Lilja Sólveig Kristjánsdóttir – minningarorð

7. maí 2015 Sigurður Árni Þórðarson

Fólkið hennar Lilju Sólveigar, Brautarhólsfólkið, sótti kirkju á Völlum í Svarfaðardal. Barnahópurinn fór með foreldrunum Kristjáni og Kristínu. Lilja Sólveig settist á suðurbekk við hlið mömmunnar. Sá merki prestur Stefán Kristinsson steig í stólinn eftir guðspjallssálm og hóf predikun sína. Þriggja ára stelpuskottið fylgdist með flugum í gluggakistunni. Augnalokin þyngdust og kirkja, helgihald og fólk urðu eitt. Enginn svefn er sætari en kirkjusvefninn. En draumurinn gisnaði allt í einu þegar farið var að syngja sálminn “Á hendur fel þú honum…” Lilja Sólveig glaðvaknaði. Þetta kunni hún og tók undir sem mest hún mátti. Þegar fyrsta erindinu lauk beið hún ekki eftir lokum kúnstpásu organistans, heldur rauk af stað í annað erindið. Áður en nokkur annar kirkjugestur byrjaði sinn söng hljómaði skær barnsröddin og um alla kirkju: “Ef vel þú vilt þér líði…” En þegar hún gerði sér grein fyrir að hún var á undan öllum hinum steinþagnaði hún, fylltist svo skelfingu og leið illa! Hún hélt að hún hefði eyðilagt messuna fyrir prestinum og söfnuðinum! Boðskapur sálmsins hafði engin áhrif á smásöngvarann: “Hann styrkir þig í stríði og stjórnar öllu best!” Að guðsþjónustu lokinni faldi hún sig í pilsi mömmu og hélt að fólkið, sem talaði um fallegu röddina hennar og sönginn, væri að stríða sér.

Sálmasöngvarinn Lilja Sólveig hætti þó ekki eftir þetta fyrsta vers í lífinu, heldur orti eigin ljóð um Guð og menn á efnisskrá safnaðarins. Undir þau vers tóku margir síðar. Líf hennar sjálfrar varð lofsöngur um Guð.

Elskið

Eftir páska er tímabil kirkjuársins sem nefnt er gleðidagar. Textar gleðidaga færa kristnum lýð texta um hið góða líf. Í guðspjalli síðasta sunnudags talar Jesús um hlutverk manna og ástina í afstöðu og þjónustu: „Þér hafið ekki útvalið mig heldur hef ég útvalið yður. Ég hef ákvarðað yður til að fara og bera ávöxt, ávöxt sem varir svo að faðirinn veiti yður sérhvað það sem þér biðjið hann um í mínu nafni. Þetta býð ég yður, að þér elskið hvert annað.“

Útvalin – til hvers? Til lífs. Bera ávöxt – af hverju? Til blessunar fyrir aðra og Guði til dýrðar. Hvernig? Með því að elska.

Stíll þeirra, sem fylgja Jesú Kristi er að elska – því þannig var hann, elskaði alla, fórnaði jafnvel öllu vegna þeirrar elskuafstöðu. “Þetta býð ég, að þér elskið hvert annað.

Lilja lærði í bernsku að Guð elskaði. Hún reyndi í lífinu að hún nyti elsku og hún tók til sín að hún væri kölluð til að elska. Erindi Guðs skildi hún vítt og elskuboðið einnig. Lilja tamdi sér að elska fólk, smátt og stórt – og allra lita og gerðar, en líka alla sköpun Guðs, náttúruna, litbrigði himins og jarðar, syngjandi lækjarbunu og drynjandi fossa, orð og allar gjafir himins í heimi. Því var hún elskuð sjálf.

Lífið og skrefin

Lilja Sólveig Kristjánsdóttir fæddist á Brautarhóli í Svarfaðardal 11. maí árið 1923. Hún var sjötta í röðinni og yngst systkinanna. Elstur var Gísli og síðan komu Filippía, Sigurjón, Svanfríður og næstyngstur var Sigurður, karlar og konur til skiptis. Saga fjölskyldunnar var árangursrík baslsaga, sem lituð var heimiliselsku, vinnusemi, menntasókn, söng og trúrækni. Um hana bera vitni hin almennu, kristilegu mót, sem haldin voru á Brautarhóli á árunum 1940-48.

Lilju var eins árs að aldri komið fyrir í rúmi hjá Svanfríði, móður okkar Kristínar, og var með þeim systrum óflekkaður og hrífandi kærleikur alla tíð, sem síðar var yfirfærður á ungviðið. Systkini Lilju veittu henni athygli, örvun, umhyggju og kenndu henni líka. Þó þau væru sum laus við komu þau heim til lengri eða skemmri dvalar. Munnhörpur og orgel voru til á heimilinu. Heimilisfólkið söng í rökkrinu, ekki síst ættjarðarljóð. Sálmar voru sungnir á undan og eftir húslestri kvöldsins og svo á sunnudögum ef ekki var farið til kirkju. Fjölskyldan var söngelsk, mamman var fljót að læra lög og pabbinn var kunnur kvæðamaður. Systkinin lærðu fjölradda söng í kirkjunni og höfðu gaman af. Á stilltum haustkvöldum fóru þau jafnvel í söng-gönguferðir. Raddirnar hljómuðu vel saman þó tenór væri enginn. Björt sópranrödd Lilju naut sín í þessum fjölradda kór. Söngur systkinanna barst um dalinn og einu sinni hélt heimilisfólkið á næsta bæ að ekki væri lengur hægt að slökkva á útvarpinu, þegar söngurinn hætti ekki! Vísnagerð var eðlileg heimilisiðja, sem öll fjölskyldan tók þátt í og nýttist til að búa til jólagjöf eða verða gleðigjafi á tímamótum. Þetta fólk ljóðaði hvert annað og lagði tilfinningar í.

Skólar og menntun

Bernskuheimili Lilju Sólveigar var menntunarsækið. Heimilisfaðirinn seldi bækur og gætti bókasafns. Flestar útgefnar bækur á Íslandi á þessum tíma komu því í Brautarhól og voru lesnar. Lilja Sólveig sótti unglingaskóla í heimadal sínum. Hún fór síðan til náms í Menntaskólanum á Akureyri og tók próf beint í annan bekk og varð stúdent árið 1945.

Á menntaskólaárunum stríddi Lilja við veikindi. Hún var nærri dauða þegar hún var skorin eða öllu heldur brotin upp á Landakoti haustið 1941. Var hér upphaf veikinda, sem Lilja glímdi við síðan. Vegna heilsubrestsins ráðlögðu læknar Lilju að fara ekki í það háskólanám, læknisfræði, sem hún hafði hug til. “Læknarnir vildu mig ekki” sagði hún og varð henni áfall.

Eftir stúdentspróf kenndi hún svarfdælsku ungviði einn vetur frammi í dölum. Síðan fór hún í hannyrðaskóla í Kaupmannahöfn, Håndarbejdets Fremme, eftir lok heimstyrjaldar og stundaði jafnframt nám í listasögu við Kaupmannahafnarháskóla. Hún kom svo heim og kenndi unglingum á Dalvík. Síðan vann hún á skattstofunni á Akureyri en þá fékk hún hina illvígu Akureyrarveiki – árið 1948 – og lá rúmföst í marga mánuði. Eftir að hafa náð þokkalegri heilsu að nýju kenndi Lilja Sólveig við gagnfræðaskólann við Lindargötu frá 1949 og til ársloka 1951.

Predikarinn í Noregi

Sigurður, skólameistari á Akureyri, mat Lilju að verðleikum því hann þekkti námsgetu hennar, persónu- og trúar-þroska. Hann vildi konur í prestastétt og hvatti Lilju mjög til að læra guðfræði og verða fyrsti kvenpresturinn á Íslandi! En þá var hvorki til siðs eða í tísku að konur væru prestar. En þótt Lilja settist ekki við fótskör kennara guðfræðideildar rannsakaði hún ritningarnar og sat við fótskör hins eina meistara. Lilja fór til Noregs í ársbyrjun 1952 og hóf nám á biblíuskóla norska heimatrúboðsins eins og Svanfríður, systir hennar áður. Í skólanum, sem er rétt norðan við kóngshöllina í miðborg Osló, undi hún vel hag sínum í eitt og hálft ár. Lilja var þrítug þegar hér var komið sögu og hún sló í gegn. Útlendingurinn var svo öflugur leiðtogi að henni var falið að verða umreikandi predikari og æskulýðsfulltrúi norska heimatrúboðsins. Gerðar voru miklar kröfur til þess fólks, sem þeim störfum gengdu og tjáir vel hver staða Lilju var. Hún ferðaðist víða og predikaði á samkomum. Hún sálusorgaði fólk í sálarnauð, reyndi að greiða úr lífsgátum yngri sem eldri og var öllum engill og prestur hins góða málstaðar Guðs. Hún bjó á heimilum fólks þar sem hún fór og bast mörgum sterkum vinaböndum, sem ekki trosnuðu. Bréf og kort hennar í meira en sextíu ár eru vitnisburðir um tengslahæfni og ræktarsemi Lilju. Mörgum árum síðar bjó ég í Noregi og hitti fólk sem sagði mér sögur af hve Lilja hefði verið hrífandi og hve elska hennar hefði verið ávaxtasöm: „Ég hef ákvarðað yður til að fara og bera ávöt, ávöxt sem varir… – elskið…” sagði Jesús Kristur.

Heim

Svo kom kallið að heiman. Lilja hefði dvalið lengur í Noregi ef Sigurður, bróðir hennar, hefði ekki sent henni bréf árið 1955. Faðir þeirra var þá fallinn frá, eldri bróðirinn, Sigurjón, hafði hætt búskap vegna heilsubrests og Kristín, móðir þeirra, var komin á áttræðisaldur. Einhver varð að sjá um móður og búrekstur. Lilja brást ekki kallinu og varð bústjóri á Brautarhóli.

Fjórum árum síðar kallaði sami bróðirinn aftur til hennar, en nú til kennslustarfa á Laugum í Reykjadal. Þar var Lilja Sólveig á árunum 1959-62. Síðan varð hún skólastjóri á húsmæðraskólanum á Löngumýri. En þjónusta Lilju í Skagafirði varð styttri en áætlað hafði verið. Enn hindruðu veikindi hana í starfi. Hún fór aftur heim í Svarfaðardal og starfaði sem gjaldkeri Dalvíkurhrepps á árunum 1963-64. Þá fór hún suður og bjó síðan í Reykjavík. Fyrst starfaði hún á rannsóknarstofu Borgarspítalans, en vorið 1971 varð Lilja safnvörður í Listasafni Einars Jónssonar og starfaði þar í tuttugu og þrjú ár. Lilju Sólveigu var einkar lagið að opna tákn- og trúarheim Einars. Margir muna leiftrandi og grípandi leiðsögn hennar og sóttust eftir að fara í safnið þegar Lilja var á vakt til að fá hana til að skýra hin torræðu tákn í verkum Einars.

Kveðjur

Þessum fyrri hluta minningarorðanna lýkur með kveðjum frá frændfólki og vinum sem ekki geta verið við þessa athöfn. Kristín Þórðardóttir, sem er bundin heima í Noregi vegna nýlegrar aðgerðar, þakkar að Lilja varð henni sem önnur móðir og okkur systkinum. Öyvind Kjelsvik, maður Kristínar biður fyrir kveðjur. Það gera Helgi Jónsson og Hanney Árnadóttir á Akureyri. Frá Hollandi koma kveðjur frá Jóni Þorsteinssyni og að norðan frá Sigrúnu Lovísu Sigurjónsdóttur, Eddý og Alexander Antoni. Rósa Magnúsdóttir og Jegvan Purkhús biðja fyrir kveðjur.

Nú verður sungið „Lát mér Drottinn lof á tungu vera“ – Þetta er lífsstefna Lilju Sólveigar. Hún bað frænda sinn, Þórð, að semja lagið við lofsönginn til Guðs.

—-

Seinni hluti

Siguringi, heimilislíf og þjónusta

Myndlistarsýning í Bogasalnum árið 1965 varð Lilju Sólveigu afdrifarík. Hún féll fyrir fallegri mynd af Hrafnabjörgum í Þingvallasveit, sem Siguringi E. Hjörleifsson hafði málað. Hún keypti myndina og svo hreifst hún líka af listamanninum fjölhæfa – og hann af henni. Siguringi og Lilja gengu í hjónaband árið 1967. Þau voru bæði fullþroska þegar þau kynntust og áttu hamingjurík ár saman. Heimili þeirra á Sóleyjargötu 15 var hús sumarsins í lífi beggja enda máluðu þau það glöðum og björtum litum. Heimili þeirra var fullt af tónlist, hljóðfærum, tónsmíðum, kveðskap, blómum, myndum og glaðværð. Siguringi ljóðaði til konu sinnar á fjölbreytilegan hátt. Jafnvel uppvask eftir matinn varð ævintýri líkast og það var gaman að vera nærri þeim í ham. Bæði voru hraðyrkjandi og Siguringi mátti hafa sig allan við, svo snögg var Lilja að yrkja og gjarnan með hnyttni sem illt var að svara, botna eða toppa. Svo hlógu þau og skrifuðu niður bestu stökurnar. Svo kom jafnvel lagstúfur í framhaldinu.

Í öllum verkum voru þau samhent. Líka í þjónustunni við Guð og menn. Lilja – með stuðningi Siguringa – hlúði að fjölda stúlkna sem sóttu “telpnastarfið í Betaníu” sem Lilja sá um og varð um tíma á heimili þeirra á Sóleyjargötu. Margar konur koma hingað til að kveðja í dag vegna þess að Lilju Sólveigu þótti vænt um þær og sinnti þeim af elskusemi og alúð.

Þau Siguringi voru bæði ræktunarfólk, sköpuðu litskrúðugan blómagarð, sáðu til og uppskáru ríkulega af grænmeti og potuðu furuskinnum og birkihríslum í jörð þeirra, Hamraborg, í Árnessýslu. Tími þeirra saman var ríkulegur en allt of skammur, aðeins rúm átta ár. Siguringi féll frá í júlí 1975. Nokkur af rismestu sorgarkvæðum Lilju urðu til við fráfall hans þegar sorgin vitjaði hennar. Og eitt þeirra hljómaði áðan í þessari athöfn.

Félagsstörf Lilju Sólveigar voru margvísleg. Auk þess sem áður er nefnt tók hún þátt í starfi Kristniboðsfélags kvenna í Reykjavík í áratugi og allt til heilsu- og lífsloka eins og systur hennar. Hún var lengi í stjórn félagsins. Svanfríður var formaðurinn, Lilja Sólveig gjaldkerinn og Filippía gleðigjafinn.

Þá var Lilja félagi í KFUK og var í stjórn í þrjú ár. Hún starfaði í sumarbúðunum í Vindáshlíð í nokkur ár og hafði mikil áhrif á margar stúlkur á mótunartíma.

Lilja Sólveig orkti ekki aðeins, heldur skrifaði greinar í blöð og tímarit og kom oft fram í þáttum RÚV. Hún var eftirsóttur ræðumaður í kristilegum og kirkjulegum félögum. Og svo gaf hún út heillandi barnabók Dýrin í dalnum (1968) um lífið í Svarfaðardal. Þar kemur berlega fram hversu næm og natin Lilja var í samskiptum við málleysingjana.

Aftari f.v. Thora, Gísli, Sigurjón, Þórður, Svanfríður, Fremri f.v. Filippía, Kristín Kristjánsdóttir afmælisbarn, Lilja Sólveig, Sigríður — Thora, Gísli, Sigurjón, Þórður, Svanfríður, Filippía, Kristín afmælisbarn, Lilja Sólveig, Sigríður

Ljóð og stíll

Ljóðasafnið Liljuljóð, kom út árið 2003. Ljóð og sálmar Lilju Sólveigar tjá bjarta lífssýn trúar og traust til elskandi Guðs, sem frelsar, gætir, styður og eflir. Náttúruljóðin sem Lilja samdi eiga sér samsvörun og efnislegt innrím við sálma. Náttúran í Liljuljóðum er vitnisburður um skapara, sem gleðst yfir fjölbreytni, fegurð, árstíðum, smáblómi í klaka og lækjarbunu. Jafnvel frostrósir eru líking um líf manna. Ljósið, sem bræðir frerann og rósir frostsins, er frá Guði.

Krossferill

Mörg ljóð Lilju meitlaði sorg. Lilja orkti sér til léttis og ljóðin urðu hennar sorgarlyftur eða höfuðlausnir. Lilja missti heilsu á unga aldri og ljóðaði um sársauka heilsumissis. Vegna eigin veikindasögu gerði Lilja Sólveig sér snemma grein fyrir þjáningardjúpi og einsemdarbaráttu Jesú Krists og gat því túlkað krossferill hans. Í honum átti hún lifandi samfylgdarmann, sem ekki vék frá henni heldur verndaði og blessaði. Og svo túlkaði Lilja Sólveig skýrt og ákveðið fagnaðarerindið um sigur lífsins sem á erindi við fólk. Lilja tjáði oft í ljóðum sínum sterkar tilfinningar, kvíða, friðleysi, ótta, öryggisleysi og lausn.

Lilja var svo lánsöm að eiga góða foreldra, sterka móður og blíðlyndan föður. Guðsmynd Lilju var því heil og ósprungin. Áberandi í ljóðum Lilju er traust til að Guð geri gott úr vanda, leiði á betri veg, bæti úr, bræði hjarn mannlífsins og gefi gróanda í lífi hennar og annarra. Liljuljóðin sem virðast almenn ljóð í hinu ytra eru þó bænir hvað varðar inntak.

Inn í himin Guðs

Lilja var næm á póesíu heimsins. Hún hreifst af sköpun Guðs, ljóðmáli lífsins í náttúrunni og mannlífinu. Hún tók alvarlega boð Jesú að elska. Því umvafði hún alla sem tengdust henni elskusemi og vandaði sig í samskiptum. Saga hennar var brot ástarsögu Jesú Krists í heiminum. Jesú sagði „…elskið hvert annað.“ Lilja Sólveig iðkaði það ljóðamál í lífinu.

Jesús sagði: „En ég kalla yður vini … Þér hafið ekki útvalið mig heldur hef ég útvalið yður… … Þetta býð ég yður, að þér elskið hvert annað.“ Það gerði Lilja Sólveig Kristjánsdóttir. Hún var og er útvalin og nú er hún farin í Brautarhól elskunnar – í öndvegi guðsríkisdala – og mér þykir líklegast að þau systkin – og ástvinir með þeim – séu á kvöldssönggöngu í páskaljóma eilífðar. Þar er hrein dýrð og gleði – þar er Jesús Kristur í miðjum hóp. Þar eru stjörnur og sól, blómstur og börn, já vindur og vötn – þar er lífið sem Guð gefur.

Guð geymi Lilju Sólveigu Kristjánsdóttur og Guð geymi þig.

Amen.

Minningarorð í útför Lilju Sólveigar Kristjánsdóttur, Hallgrímskirkju 6. maí, 2015. Jarðsett í Fossvogskirkjugarði G 14-100. Erfidrykkja í Kristniboðssalnum Háaleitisbraut 58-60.

Æviágrip

Lilja Sólveig Kristjánsdóttir fæddist 11. maí árið 1923 á Brautarhóli í Svarfaðardal. Foreldrar hennar voru hjónin Kristín Sigfúsína Kristjánsdóttir (1880-1973) og Kristján Tryggvi Sigurjónsson (1870-44). Lilja var yngst sex systkina. Hin eru Gísli Björgvin (1904-85), Filippía Sigurlaug (1905-96), Sigurjón Kristján (1907-82), Svanfríður Guðný (1910-2004) og Sigurður Marinó (1914-2009).

Lilja Sólveig lauk stúdentsprófi frá M.A. árið 1945 og kenndi síðan við farskóla í Svarfaðardal 1945-46. Hún stundaði nám við Håndarbejdets Fremme í Kaupmannahöfn 1946-47 og stundaði jafnframt nám í listasögu við Kaupmannahafnarháskóla. Lilja var kennari við Unglingaskólann á Dalvík 1947-48 og vann síðan á skattstofu Akureyrar 1948-49. Hún kenndi við Lindargötuskóla í Reykjavík á árunum 1949-51. Þá fór hún til Noregs til náms á biblíuskóla Indremisjonsselskabet í Staffeldtsgate í miðborg Oslo. Lilja Sólveig starfaði á vegum þeirra samtaka 1952-55, m.a. sem prédikari og kennari. Á árunum 1955-59 var hún á Brautarhóli og lagði búi og móður sinni lið. Kennari við héraðsskólann á Laugum í S-Þing. á árunum 1959-62, skólastjóri Húsmæðraskólans á Löngumýri í Skagafirði 1962-63 og gjaldkeri Dalvíkurhrepps 1963-64. Vann skrifstofustörf í Reykjavík 1964-67. Gæslumaður á Listasafni Einars Jónssonar í Reykjavík í 23 ár, frá 1971.

Maki frá 1. júlí. 1967: Siguringi E. Hjörleifsson (1902-75), kennari, lengstum í Austurbæjarskóla í Reykjavík, tónskáld, málari og ljóðskáld. Þau voru barnlaus.

Lilja Sólveig tók þátt í starfi Kristniboðsfélags kvenna í Reykjavík og var lengi í stjórn félagsins, sá um barna- og unglingastarf félagsins í Betaníu og heimili sínu og varð vinur og fræðari fjölda fólks vegna þeirra starfa. Þá var hún félagi í KFUK og var í stjórn í þrjú ár.

Lilja Sólveig orkti sálma og ljóð, skrifaði greinar í blöð og tímarit og kom oft fram í þáttum RÚV. Hún var eftirsóttur ræðumaður í kristilegum, kirkjulegum, félögum. Lilja Sólveig gaf út tvær bækur, barnabókina Dýrin í dalnum (1968) og ljóðasafnið Liljuljóð (2003). Ekki hafa verið birtir fleiri sálmar eftir nokkra konu í sálmabókum þjóðkirkjunnar en eftir Lilju Sólveigu. Meðal sálma hennar eru aðventusálmurinn “Við kveikjum einu kerti á…” og trúarjátningarsálmurinn “Stjörnur og sól.” Lilja Sólveig lést á Grund að kvöldi sumardagsins fyrsta, 23. apríl.

Greinar og pistlar

Guð söngsins

4. maí 2015 Sigurður Árni Þórðarson

Gef að við mættum syngja þér nýjan söng.
Þú hefur gert dásemdarverk – gef okkur rödd, mál og söng í lífi okkar.
Gef að söngur um ást þína megi hljóma í öllu því sem við iðjum. Þökk fyrir öll þau sem hjálpa okkur að syngja um þig og til eflingar gleði í heimi.

Blessa samfélag okkar Íslendinga.
Legg þú verndarhendi á forseta, ráðherra, þingmenn og dómara.
Gef þeim réttlæti og þjónustuanda og vit til að greina milli eigin hags og almannahags.

Fyrir Jesú Krist, Drottinn vorn. Drotinn heyr vora bæn

Guð frelsis og lækningar
Þökk fyrir páska – fyrir að lífið lifir – að þú lifir.
Vitja allra þeirra er þjást og syrgja, sakna og gráta.
Styrk þau öll og veit þeim von.
Gef þeim trú, traust, björg og blessun.

Við biðjum fyrir öllum þeims sem eiga um sárt að binda í Nepal.
Vitja allra þeirra sem eru ofsóttir fyrir trú á þig í þessum heimi.

Fyrir Jesú Krist, Drottinn vorn. Drotinn heyr vora bæn

Góði Guð
Blessa þú heimili okkar.
Gef okkur vit til að viðurkenna mistök okkar
og kraft til að biðjast fyrirgefningar þegar við höfum brotið af okkur,
mátt til að styðja heimilisfólk okkar til góðra starfa.

Gef að heimili okkar mættu vera vaxtarreitir til hamingju,
iðkunarstaðir góðra gilda og glaðvær vettvangur fyrir fólk.
Opnir staðir söngsins og faðmar fyrir hina grátandi.

Gef að við mættum lifa með þér og vera farvegir þínir.

Gef að við megum lifa í ástarsögu þinni og miðla henni í lífi okkar.

Fyrir Jesú Krist, Drottinn vorn. Drotinn heyr vora bæn

Amen.

Bæn á söngdegi, cantate, 4. sd. eftir páska, 3. maí, 2015

Útfararræður

Sigríður Steinunn Lúðvígsdóttir – minningarorð

11. apríl 2015 Sigurður Árni Þórðarson

Sigga Steina valdi alltaf lífið og elskaði skilyrðislaust. Mér þótti hrífandi að hlusta á ástvini hennar lýsa hve fast hún hélt í allt sem gladdi og blessaði. Sögurnar sem þau sögðu um hana voru í mínum eyrum páskasögur – að lífið lifir – sögur um að lífið er sterkari en dauðinn. Sigríður Steinunn var lífs megin og fer inn í líf himinsins.

Páskar

Biblíutextarnir, sem lesnir eru í kirkjum heimsins á páskum, segja frá sorgbitnum konum. Þær höfðu ekki aðeins misst vin í blóma lífsins, heldur líka málstað. Konurnar á leið til grafar á páskamorgni voru á leið að lokaðri gröf. Á þeirri sorgargöngu voru þær fulltrúar alls mannkyns. Við missum, veikjumst, óttumst og lendum í ógöngum. Í lífi allra manna verða áföll – við erum öll föstudagsfólk.

Að baki löngum föstudegi er sunnudagur og páskar. Þegar harmþrungnar konurnar komu í garðinn var steinninn frá og gröfin tóm. Konurnar urðu fyrir reynslu, sem síðan hefur verið sögð og íhuguð. Þá lenti föstudagsfólkið í sunnudagsfréttunum. Gröfin sleppti feng sínum og lífið lifir. Páskaboðskapinn breytir veröldinni. Hún er ekki lengur lokað kerfi tilveru til dauða. Ekkert er svo slæmt, engin áföll eru svo stór, að Guð geti ekki, megni ekki að koma þar að með hjálp sína og gleði. Við megum vera sunnudagsfólk, páskafólk, lifa í því ljósi og deyja til þess bjarta og góða lífs. Sigga Steina fer inn í ljósið.

Upphaf og ætt

Sigríður Steinnunn fæddist 18. ágúst árið 1933. Hún átti sama afmælisdag og Reykjavíkurborg og þótti ljómandi gott að flaggað var í Reykjavík á þeim degi, henni til heiðurs – en borginni einnig.

Foreldrar hennar voru hjónin Sigríður Hallgrímsdóttir (1899-1992) og Lúðvíg Guðmundsson (1897-1966). Sigga Steina var yngsta barn þeirra. Eldri voru Hallgrímur sem fæddist árið 1927. Ingveldur Gröndal fæddist árið 1929 og Guðmundur Áki fæddist árið 1931. Ingveldur og Guðmundur lifa systkini sín.

Lúðvíg var fjölmenntaður maður, lærði m.a. náttúrufræði, læknisfræði, heimspeki og guðfræði og var vel að sér í þýsku og þýskum bókmenntum og menningu. Hann var einn af kröftugstu skólamönnum þjóðarinnar um miðbik tuttugustu aldar. Hann starfaði við kennslu og skólastjórn – á Ísafirði, við Hvítárbakkaskóla í Borgarfirði og síðast í Reykjavík.

Móðir Sigríðar Steinunnar hafði lært tónlist í Danmörk og var hinum dugmikla Lúðvíg, manni sínum, jafnoki. Þau bjuggu á Ísafirði þegar Sigríður Steinunn fæddist. Hallgrímur, elsta barn þeirra, veiktist alvarlega í æsku og foreldrarnir leituðu honum lækninga erlendis. Það varð til þess að börnunum var komið um tíma fyrir hjá ættingjum. Sigga Steina fór til Soffíu, móðursystur í Borgarnesi. Hún var aðeins fjögurra ára þegar hún fór af heimili sínu fyrir vestan og fólkið hennar í Borgarnesi var henni gott. Henni þótti afar vænt um það alla tíð síðan.

Í Reykjavík

Þegar Sigríður kom aftur heim til Íslands með Hallgrím sameinaðist fjölskyldan að nýju og þá í Reykjavík. Það var þeim öllum mikill fagnaðartími. Árið 1939 stofnaði Lúðvíg Handíða- og myndlistaskólann sem síðar var nafnbreyttur í samræmi við breyttar áherslur og varð Myndlista- og handíðaskólinn. Þau bjuggu á ýmsum stöðum í Reykjavík en frá árinu 1942 var skólinn til húsa á Grundarstíg 2a. Á efstu hæð hússins bjó stórfjölskylda skólastjórans, naut aðstöðunnar en varð líka að sinna kröfum skólans utan hefðbundins vinnutíma.

Tíminn á Grundarstígnum var “gloríus” sagði afkomandi Siggu Steinu. Mannlífið í húsinu var mjög fjölbreytilegt og fjölskyldan öll sprelllifandi og lífsglöð. Margt skemmtilegt fólk sótti skólann og andríkið og menningarlífið liðaðist um allt húsið. Þekking og viska læddist inn í börnin ekki síður en gesti. Rætt var um samfélagsmál, tilraunir voru gerðar í listum og menntum og skólastjórahjónin vöktu yfir velferð barna sinna en einnig fjölda annarra, nemenda og ástvina.

Systkinin notuðu skólahúsið til leikja og menningariðju. Margt var brallað og gleðin fann sér farveg. Meira að segja beinagrindin sem notuð var fyrir teiknikennsluna kom að gagni í leikjum barnanna.

Sigríður Steinunn naut borgarlífsins. Hún sótti skóla fyrst í Miðbæjarskólanum og fór svo eins og systkini hennar í Menntaskólann í Reykjavík. Hún eignaðist góðan og tryggan félagahóp í Miðbæjarskólanum og síðan annan í MR. Tengslin við þessa hópa ræktaði Sigríður Steinunn alla tíð og vinirnir voru henni afar mikilvægir. Jafnvel sárlasin fór hún til funda við vinahópana. Lífið á menntaskólaárunum var henni mikill gleðitími. Og eins og margra menntskælinga er háttur stundaði hún kaffihúsin, ekki til að eyða þar stórfé heldur til að tala, gleðjast og þroskast.

Sigríður Steinunn lauk stúdentsprófi árið 1953. Hún var flugfreyja hjá Flugfélagi Íslands á árunum 1952-54. Sigga Steina var vön því að fólk kom til föður hennar til að fá fyrirgreiðslu með nám erlendis og því var henni næsta eðlilegt að fara utan líka. Hún tók stefnuna á Vín og Lúðvíg hafði mikil og góð sambönd í hinum þýskumælandi heimi. Sigríður Steinunn stundaði svo þýsku- og bókmenntanám í Vín 1954-55. Og þar sem Sigga Steina var vön lista-sellunum og spírunum á Íslandi var henni ekkert sjálfsagðara en að umgangast listamenn heimsins í Vín. Og þó stóra herbergið hennar Sigríðar í Vín hafi verið kalt var listalífið fjölbreytlegt og háskólalífið hvetjandi. Vínarárið var hlýr tími í minningum Siggu Steinu.

Einar, börn og afkomendur

Og svo kom Einar Árnason, lögfræðingur, sem vann lengstum hjá Vinnuveitendasambandinu. Þau höfðu kynnst heima og Einar kom til Vínar, bað hennar og þau Sigga Steina féllu í faðma og gengu í hjónaband. Og sumarið 1955 fóru þau Einar og Sigríður Steinunn í mikla brúðkaupsreisu um Evrópu, m.a. til Ítalíu. Þau kunnu ekki ítölsku en í ljós kom að skólalatínan kom að góðum notum. Piazza á Ítalíu er latnesk, þar lifa fornar tungur og sagan er þykk.

Um tíma bjuggu þau Sigga Steina og Einar í London þar sem hann stundaði framhaldsnám og þar fæddist Berljót Sigríður vorið 1956. Þrenningin flutti heim í maímánuði það ár. Árið 1959 fæddist Páll Lúðvík og fjölskyldan leigði í Eskihlíð og við Ægisíðu. Þau festu svo kaup á íbúð í Grænuhlíð og þar fæddist Svanbjörg Hróðný árið 1964. Í Grænuhlíðinni bjó fjölskyldan árum saman.

Vinir barna Siggu Steinu minnast þess að heimili hennar var opið heimili og alltaf tókst henni að töfra fram nægan mat handa hálfu Hlíðahverfinu. Allir voru velkomnir. Við alla talaði hún með hlýju. Svo virtist Sigga Steina alltaf eiga nógan mat. Gjöful og elskuleg í samskiptum og smitaði frá sér mannvirðingu. Ekki einkennilegt að Sigga Steina var ekki aðeins mikils metin af vinum og jafnöldrum heldur urðu vinir barna hennar vinir hennar einnig.

Þau Einar og Sigríður Steinunn skildu árið 1972 og hann lést árið 1992. Bergljót eignaðist tvíburana Hákon og Steinunni Soffíu árið 1983 með Tore Skjenstad, fyrri manni sínum. Eiginmaður Bergljótar er Magnús Guðmundsson. Bergljót er arkitekt.

Páll er matvælafræðingur og bókasafnsfræðingur.

Eiginmaður Svanbjargar er Kristinn Örn Jóhannesson og þau eiga þrjár dætur, Ólöfu Sigríði (2003) og tvíburana Bergljótu Júlíönu og Laufeyju Steinunni (2005). Svanbjörg er fjölmiðlafræðingur og leiðsögumaður.

Atvinna og frelsi

Þegar börnin voru komin í skóla fór Sigríður Steinunn að vinna utan heimilis að nýju. Hún vann um tíma í Háaleitisapóteki, fannst vinnan skemmtileg og velti vöngum yfir að skella sér í nám í greininni. En hún færði sig svo yfir í bankaheiminn. Um tíma vann hún í Útvegsbankanum og síðan hjá Íslandsbanka og gegndi ýmsum störfum innan bankans. Sigga Steina fór á eftirlaun þegar hún var 66 ára gömul og eftir það fór allt á verri veg í bankaheiminum en hún bar enga ábyrð á þeim málum.

Sigga Steina nýtti aukið frelsi vel. Hún ferðaðist innan lands sem utan, sótti sýningar og tók þátt í viðburðum samfélagsins. Hún var með fastamiða í leihúsinu, sótti námskeið og fylgdist afar vel með listalífinu. Í því naut hún menntunar og mótunar á bernskuheimili sínu og alla tíð hafði Sigríður Steinunn vakandi áhuga á því sem efst var á baugi í menningu þjóðarinnar. Svo hafði hún mikla gleði af fólkinu sínu, gladdist og skemmti sér með börnum sínum, barnabörnum, ásvinum og vinum. Og þjónaði sínu fólki með natni.

Kveðjur

Ég hef verið beðinn að bera þessum söfnuði kveðju Bergljótar Sveinsdóttur sem er utan lands. Sömuleiðis biðja fyrir kveðju: Þorvaldur H. Gröndal, Lára Sveinsdóttir og Þórunn Þ. Gröndal sem eru einnig erlendis og koma því ekki til þessarar athafnar. Systurnar Katrín Lilja Ólafsdóttir sem er búsett í London og Inga Lára Ólafsdóttir, sem eignaðist dreng í fyrradag, senda kveðjur og þakka frænku þeirra fyrir samfylgdina.

Litríkar minningarnar

Hvaða minningar áttu um Siggu Steinu? Manstu hve glæsileg hún var? Ég mun ávallt muna augnatillit hennar og íhugul en glettnisleg augun. Manstu eftir Sigríði Steinunni á fjöllum, á hálendinu?

Manstu eftir lífsgleði hennar – að hún var gleðigjafi? Að hún var fólki svo elskuleg og glöð að allir hrifust og löðuðust að henni. Manstu hve natin hún var, skilningsrík og umburðarlynd?

Manstu eftir henni í jafnréttisbaráttu og hve viljug hún var að beita sér í þágu réttláts þjóðfélags? Jafnvel lífshættulega veik fór hún á fjöldafund til að standa með mikilvægum málstað og samfélagslegri sanngirni.

Manstu eftir seiglu Sigríðar Steinunnar? Að hún hélt áfram og lét ekki bugast? Manstu göngukonuna sem var á ferð um bæinn, setti svip á bæinn sjálf og naut ferðanna um borgina?

Manstu eftir konunni með espressókaffið í litlum bolla og kökubita á kaffihúsum borgarinnar?

Manstu eftir ömunni sem hlustaði í andakt á barnabörnin spila á tónleikum í barnamúsíkskólum og skólalúðrahljómsveitartónleikum?

Manstu eftir henni hoppandi og hrópandi „áfram Valur, áfram Valur“ á fótboltaleikjum ömmustelpna sinna?

Manstu kímni Sigríðar Steinunnar? Hve laginn og jákvæð hún var og gat sett saman hnyttnar setningar sem rímuðu fullkomlega við aðstæður, vilja hennar en særðu þó engan?

Manstu eftir sumarbústaðafrúnni í Hvammi á Grímsstöðum? Hve vel henni leið og hve hún blómstraði á yndisreit hennar í sveitinni?

Nú er hún farin. Þú færð ekki fleiri símtöl frá Siggu Steinu. Hún gefur þér ekki gott að borða eða kaffi í litlum bolla á fallegu heimili. Hún heldur ekki út í gönguferð dagsins. Hún fer ekki á fleiri sýningar í leikhúsinu. Hún er farin inn í ljósheim Guðs, sem elskar takmarkalaust og skilyrðislaust.

Guð geymi Sigríði Steinunni Lúðvígsdóttur. Guð geymi þig.

Amen.

Minningarorð 9. apríl, 2015. Erfidrykkja í safnaðarheimili Neskirkju. Bálför og jarðsett síðar í Fossvogskirkjugarði.

Greinar og pistlar

Sr. Birgir Ásgeirsson kveður Hallgrímssöfnuð

18. mars 2015 Sigurður Árni Þórðarson

Prestaskipti verða í Hallgrímskirkju á næstunni. Sr. Birgir Ásgeirsson varð sjötugur 9. mars síðastliðinn og kveður Hallgrímssöfnuð í messu 22. mars. Birgir hefur þjónað sem prestur Hallgrímskirkju frá árinu 2006 og verið prófastur í Reykjavíkurprófastsdæmi vestra síðustu fjögur ár. Birgir var vígður til Siglufjarðar árið 1973 og varð sóknarprestur í Mosfellsprestakalli árið 1976. Frá 1990 og í fimm ár var hann sjúkrahúsprestur og frá 1996 prestur Íslendinga í Kaupmannahöfn og þjónaði einnig Íslendingum í Svíþjóð um tíma frá 1997. Birgir var sjúkrahúsprestur frá árinu 2002 þar til hann varð prestur Hallgrímskirkju.

Sr. Birgir á að baki afar farsælan feril sem prestur þjóðkirkjunnar. Að auki hefur hann starfað hjá ýmsum félögum, samtökum og fyrirtækjum og verið kallaður til ábyrgðarstarfa. Birgir er kunnur fyrir sálgæslufærni og nýtur virðingar fyrir lagni í stjórn kirkjumála í Reykjavík. Í Hallgrímskirkju hafa prédikanir hans og hugleiðingar vakið verðskuldaða athygli.

Eftir kveðjumessuna, sem hefst kl. 11 eins og barnastarf kirkjunnar, verður kaffi á könnu og kaka á borði í Suðursal kirkjunnar. Allir eru velkomnir. Hallgrímssöfnuður þakkar sr. Birgi Ásgeirssyni frábæra þjónustu.

Prédikanir

Ég er Guð

8. mars 2015 Sigurður Árni Þórðarson

Hvernig er ellefta boðorðið? Eru einhver hér sem muna um hvað það er hvernig það hljómar? Dr. Þórir Kr. Þórðarson var guðfræðikennari og kom víða við og m.a. lagði grunn að félagsþjónustu Reykjavíkur. Hann mótaði prestastéttina því hann var frábær kennari og varpaði ljósi á torskilin mál. Einu sinni spurði hann í tíma guðfræðideildinni: Hvernig er ellefta boðorðið? Og þar sem við nemendur urðum heldur álkulegir svaraði hann sjálfur: „Þið skuluð ekki vera leiðininleg!“ Ég er sammála og hef síðan kennt fermingarunmennum þessa mikilvægu viðbót. Hún er eðlileg túlkun á boðorðunum, í fullkomnu samræmi við áherslu þeirra, sem er hver? Jú, á lífið. Við lifum í frelsi og megum velja. Hvort veljum við það sem verður til ills eða það sem verður til góðs? Að velja gleðina er ekki að velja aulahúmor heldur lífið, hamingjuna.

God’s chosen – God’s frozen

Lexía dagsins eru lífsorðin sem kölluð eru boðorðin tíu, viska hinna fornu hebrea sem hefur gagnast allri heimsbyggðinni við mótun samskiptareglna. Við Íslendingar höfum notað þessi speki í uppeldi einstaklinga um allar aldir og við menningargerð okkar. Orðin tíu eru byggingarefni löggjafar heimsins og hafa skilað sér í endurvinnslu í löggjöf nútímans. Hin djúpa mannúð og mannvernd þeirra hefur skilað sér í gildandi mannréttindabálkum, sem varða vernd allra, kvenna og karla, barna og fullorðinna, óháð lit, kynferði og trú.

Saga Íslendinga og Ísraela er ótrúlega lík. Löggjafarsaga þjóðanna er ekki bara áhugaverð og með ýmsum sameiginlegum einkennum. Báðar þjóðir einangruðust í baráttu aldanna frá öðrum þjóðum. Menning beggja varð einsleitt. Söguskema beggja er líkt. Flótti frá vondu yfirvaldi er upphaf sögu beggja þjóða. Á eftir kemur svo langvinn barátta. Byrjun löggjafar beggja er tengt undri, annars vegar á Sínaí og hins vegar á Þingvöllum, ekki síst tengt kristnitöku. Söguskemað segir frá landgjöf til ættbálks og hvernig stöðugt varð að berjast fyrir lífinu í rás tímans.

Báðar eru þjóðir bóka og menntunaráherslu. Þær eru söguelskar, ljóðrænar og dramatískar. Þær gengu báðar margar aldir afturábak inn í framtíðina og voru uppteknari af glæstri fortíð en opinni framtíð.

Margt líkt! Ég hitti einu sinni hinn heillandi stórpólitíkus Simon Perez, síðar forseta Ísraels, þegar hann var á ferð á Íslandi. Í ræðu sem var haldin honum til heiðurs kynnti forsætisráðherra Íslands mun þjóða Íslands og Ísraels og á ensku: „Israel is God’s chosen people but the Icelanders are God’s frozen people!” Guðs útvalda þjóð og hin freðna!

Orðin tíu

Um hvað eru boðorðin? Manstu þau? Jú, þau eru tíu og upphafið er: Ég er Drottinn Guð þinn, sem leiddi þig út af Egyptalandi… Sem sé, Guð er Guð vegna verka í sögu, vegna tengsla sem gögnuðust lifandi fólki í raunveruleika þeirra. Og mörg okkar muna að nafn Guðs eigi ekki að leggja við hégóma, að hæðast ekki að hinu heilaga. Svo muna flest að einhver staðar í boðorðunum er rætt um að heiðra foreldra, halda ekki framhjá, stela ekki og girnast ekki.

Hvaða boð fjalla um Guð og hver þeirra um menn? Boðorðin eru eiginlega í tveimur hlutum. Fyrstu boðorðin fjalla um Guð og afgangurinn um mennina. Jesús var vel heima í lögum Ísraels. Hann var ekki fastur í formi eða smáatriðum heldur snillingur sannleikans, lífsstefnu. Jesús dró saman öll boðorðin og setti þau fram í tvöfalda kærleiksboðinu. Og hvernig er það? Elska skaltu Drottin, Guð þinn … – og náunga þinn eins og sjálfan þig. Fyrri hlutinn er einfaldlega guðsáhersla boðorðanna. Seinni hluti boðorðanna fjallar síðan um mannvernd – að við virðum og elskum fólk – alla.

Svo minna allir krossar heimsins á þessar tvær víddir boðorðanna. Lóðrétta tréð minnir okkur á tengslin til Guðs annars. Lárétta tréð minnir okkur síðan á tengslin og umhyggjuna gagnvart samferðafólki okkar, þessum sem Biblían kallar náunga okkar. Og ég minni á að náttúran er líka náungi okkar. Boðorðin eru um lífið, ekki aðeins þig, heldur fólk, alla menn og lífríkið allt. Okkur er falið að vernda náttúruna sem djásn í sköpun Guðs.

Lögin verða til

Ég hafði í nokkur ár atvinnu af að fræða gesti á Þingvöllum. Á þeim tíma tók ég á móti þúsundum skólabarna og fræddi um sögu lands og þjóðar. Þegar börnin voru spurð um af hverju fornmenn hefðu farið um langan veg að heiman og þingað á Þingvöllum þá svöruðu þau eitthvað á þessa leið: Stundum förum að rífast. Við þurfum reglur til að lífið virki og hvernig eigi að leysa rifrildi. Svo bættu þau við að það væri svo fallegt á Þingvöllum og það væri gott að ræða um reglur á fallegum stað! Þér skuluð gæta að fegurð löggjafarinnar!

Fermingarungmenni Hallgrímskirkju hafa ljómandi regluvit. Í síðustu viku spurði ég þau hvað myndi gerast ef engar reglur væru í fótbolta? Svarið er einfalt þá yrði allt vitlaust og leikurinn myndi snúast upp í ofbeldi. En hvað myndi gerast ef engar reglur væru í þjóðfélaginu? Þá myndu frumskógarlögmálin taka yfir.

Ungt fólk á Íslandi skilur og veit að reglur eru settar til að þjóna lífi og velferð fólks. Þau vita vel hvar mörkin liggja og að til eru grá svæði. Og það þarf þroska til að velja lífið.

Íslensk saga og orðin tíu

Löggjöf íslenska þjóðríkisins til forna er hin merkasta og hún átti sér líka uppistöðu í eldri lagahefð, sem rekja má alla leið suður til fjallsins Sínaí. Þær fornu reglur, sem eru í tuttugasta kafla 2. Mósebókar hafa síðan verið túlkaðar og endurtúlkaðar, fyrst meðal hebrea, síðan í gyðingdómnum, svo í túlkun Jesú og hinni kristnu hefð. Síðan hafa boðorðin haft áhrif á siðfræði í öllum þeim heimshlutum sem hafa mótast af kristni, gyðingdómi og Islam. Og þó uxar og asnar séu ekki á eignalista okkar eru bílar, hlutir, hús og fyrirtæki komin í staðinn. Og þó það sé algerlega úrelt að líta á maka sem tæki girnist fólk yfir mörk sem ekki ætti að fara.

Ekkert þjóðfélag er hlutleysisþjóðfélag vegna þess að hefðir eru menningarvefur sem hefur áhrif. Íslenska ríkið er bundið af stjórnarskrá, sem kveður á um, að evangelísk-lúthersk kirkja sé þjóðkirkja Íslands. Það ákvæði var ekki aðeins lögformlega ákeðið við stjórnarskrárgerð við lýðveldisstofnun heldur hefur nýlega verið stutt með miklum meirihluta í opinberri atkvæðagreiðslu þjóðarinnar. Áhersla stjórnarskrár er bindandi stefna og varðar hvaða siður og siðferði skuli gilda í samfélagi okkar. Stjórnarskrá ríkis er ekki puntplagg heldur varðar uppistöðu menningarinnar. Það er svo annað og mikilvægt mál hvernig við eigum að þróa samfélag okkar. Ég hef löngum verið efins um að eitt trúfélag eigi að tilgreinast í stjórnarskrá, en álít það hins vegar mikilvægt að hið opinbera styðji og verndi trúariðkun í landinu. Gildir einu hvort menn eru kristnir, trúlausir, múslimar eða búddistar. Í þeim efnum eigum við að vanda okkur og læra óhikað af mistökum nágrannaþjóða.

Fyrsta boðorðið er: “Ég er Drottinn guð þinn” er skemmtilegasta boðorðið því það varðar meginstefnu. Ellefta boðorðið er í hinu fyrsta. Hvaðan þiggur þú líf, hvar áttu þér athvarf, hver verður þér til blessunar þegar allt þrýtur, öll efni hverfa og kraftur dvín? Guð er upphaf og endir alls sem er, líka þín. Og við megum snúa okkur til Guðs í öllum okkar málum.

Það var einu sinni karl sem lét sig dreyma og sagði við konu sína. “Mikið væri gaman að fara til Sínaí og hrópa boðorðin af fjallstindinum.” Konan horfði íbyggin á hann og sagði: „Ég held að það sé nú betra að vera heima og halda boðorðin!” Hvað segið þið um það?

Hlutverk okkar er ekki að skunda á Þingvöll eða til Sínaí heldur vera Guðs, sem er mál fyrsta boðorðsins, og lifa með ábyrgð og iðka trú í samfélagi – leggja lífinu lið. Þú, Guð og náunginn. Bráðskemmtilegt, gott líf. Amen

Hugleiðing í Hallgrímskirkju, 8. mars, 2015, 3. sunnudagur í föstu.