Noregi. Enginn skyldi hrapa að ályktunum og einfeldningslegum niðurstöðum í svo flóknu máli. En enginn skyldi heldur vera kjáni í trúarefnum heldur.

Stríðandi Islam

Islam er áberandi í heimsfréttunum, en þó eru þau sem teljast til þess átrúnaðar aðeins fimmtungur mannkyns. Talsverður hluti stríða síðustu árin hefur verið í nafni Allah. Er allt fylgjendum spámannsins Múhameðs að kenna? Ef við hugum að nærumhverfi okkar er hlutur múslima íhugunar virði. Af 350 hryðjuverkum í Evrópu hafa þeir vissulega komið við sögu.

3% og alhæfingar

Ég spurði fermingarbörnin eitt sinn hve hátt prósentuhlutfall voðaverka í okkar heimshluta væri hægt að kenna múslimum. Þau giskuðu á múslimar ættu aðild að helmingnum, en staðreyndin er þó, að aðeins 3% hryðjuverka í Evrópu er hægt að kenna fylgjendum Islam. Það eru hins vegar alls konar þjóðernissinnar og fulltrúar menningarkima, sem vinna megnið af ódæðisverkunum. Það merkir, að við eigum að fara okkur hægt í að fella dóma um, að múslimarnir séu vondir. Þeir eru ekki verri en aðrir, ekki verri en við. Það er ekki átrúnaðurinn sem er orsökin heldur átakakúltúrinn sem magnaður er þar sem spenna ríkir milli þjóðarbrota og menningarkima. En trú er af vondum mönnum oft notuð sem áróðurstæki.

Hvaða gildi? 

Kristnin hefur lagt áherslu á manngildið en það gera sanntrúaðir múslimar líka. Friðarsókn og virðing fyrir lífinu er í grunni allra trúarbragða heimsins. Kristnir vilja ekki hryðjuverk og ofbeldi, en það vilja múslimarnir ekki heldur. En það eru hins vegar aðstæður víða í hinu múslimska samfélagi, sem valda óróa og við þeim verður að bregðast. Vestræn ríki hafa margar skyldur í stjórn heimsmála og verða að bregðast við með yfirveguðu viti. Leiðarstjörnur þess vits eru trúarlegar og siðferðilegar. Meðal þeirra eru manngildi og réttur einstaklinganna, sem við Vesturlandamenn ættum að verja, sem og höfuðgildi hinnar kristnu hefðar. En mörg stríð eru háð vegna hagsmuna og fjármuna, en ekki vegna ástar á manngildi og verndun mannréttinda. 

Ræktun friðar

Friður nær fremur að haldast þegar fólk kynnist, deilir kjörum, talar saman og reynir að skilja menningu, þarfir, áherslur, gildi og vonir. Vegna átaka hafa trúarleiðartogar kristinna og múslima reynt að lægja öldur og lina spennu víða um heim. Í krepptum aðstæðum t.d. í Egyptalandi, Nígeríu, Skotlandi og Indónesíu hafa hófsamir reynt að hemja hina herskáu og mynda stuðpúða á milli. Í Noregi stóðu múslimar og kristnir saman að útför eftir drápin í Útey. Í Jerúsalem hafa Gyðingar, kristnir og múslimar bundist samtökum til að létta spennu og plægja friðarakurinn. Heimsráð kirkna, Lútherska heimssambandið og ýmis samtök kristinna kirkna hafa víða um heim beitt sér fyrir samræðu til friðar. Ofbeldið skilar aldrei lausn heldur magnar og skemmir. Þegar fólk deilir kjörum og talar saman fæðist friður. 

Heima

Heimsmálin eru eitt og viðbrögð okkar á heimaslóð eru annað. Íslendingar eiga að láta kristin og mikilvæg vestræn gildi stýra för. Við höfnum og eigum að hafna kúgun kvenna, sem meðal annars hefur birst í hryllilegum heiðursmorðunum. Við eigum að bregðast hart við öllum ofbeldisseggjum og koma þeim undir manna hendur. Við þörfnumst fræðslu um grunngildi samfélags og trúar og ræða þau sem víðast. Við eigum að veita innflytjendum möguleika á að bera saman gildin í gamla landinu og hinu nýja og læra að skilja hvað er rétt og hvað ekki, hvað er leyfilegt og hvað ekki. Orð eru til alls fyrst. Samtöl og samskipti tengja.

Yfirborðslegt frjálslyndi er ekki gæfulegt í samskiptum fólks með ólíkan bakgrunn. Við þurfum að stuðla að sem flestir kynnist menningu innflytjenda, siðum og trú – og öfugt. Og skólarnir eiga að vakna til vitundar um skyldu sína í þeim efnum. Skólayfirvöld og opinberir aðilar verða að gera sér grein fyrir að við þurfum jákvætt trúfrelsi í landinu en ekki neikvæðni sem elur af sér ótta og tortryggni. Jákvætt trúfrelsi hvetur til að fólk læri að meta fjölbreytileika og hræðast ekki átrúnað og menningu annars fólks. Neikvætt trúfrelsi er það þegar reynt er að banna trúartákn og trúariðkun í almannarýminu, banna búrkur og krossa og trúariðkun á opinberum vettvangi. Neikvætt trúfrelsi skddar samféag manna, samskipti og eðlilegan fjölbreytileika. En jákvætt trúfrelsi elur á umburðarlyndi og gleði yfir að lífið er litríkt. 

Ógnin og ábyrgðin 

Það kom í ljós að spádómsorð vinar míns í Tallin rættust um Islam og múslímsk áhrif. Flogið var á tvíburaturnana. Árásin varðaði ekki bara Bandaríkjamenn heldur allan heiminn. Fólkið sem dó, um þrjú þúsund manns, var frá um níutíu þjóðlöndum. Árásin varðar heimsbyggðina og líf okkar allra. Raunar flugu þessar flugvélar ekki aðeins inn í turnana heldur inn í okkur börn jarðar. Bláeygri tíð lauk og við erum kölluð til að horfa opineyg og raunsæ á aðstæður erlendis og heima. Forðumst einfeldningslega túlkun af því tagi sem gerir fólk af annarri trú að hinum, að vondu fólki, óvinum. Temjum okkur þá almennu nálgun að fólk sem er “öðru vísi” hefur sama rétt og auðvitað sömu skyldur og við. Viðurkennum því að múslimar eru manneskjur með líka getu og sömu þrá og við hin. Verum umhyggjusöm, höfnum vitleysunni, hryllingnum og ofbeldi. Iðkum kærleika, leggjum okkar lóð á vogarskálar og gerum það með óttaleysi og umhyggju fyrir fólki. Leyfum flaugum elskunnar að fljúga um heiminn. Þannig verkar Guð.

(byggt á hugleiðingu í Neskirkju 11. september 2011)

Greinar og pistlar

Jóhannes Pálmason heiðraður

Á aðalfundi Hallgrímssafnaðar, sunnudaginn 5. september síðastliðinn, var Jóhannes Pálmason heiðraður sérstaklega. Jóhannes hefur þjónað sóknarnefnd Hallgrímskirkju lengur en allir aðrir nefndarmenn frá því sóknin var stofnuð fyrir liðlega áttatíu árum. Jóhannes var formaður sóknarnefndar í þrjá áratugi. Hann hefur nú látið af störfum sem formaður og framkvæmdanefndarmaður. Við formennsku tók Einar Karl Haraldsson. Vegna óska starfsfólks og sóknarnefndarfólks verður Jóhannes þó áfram sem varamaður í sóknarnefnd næstu tvö ár. Í ávarpi mínu á aðalfundinum sagði ég meðal annars: „Jóhannes hefur verið öflugur leiðtogi sóknarnefndar og haft afskipti af öllum helstu stórmálum Hallgrímskirkju. Hann var lykilmaður sögu Hallgrímskirkju í áratugi, m.a. við stjórnvölinn þegar Klaisorgelið var keypt og unnið var að stórviðgerð á turni kirkjunnar, lóð kirkjunnar mótuð og Hallgrímstorg gert og haldið áfram með frágang kirkjuhússins. Jóhannes kom rekstri, fjármálum og skipulagi í stjórnýslu kirkjunnar í gott horf sem og skjalamálum og skjalageysmlu. Hann beitti sér fyrir að sóknarnefnd fundaði reglulega og skipulega. Hann opnaði sóknarnefnd og tryggði að varamenn væru kallaðir til funda og öxluðu ábyrgð sem fullveðja sóknarnefndarmenn en ekki aðeins menn til vara. Jóhannes hefur alla tíð verið öflugur samstarfsmaður prestanna og starfsfólksins, hlustað vel á skoðanir samstarfsfólks og beitt sér fyrir að fé væri til eiginlegra kirkjustarfa en færi ekki allt í steinsteypu, tæki og viðgerðir. Hann hefur reynt hugmyndir, spurt opinna spurninga þegar álitaefni komu upp og þorði líka að segja nei þegar illa áraði. Jóhannes er hugsjónamaður og hefur alla tíð þorað að hugsa stórt, heimilaði stórvirki og studdi ötullega kirkjustarfið og þmt listastarfið. Starf í sóknarnefnd er ólaunað sjálboðastarf. Í Hallgrímskirkju er formennska krefjandi og afar tímafrek vegna umfangs þjónustu kirkjunnar. Það var Hallgrímssöfnuði og Hallgrímskirkju mikil gæfa að Jóhannes Pálmason leiddi starf sóknarnefndar í þrjá áratugi á miklum uppbyggingartíma. Lof sé honum og þökk sé Jóhönnu Árnadóttur konu hans fyrir stuðning og störf í þágu kirkjunnar. Í starfi Jóhannesar Pálmasonar hefur verið gjöful guðsþjónusta.“

Og persónulega vil ég bæta við að Jóhannes Pálmason hefur verið í öllum okkar samskiptum einstaklega gjafmildur, öðlingur, hreinskiptin, skemmtilegur, hvetjandi og hugumstór. Nafnið Jóhannes merkir að Guð er góður, náðugur. Og Jóhannes hefur í störfum og lífi verið öflugur guðsmaður. Lykilmaður í sögu Hallgrímskirkju. Takk Jóhannes.