Prédikanir

Guð blessi Ísland

IMG_0055Hrunið dundi yfir árið 2008. „Guð blessi Ísland“ – var fróm ósk og viðeigandi niðurlag í sjónvarpsávarpi forsætisráðherrans. Sömu orð, sama bæn, kom í hugann þegar ég horfði á hinn dramatíska Kastljósþátt fyrir viku síðan. Svo skrifaði ég þau á facebook: „Guð blessi Ísland II.“ Vinur minn skrifaði strax og spurði á móti: „Heldurðu ekki að hann sé orðinn þreyttur á því?“ Góð spurning. Er Guð þreyttur á okkur Íslendingum og Íslandi? Erum við sveimhugar, verri viðureignar en aðrir? Verður Guð þreyttur á sumum og síður á öðrum? Gerir Guð sér mannamun og elskar Guð mismikið? Á gleðidögum, tímanum eftir páska er vert að spyrja: Af hverju deyr dauðinn og lífið lifir? Af því Guð er ekki lúinn, gefst ekki upp – elskar.

Mikil pólitísk tíðindi hafa orðið liðna daga. Flestir hafa einhverjar skoðanir á framvindu, skúrkum og hetjum. Óþægilegar spurningar vakna við vandann: Lauk Hruninu ekki á árunum eftir 2008? Getur verið að Hrunið hafi aðeins verið fyrsti hluti í lengri sögu okkar Íslendinga – kannski bara einn af milliköflunum í breytingasögu þjóðar og vestrænna samfélaga? Ég held að svo sé og held raunar að grunnur samfélagsins hafi gliðnað sem síðan veldur skjálftum m.a. í skattaskjólunum. Hin klassísku kristnu gildi, sem við þáðum í arf frá kynslóðum liðins tíma, hafa tapað samfélagslegri seltu sinni. Og ég fór – í fyrradag – að lesa Passíusálma og Vídalínspostillu til að rifja upp boðskap fortíðar. Það var eins og mig minnti um samfélagsmálin: Hallgrímur Pétursson og Jón Vídalín eru afar skýrir um getu manna til afbrota, um skyldur hins kristna, opinbert og prívat siðferði og skyldur valdamanna. Þar kemur fram að Guð blessar Ísland þegar fólk ræktar siðvit og setur sig í samband við það sem máli skiptir.

Hvernig tengir þú reynslu daganna við lífsafstöðu þína? Eru einhver sár eða reið meðal ástvina þinna eða vina? Sá fjöldi sem mætir til mótmælafunda er teikn um miklar skoðanir og tilfinningar. Samtöl við fólk í trúnaðarsamtölum prestsþjónustunnar sem og á vinnustöðum í borginni hefur staðfest að systurnar sorg og reiði fara víða. Og þær beina spjótum sínum að einstaklingum, hreyfingum, opinberum aðilum og félögum. Miklar tilfinningar þurfa að fá útrás. Ljós sannleikans – hversu ljótur sem hann er – þarf að skína í einstaklingum og samfélagi. Guð blessi Ísland.

Þegar systurnar sorg og reiði ganga um torgin gerist margt. Ekki er að undra að þegar mikið gengur á í þjóðfélaginu að þér líði einkennilega og jafnvel á skjön við upplifun annarra í kringum þig. Af hverju? Samfélagsmein hafa áhrif á einstaklinga. Samfélagsfár rífur gjarnan ofan af gömlum einkasárum. Í látum nútíðar rifjast upp áföll fortíðar og tilfinningar þeirra spretta fram. Sorg yfir ástvinamissi vitjar fólks í umbrotum þjóðfélagsins. Ef fólk hefur einhvern tíma orðið fyrir kúgun, einelti, óréttlæti eða öðrum áföllum koma tengdar tilfinningar gjarnan í ljós á álagstíma. Í sumum tilvikum opnar samfélagsfár sálarkassa í geymslum hugans. Það sem við héldum að væri unnið og grafið kemur óvænt upp. Hitinn í samfélaginu ýtir á leynitakka sálnanna og opnar lager eða safn sorgarefna. Í uppnámi samfélagsins slengist fortíð inn í samtíðina. Þegar fólk er slegið vegna pólitískra áfalla hitnar orðræðan. Sum fara á límingunum og „missa sig.“ Fólk sem lætur sig stjórnmál miklu varða er sumt tilfinningalega og félagslega laskað þessa dagana. Og fólk dettur í sinn gír, hvort sem það er meðvirkni, vörn, kvíði eða eitthvað annað. Tökum ekki þátt í hóphýðingum, gerum ekki grín að fólki í uppnámi. Það er þarft að muna að við megum hafa hlýtt hjarta en kaldan heila, umvefja fólk með kærleika en líka góðum rökum og skynsemd. Guð blessi Ísland.

Leiðtoginn

Textar dagsins fjalla um hinn góða hirði. Ísraelsþjóðin rauk út á sinn Austurvöll og spurði ákaft hvort yfirstjórn ríkisins væri góð og skilaði sínu hlutverki. Boðskapur spámannsins Ezekíels í lexíu dagsins, var að Guð myndi sjálfur ganga í verkið, safna hinum villuráfandi sauðum, hjálpa í vanda, græða sár, binda um brot  og tryggja góðar aðstæður til lífshamingju. Gamall boðskapur og fyrir rappið á Austurvelli. Jesús talar í guðspjalli dagsins um góða hirðinn og þar ýtir hann á gamlan takka í vitund þjóðar sinnar um leiðtoga og gildi. Góður stjórnandi er sá sem engin svik eru í. Og með öll stjórnvöld og alla málaliða í heiminum í huga bendir Jesús á hinn sviklausa sem er reiðubúinn að greiða hæsta gjaldið, allan skattinn, já lífið. Lífið er hæsta gjaldið. Trúmennskan er ekki innflutt, ekki útflutt í skjólin heldur, hún er heimaræktuð. Sá einn er alverðugur sem ekki flýr heldur stenst til enda. Texti dagsins fjallar ekki um pólitík heldur lífsafstöðu. Hvar er traust þitt og hvernig tengir þú gæði, gildi, lífshætti, siðferði og tengsl við fólk? Ertu sannur og sönn? Eða ertu aðeins málaliði sem lifir með eigin hag fyrir augum? Textar dagsins eru ekki um stjórnmál liðinnnar viku en eru þó fullkomlega hagnýtir til að dæma um hvernig við menn eigum að lifa í umróti og ringulreið daganna. Við erum Guðs og eigum að bregðast við með trúmennsku og í trú. Jesúpólitíkin er að samfélagsmálin eigi að vera bæði siðleg og lögleg. Innræti stjórnar siðferði, notkun fjármuna og valda. Guð blessi Ísland.

Gleðidagar

Þessir sumpart dapurlegu dagar eru gleðidagar. Tíminn eftir páska er tími til að fagna. Ekkert er svo slæmt og þungbært að sigur lífsins gildi ekki. Engin áföll í samfélagi eða sálarlífi þínu eru svo stór að ljós páskanna megi ekki lýsa yfir og gefa birtu.

Gleðidagar eftir páska geta verið mjög sorglegir, en hætta ekki við að vera gleðidagar þótt margt dapurlegt gerist. Sorg getur dunið yfir á gleðidögum, reiði getur blossað upp á lífsdögum. Systurnar reiði og sorg eru á kreiki alla daga og koma Guði við. Við megum gjarnan nýta gleðidaga til að ígrunda hvaða sorg, áföll, reiði og miklar tilfinningar vakna í þér. Þær varða sálarlíf þitt. Hvað getur þú gert til að grisja, hverju má leyfa að fara inn í endurvinnslu eilífðar? Hvað getur þú gert til að styrkja fólk í uppnámi? Hvað getur þú gert til að íslenskt samfélag megi njóta gilda og góðs lífs?

Viltu leyfa nánd Guðs að umlykja þig, gildum guðsríksins að vefjast inn í samfélag þitt og viltu vera ásjóna Jesú Krists gagnvart fólki í sorg og reiði. „Ég er góði hirðirinn“ segir Jesús Kristur. Guð blessi Ísland.

Amen

Stólræða í Hallgrímskirkju 10. apríl, 2016.

Textaröð: A

Lexía: Esk 34.11-16, 31

Því að svo segir Drottinn Guð: Nú ætla ég sjálfur að leita sauða minna og líta eftir þeim. Eins og hirðir lítur eftir hjörð sinni þegar hún er á dreif í kringum hann mun ég fylgjast með mínu fé. Ég mun bjarga sauðum mínum frá öllum þeim stöðum sem þeir dreifðust til á hinum dimma og drungalega degi. Ég mun leiða þá burt frá þjóðunum, safna þeim saman úr löndunum og leiða þá heim til síns eigin lands. Ég mun halda þeim í haga á fjöllum Ísraels, í daladrögum og á hverju byggðu bóli í landinu. Ég mun sjálfur halda þeim til beitar í góðu haglendi, beitiland þeirra verður á háfjöllum Ísraels. Þar munu þeir leggjast og ganga í frjósömu haglendi á fjöllum Ísraels. Ég mun sjálfur halda fé mínu til beitar og sjá því fyrir hvíldarstað, segir Drottinn Guð. Ég mun leita þess sem villist og sækja hið hrakta, binda um hið limlesta og styrkja hið veikburða. Ég mun gæta hins feita og þróttmikla og halda því í haga eins og rétt er. Þið eruð hjörð mín sem ég held í haga. Ég er Guð ykkar, segir Drottinn Guð.

Pistill: 1Pét 2.21-25

Þetta er köllun ykkar. Því að Kristur leið einnig fyrir ykkur og lét ykkur eftir fyrirmynd til þess að þið skylduð feta í fótspor hans. „Hann drýgði ekki synd og svik voru ekki fundin í munni hans.“ Hann svaraði ekki með illmælum er honum var illmælt og hótaði eigi er hann leið, heldur fól það honum á vald sem dæmir réttvíslega. Hann bar sjálfur syndir okkar á líkama sínum upp á tréð, til þess að við skyldum deyja frá syndunum og lifa réttlætinu. Fyrir hans benjar eruð þið læknuð. Þið voruð sem villuráfandi sauðir en nú hafið þið snúið ykkur til hans sem er hirðir og biskup sálna ykkar.

Guðspjall: Jóh 10.11-16

Ég er góði hirðirinn. Góði hirðirinn leggur líf sitt í sölurnar fyrir sauðina. Sá sem er leigður og hvorki er hirðir né á sauðina, hann flýr og yfirgefur sauðina þegar hann sér úlfinn koma og úlfurinn hremmir þá og tvístrar þeim. Enda gætir hann sauðanna aðeins fyrir borgun og er ekkert annt um þá. Ég er góði hirðirinn og þekki mína og mínir þekkja mig eins og faðirinn þekkir mig og ég þekki föðurinn. Ég legg líf mitt í sölurnar fyrir sauðina. Ég á líka aðra sauði sem eru ekki úr þessu sauðabyrgi. Þá ber mér einnig að leiða, þeir munu heyra raust mína. Og það verður ein hjörð, einn hirðir.

Greinar og pistlar

Framtíðarkonur Afríku

8 3 Chep„Við stofnuðum framhaldsskóla í Chepareríu og stúlkurnar fóru í sama skóla og strákarnir,“ sagði Skúli Svavarsson og horfði yfir kristniboðsstöðina. Svo bætti hann við: „Stúlkurnar leigðu í bænum og svo kom í ljós að sumir karlar sem leigðu þeim töldu að innifalið í leigugjaldinu væri aðgangur að þeim. Nokkrar þeirra urðu ófrískar. Þá vissum við að til að tryggja öryggi þeirra og menntun yrði að stofna heimavistarskóla fyrir stúlkurnar.“ Og nú er Propoi High framhaldsskóli fjögur hundruð stúlkna. Kristniboð stendur með öllu fólki, líka konunum.

Jamas skólastýra, Samson biskup og Skúli kristniboði
Jamas Murray Samson biskup og Skúli Svavarsson.

Liljusjóður

Við vorum sjö á ferð í Afríku í janúar og febrúar 2016. Lilja Sólveig Kristjánsdóttir, móðursystir mín, lést á árinu 2015 og skildi eftir í erfðaskrá sinni beiðni um að við færum til að velja gæfuleg kristniboðsverkefni sem erfðafé hennar gæti stutt. Það var til happs og blessunar að í Eþíópíu tóku á móti okkur hjónin Ingibjörg Ingvarsdóttir og Jónas Þórir Þórisson, og í Keníu hjónin Kjellrun Langdal og nefndur Skúli. Ég hef alla tíð metið mikils starf kristniboðs en þegar ég kom í heimsókn gerði ég mér grein fyrir því hve ávaxtaríkt kristniboðið hefur verið milljónum fólks í Eþíópíu og Keníu. Samfélögin hafa batnað og staða kvenna og barna mun sterkari vegna siðmáttar kristninnar. Kristniboðarnir fóru gegn hefðum og venjum og hikuðu ekki við að leyfa konum að njóta sín og afla sér líka menntunar. Alls staðar þar sem við komum höfðu konurnar rétt til að tala og tjá sig. Þær notuðu þann rétt og fluttu oft merkilegustu ræðurnar. Kristniboðið hefur verið farvegur blessunar, kristniboð er kraftaverk.

Kvennaframhaldsskóli

Orðin hans Skúla um kvennaskólann sátu í mér þegar við röltum upp veginn í átt að Propoi High, framhaldsskólanum í Chepareríu. Hópur stúlkna beið okkar uppi í hlíðinni og margar þeirra veifuðu til okkar. Þegar við komum nær sáum við að þær voru allar krúnurakaðar – vegna heilbrigðissjónarmiða — og í skólabúningi. Við vorum boðin velkomin á skrifstofu rektorsins. Vöxtur skólans hefur verið slíkur að ekki var til fé til að reisa skrifstofubyggingu svo starfsfólkið verður að láta sér nægja skólastofuhorn. En skólastýran, Jamas Murray, er kraftmikil og ákveðin, n.k. kvenútgáfa af Obama. Hún er eldklár, með skýra skólastefnu, vald á kennslufræðum og hvernig megi koma kennarahóp og fjögur hundruð tápmiklum ungum konum til þroska. Samson, Pókotbiskup, brosti þegar hún hreif okkur með sér því hann hafði séð í henni framtíðarstýru vaxandi stofnunar og ráðið hana til skólans.

Kennarar í Propoi High
kennararnir eru ungar og kraftmiklar konur.

Nemendurnir héldu út úr öllum stofum með stóla í fangi. Hvað voru þau að gera með þessi húsgögn? Svarið var að ekki væri til nema einn stóll á nemanda svo þær tækju hann bara með sér ef þær væru kallaðar á sal. Við fórum á eftir stúlkunum, kíktum í leiðinni á heimavistaraðstöðuna, sem þarf að bæta, og héldum svo í átt að matsalnum. Ég og tíu ára tvíburasynir mínir, Jón Kristján og Ísak, urðum á undan hinum gestunum og kraftmikill söngurinn umvafði okkur þegar við komum í salinn. Þetta var söngur eilífðar og kom frá hjartanu. Átta hundruð augu brostu við okkur og átta hundruð hendur fóru á loft og veifuðu til okkar þriggja. Svo þögnuðu þær. Ég stökk upp á svið og sagði þeim það sem var mér efst í sinni: „I would like to tell you a secret everyone should know: You are wonderful — so wonderful.“ Fagnaðarópin, hláturinn, gleðihljóðin bylgjuðu bárujárnið í þakinu. Allar skildu þær enskuna, allt stúlkur sem hafa orðið að berjast fyrir að vera í skóla, njóta náms sem ekki er sjálfgefið í veröld fátæktar. Skólagjöldin eru há. Flestar stúlknanna hafa lítil efni svo að skóli og nám eru þeim lífsgæði, dásemd og hlið til þroska og jafnvel betra lífs.

Kraftmikill kvennaskóli

Saga og Katla halda ræður
Saga og Katla halda ræður.
Ísak flytur ávarp - og enskan er alþjóðlega tungumálið sem unga fólkið talar gegn ruglingi Babel.
Jómfrúarræða Ísaks fyrir jómfrúrnar í Propoi High.

Svo komu konurnar í lífi mínu, Elín Sigrún og dætur mínar, Katla og Saga. Með skólastýrunni kom Skúli Svavarsson og stúlkurnar þekktu hann því hann er skólaafinn. Nafn hans — í einfaldaðri útgáfu — var skrifað á A3 blað og límt á salarvegginn: „We are proud to have you as our sponsor rev. Skuli Svavason.“ Og allur söfnuðurinn söng þessum stofnanda og verndara skólans: „Grandpa don’t forget us.“ Skúli brosti hógvær og mun minnast og vaka yfir velferð þeirra. Svo fluttum við karlarnir ávörp og allur nemendahópurinn söng. Katla og Saga voru kynntar og stóðu á fætur og töluðu við kynsystur sínar um mikilvægi ástríðunnar og eigin markmiðssetningu í námi, störfum og lífi. Svörtu stúlkurnar hlustuðu á hvítu konurnar sem höfðu sett sér stefnu. Önnur hafði numið arkitektúr og starfaði við grein sína á Íslandi, teiknaði hús og hafði látið drauma sína rætast. Hin hafði stundað ljósmyndanám, tekið myndir víða og birt verk sín í mörgum helstu ljósmyndablöðum heimsins. Meira að segja Leica, einn virtasti myndavélaframleiðandi veraldar, hafði áritað myndavél með nafni hennar og gefið henni. Svo stóð Elín Sigrún á fætur og sagði öllum söfnuðinum að hún væri lögfræðingur. Þá tóku námsmeyjarnar um höfuðið eins og þær vildu verja sig fyrir rannsóknarréttinum. Svo hlógu þær og hlustuðu á söguna um stúlkuna úr sjávarplássi á Íslandi sem tók ákvörðun um að vinna ekki í fiski allt lífið heldur fara í háskóla til að geta þjónað fólki. Þessar konur voru ungum kynsystrum sínum í Propoi High skínandi fyrirmyndir um að þær mættu þora að læra, gætu mótað eigin kjör og gæfu og mættu vitja drauma sinna. Þegar konurnar höfðu haldið ræður vildi hópurinn að drengirnir töluðu líka. Þeir héldu sínar jómfrúarræður á ensku fyrir allar jómfrúrnar í þessum hljómmikla risasöfnuði. Foreldrarnir voru stoltir og snortnir af þessum káta kvennafansi í skjóli íslensks kristniboðs.

Menntunarsókn og aðstaða

Framhaldsskóli stúlkna í Propoi í Chepareríu er stórkostleg stofnun. En aðstaðan er ekki í samræmi við íslenska staðla. Heimavistarhúsin eru eins og hlöður og aðeins stúkað á milli kojanna eins og gert er í útihúsum á sauðburðartíma í íslenskum sveitum. Heiimavist þarf að bæta. Ekkert vatnssalerni er í skólanum en kamrarnir eru hreinlegir. Nú er unnið að því að koma upp sturtuaðstöðu og þvottahúsi svo stúkurnar geti þrifið sig og þvegið plöggin sín. En þær voru þó ótrúlega snyrtilegar. Nýlega er komið tölvuver í skólann en meðan við stóðum við í tölvustofunni fór rafmagnið þrisvar. Átak þarf því að gera í rafmagnsmálum svo tölvurnar kafni ekki.

Kristniboð til trúar og menntunar

Heimsókn í söfnuði og skóla á kristniboðssvæðinu i Pókot er áhrifarík. Ég er snortinn af einbeitni Kjellrunar og Skúla og sporgöngumanna þeirra. Þau hafa auk kirkjustarfsins stofnað metnaðarfulla skóla til að veita fólki menntun. Fyrir komu íslenskra kristniboða höfðu kenísk yfirvöld hvorki haft rænu á né metnað til að mennta herskáa Pókotmenn. Margir óttuðust að fara inn á þetta svæði viðsjálla stríðsmanna. En Kjellrun og Skúli hikuðu ekki í Pókot frekar en kristniboðar í Konsó. Þau reyndu að veita fólki hlut í elsku Guðs sem vill að sérhver maður njóti ríkulegra gæða, ekki aðeins trúartrausts, heldur líka menningar, heilbrigðisþjónustu og menntunar. Raunverulegt kristniboð er ekki þröngt heldur víðfeðmt. Íslenskt kristniboð hefur alla tíð verið iðkað í anda hinnar góðu þrenningar: Heilbrigðisþjónustu, menntunar og trúar. Trú sem slitin er úr tengslum við menntun endar í vantrú. Trú sem ekki lýtur að hinum særðu við veginn er á villigötum. Ég vissi að íslenskir kristniboðar voru góðir þjónar, en ég skildi ekki vel fyrr en í þessari Liljuferð að þeir hafa verið kraftaverkamenn Guðs í heiminum. Skólakerfið sem þeir hafa byggt upp frá grunni er á við skólakerfi Íslendinga. Nú er þetta mikla menntakerfi rekið af innlendum aðilum, fyrir innlent fé og af innlendum metnaði.

Munum og styðjum

„Afi, ekki gleyma okkur,“ sungu stúlkurnar. Þær gleyma ekki því ein heimavistin ber nafn hans. Ég held að Skúli gleymi ekki söngnum meðan hann hefur mátt og rænu. Við ættum ekki heldur að gleyma þeim. Kristniboð er í þágu lífsins vegna þess að Guð elskar fólk, hvar sem það er og hvernig sem það er.

íslenskar konur meðal framskólanema í hepareríuHvað verður um stúlkurnar í Propoi High? Hvernig mun menntun þeirra nýtast þeim? Mun samfélagið leyfa þeim að njóta hæfileika sinna? Margar réttu upp hendur þegar þær voru spurðar hverjar þeirra vildu verða lögfræðingar. Margar vildu verða andlegir leiðtogar. Kannski eiga sumar við að þær vilji verða prestar og biskupar? Ekkert okkar sem horfðum í augu þessara framtíðarkvenna Keníu efuðust um að í þeim búa máttur og hæfileikar. Ég trúi á framtíð Pókot og Konsó eins og Lilja, móðursystir mín. Ég trúi að þessar stúlkur muni standa sig ef þær fá rými og frelsi til. Okkar er að styðja þessar framtíðarkonur Afríku. Þökk og lof sé íslenskum kristniboðum sem höfðu þor til að boða fagnaðarerindið og stunda mannvinsamlegt kristniboð.

Meðfylgjandi myndir frá heimsókn í kvennaskólann í Chepareríu, Pókot. Á myndunum eru nemendur Propoi High, Jamas Murray rektor, Skúli Svavarsson kristniboði, Samson biskup í Pókot, Elín Sigrún Jónsdóttir, Katla Maríudóttir, Saga Sigurðardóttir, Jón Kristján og Ísak Sigurðarsynir.

Þessi gein birtist í Bjarmi, tímarit um kristna trú, 1tbl. 110. árg, mars, 2016. Páskablað, s. 30-33.

Kristniboðssambandið gefur öllum sem vilja tækifæri til að styrkja nemendur til náms í Pókot. Þeir sem hafa áhuga geta lagt inn á reikning 0117-26-2818, kt. 550269-4149 með skýringu á að um skólagjöld í Pókot sé að ræða.
Sjá einnig grein frá Skúla Svavarssyni í Kristniboðsfréttum 2016 1. tbl bls 4.
Greinar og pistlar

María Halldórsdóttir + minningarorð

María S. HalldórsdóttiMaría Halldórsdóttir hafði svo sterka útgeislun að allar samverur urðu skemmtilegri þar sem hún var. Hún var gjarnan hrókur fagnaðar, bætti öll samkvæmi og meira segja jókst kirkjugleðin þegar María kom til messu. Það var gaman að tala við hana því augu hennar ljómuðu gjarnan. Jafnvel þegar rætt var um dapurleg mál geisluðu augun hennar af umhyggju, góðmennsku og velvild. María lagði gott til allra mála og alls fólks.

Ævi hennar var stórfelld. Þegar æviskrá og viðtöl við hana eru lesin stingur í augu og hjarta að meira var lagt á Maríu en marga aðra. 24 ára varð hún ekkja og þá með tvö ung börn. 52 ára varð hún aftur ekkja og hafði þá eignast fimm börn. Hvað gerði þessi vel gerða kona í átakanlegum aðstæðum? María naut góðs fólks og leitaði í styrk Guðs og það varð henni til blessunar. Foreldrar hennar voru alin upp í klassískri kristni og móðir hennar kenndi dóttur sinni Passíusálmana sem urðu viskubrunnur fyrir líf og lífshætti. Þegar Maríu leið illa hafði hún yfir vers úr 48. passíusálmi. Hún skildi merkingu þess og notaði til að lýsa upp sorg og sál:

Gegnum Jesú helgast hjarta

í himininn upp ég líta má.

Guðs míns ástar birtu bjarta

bæði fæ ég að reyna og sjá.

Hryggðarmyrkrið sorgar svarta

sálu minni hverfur þá.

Lífsbarátta, horfnir ástvinir, áar og eddur hverfa og þá læðast skuggar í sálina. Og María vissi hvar haldreipið er, þorði að horfa upp í himininn í gegnum himinglugga Jesú Krists. Hvað blasir við? Ástarbirta Guðs sem er hagnýt til lífshamingju. Og þá hverfa skuggarnir úr sál og sinni.

Er þetta ekki fagur vitnisburður sem þið ástvinir megið njóta og ígrunda ykkur til styrkingar? Þegar þið horfið upp í himininn – í hvaða aðkrepptri stöðu sem þið getið lent í – megið þið horfa með augum Maríu og vita að þið eruð í góðum faðmi og njótið elsku Guðs. Hvernig farnaðist Maríu í lífinu? Vel. Hún er fyrirmynd í lífsleikni því hún átti trú, ræktað geð og þor til að leita til Guðs. Hún var María í þessum heimi, nálæg, elskurík og gefandi og vel tengd inn í himininn.

Æfistiklur

VottorðMaría S. Halldórsdóttir fæddist í Reykjavík 10. apríl árið 1923. Hún var ávöxtur ástarævintýris í Rönne á þeim fagra Borgundarhólmi í Danmörk. Móðir Maríu, Bjarný Málfríður Jónsdóttir var vinnukona á Íslands- og kaþólsk-tengdu heimili. Þangað leitaði Halldór Guðjónsson, sem varð einnig Laxness og Kiljan. Í upphafinni sumarbirtu Borgundarhólms faðmaðist unga fólkið. En Halldór var á suðurleið en Málfríður hélt í vestur. Hann gekk með kaþólskuna í huganum en Málfríður með Maríu í lífinu. Hann fékk bréflega – inn fyrir klausturveggina – fréttir af þungun og fæðingu dóttur sinnar. Foreldrar Málfríðar tóku á móti dóttur sinni – barni aukinni – með kærleika og umhyggju og móðir Halldórs og systur reyndust einnig hið besta og urðu Maríu skjól fyrr og síðar.

María hét þremur nöfnum og hét fullu nafni Sigríður María Elísabet. Móðirin, Málfríður, var fædd á Fögrueyri við Fáskrúðfjörð (f. 29.08.1896, d. 07.11.2003), mikil mannkostakona sem alla efldi og engan meiddi eða lastaði. Hún var af Long-ættinni sem kunn er af mörgu og m.a. langlífi. Málfríður náði 107 ára aldri. Hún eignaðist ekki fleiri menn eða börn. En hálfsystkin Maríu, samfeðra, voru þrjú. Auk Maríu eignaðist Halldór Laxness (f. 23.04.1902, d. 08.02.1998) Einar Laxness (f. 9. 08.1931), Sigríði (f. 26.05.1951) og Guðnýju (f. 23.01.1954).

Uppvöxtur, kvennamenning og mótun

María fæddist í húsi við Skólavörðustíg í Reykjavík og ólst upp hjá móður sinni og móðurforeldrum. Nokkur sumur var hún í skjóli ömmu og föðursystra í Laxnesi uns þær brugðu búi og fluttu í bæinn. En tengslin treystust á þessum tíma. Og María átti alla tíð skjól í Laxnesfólkinu og naut þess í ýmsu, m.a. með tónlistarnámi hjá Helgu, föðursystur. Faðir hennar studdi hana fjárhagslega þegar mest var þörf á og María mat það mikils. Í viðtali sem Guðrún Guðlaugsdóttur átti við Maríu og birtist sem bókarkafli árið 2000 kemur berlega fram hve öflugar konur stóðu að Maríu báðum megin. Þær ófu merkilegan vef tengsla, virðingar og umhyggju sem varð öryggisnet Maríu Halldórsdóttur. Það var ekkert sjálfgefið að hún nyti tengsla við föðurfólk sitt né heldur við hálfsystkini en foreldrar, ömmur og afi, föðursystur og eiginkonur skáldsins stuðluðu að og sáu til að tengsl urðu, voru síðan ræktuð og þeim viðhaldið.

Æfisagnaritarar Nóbelskáldsins hafa vikið að þessari kvennaveröld, matríarkatvídd, en þar er æð sem má kanna og rannsaka betur. Það er ekki hlutverk prests í minningarorðum að túlka íslenska menningu almennt eða kvennaveröld Halldórs Laxnes sérstaklega. En vegna samtala við Maríu og viðtöl við hana verður ekki fram hjá litið að Maríuorðin eru lind til að ausa af fyrir síðari rannsóknir. Saga Maríu er að sínu leyti lykilsaga sem ekki aðeins varðar að Halldór varð Nóbelskáld heldur líka að íslensk menning hefur verið ofin sterklega og með giftu og árangri þegar ábyrgð hefur verið öxluð. Áar og eddur Maríu hafa skilað svo mörgum hæfum konum því þær hafa notið natni og elsku fjölda kvenna sem hafa þegið getuna og gildin í arf.

María var námsfús og geturík. Undir föðuráhrifum varð úr að María gekk í Landakotsskóla og alla tíð talaði hún fallega um kennara og skólahald í Landakoti. Leið hennar lá svo í Ingimarsskóla, sem var gagnfræðaskóli við Lindargötu. Þaðan lauk María gagnfræðaprófi. Nokkrar umræður urðu um framhald skólagöngu en María lét sér annt um aðstæður fólksins síns. Hún ákvað að létta undir með móður sinni og fór að vinna fyrir sér og sínu fólki. Henni var margt til lista lagt – hún vann á saumastofu í Kirkjuhvoli og lærði sauma og var síðan afar kunnáttusöm við fatasaum. Hún lærði m.a.s. sérstaklega að sauma karlmannabuxur – því hún átti svo marga stráka – sagði hún. Um tíma vann hún í niðurlagningarverksmiðju með Guðrúnu Á. Símonar. Og María stundaði einnig verslunarstörf. Síðar fékk hún starf á skrifstofu Vélsmiðjunnar Héðins í Reykjavík.

Þegar María hafði komið fimm börnum sínum til manns fór hún til starfa að nýju utan heimilis. Í byrjun áttunda áratugarins stofnaði hún og rak Fatadeildina í Miðbæjarmarkaðnum við Aðalstræti og til ársins 1982 þegar hún hætti verslunarrekstri vegna heilsubrests.

Í 67 ár bjó María í Granaskjóli 17 og skapaði með fjölskyldu sinni fagurt heimili. Fyrstu tvö æviárin bjó María á Skólavörðustíg en bernskuhúsið hennar brann og síðan bjó fjölskylda hennar á nokkrum stöðum í Reykjavík, í Þingholtunum, á Bræðraborgarstíg og vestur á Grímsstaðaholti. María var Reykjavíkurkona og vildi helst hvergi annars staðar vera.

Svo var það ástin

Þegar Ísland var hernumið, Reykvíkingar lærðu orð eins og thumbnail og María vann í miðbænum kynntist hún Ragnari Ámunda Bjarnasyni, járnsmið og ættuðum úr Njarðvíkum. Þau dönsuðu sig til kynna og ástar og gengu í hjónaband árið 1944 og komu sér fyrir vestur í Granaskjóli í einu af fínu, sænsku húsunum í Skjólunum. Þeirra börn eru Bjarni Már og Ragna María. Bjarni fæddist í maí árið 1945 og er byggingatæknifræðingur. Sambýliskona hans er Guðrún Fjóla Gränz, viðskiptafræðingur. Ragna María fæddist í ársbyrjun 1948. Hún er framkvæmdastjóri eigin fyrirtækis. Hennar maður er Guðmundur Þ. Harðarson, íþróttakennari. Börn þeirra eru Ragnar, Þórunn Kristín, Hörður og María Björk.

Svo reið alda sorgar yfir Maríu og fjölskyldu í febrúar 1948. Ragnar lagði af stað í vinnuna en kom aldrei heim aftur. Hann varð fyrir slysi á leiðinni, var lagður inn á sjúkrahús stórslasaður og lést frá konu og ungum börnum. Raðirnar voru þéttar heima og eldri kynslóðin í Granaskjólinu sló varðborg um ungviðið. Með dugnaði og festu tókst að halda húsi og þar með heimilisrammanum.

hjónavíugslumyndMaría fór að vinna hjá Héðni til að afla fólkinu viðurværis. Og þar hún spilaði póker við mannsefni sitt, Kolbein Karl Guðmund Jónsson, véltæknifræðing og Hafnfirðing. Þau gengu í hjónaband í apríl árið 1954. Kolbeinn gekk börnum Maríu í föðurstað og svo komu þrír synir í heiminn í viðbót við eldri systkinin. Þeir eru Halldór, Kristinn og Þór. Halldór fæddist árið 1955.

Halldór er geðlæknir og kona hans er Hildur Petersen, framkvæmdastjóri. Börn þeirra eru Helga Huld og Kolbeinn. Kristinn er viðskiptafræðingur, hann fæddist árið 1957. Kona hans er Gunnþórunn Geirsdóttir, matráður. Börn þeirra eru: Sigríður María, Kolbeinn og Geir. Börn Gunnþórunnar af fyrra hjónabandi eru Auður og Haukur. Þór er yngstur og fæddist árið 1958. Hann er húsasmíðameistari og viðskiptafræðingur. Dóttir hans og Luciu Helenu Jacques er Irene María. Barnabarnabörn Maríu eru 6.

María og börnin hennar

Minningarnarnar

Við skil er mikilvægt að vitja samskipta, ræða minningarnar, leyfa þeim að koma, gæla við þær og vinna með þær til þroska og visku. Hvernig manstu Maríu? Getur þú dregið fallegu og litríku kjólana hennar fram í hugann. Manstu hve smekkvís hún var og hve mikla áherslu hún lagði á að allt væri vandað og fagurt? Manstu eftir félagslegri getu hennar, glettni og hnytni? Manstu hve umtalsfróm hún var og lagði gott til – jafnvel erfiðra mála? Manstu eftir lífsvisku hennar eða uppeldisráð, sem hún þáði í arf frá sínu fólki? Manstu augun hennar og svipbrigði? Hafði hún augun hans Dóra? Því var haldið fram. Manstu hve fljót hún var að fyrirgefa? Manstu kátínu Maríu þegar lífið var henni ljúft? Manstu hve snyrtileg hún var? Og svo speglaði hún umhyggjusögu borðkristninnar og vildi ávallt að til væri nægur matur handa öllum. Naustu einhvern tíma veitinga hennar? Og sástu einhvern tíma fingur hennar fara yfir hljómborðið og kalla fram náttsöng Chopin eða Dónárvals?

Hvað lýsir henni best? Var það líkingin af kletti? Eða akkeri? Stoð og stytta? Mannbætir? Hún var stolt af fólkinu sínu og afkomendum. Og hvernig getur þú dregið lærdóm frá Maríu til þinnar eigin viskugerðar? Hvaða þræði frá Maríu getur þú þú nýtt í lífvef þínum, þér til lífshamingju, fólki og félögum þínum til blessunar og samfélagi þínu til eflingar?

Nú er María farin inn í hjartaveröld og birtuveröld Guðsástarinnar. Sorgarskuggar æfi Maríu eru horfnir henni, allt líf hennar er upplýst og gott. Hún trúði á Guð sem lýsir upp veröldina, leysir úr viðjum og blessar til góðs.

Guð geymi Maríu Halldórsdóttur í ríki sínu og Guð geymi þig.

Í Jesú nafni – amen

María tengdist söfnuði og starfsfólki Hallgrímskirkju með ýmsum hætti og sérstaklega prestinum dr. Sigurði Pálssyni og Jóhönnu Möller. Ég vil fyrir hönd okkar allra, sóknar- og starfsfólks kirkjunnar þakka gefandi og vermandi. samfylgd. Kveðjur til þessa safnaðar sem kveðjur Maríu í dag flyt ég frá Irene Maríu frá Recife í Brasilíu; frá Nicole, Júlíu Ósk og Lauru Björku í Hjörring í Danmörk. Frá Florída berast kveðjur frá Kolbeini og Geir. Hörður og fjölskylda í Nýju Kaledóníu biðja sömuleiðis fyrir samúðarkveðjur.

Jarðsett í Hafnarfjarðarkirkjugarði. Erfidrykkja í Nauthól.

Minningarorð við útför Maríu S. Halldórsdóttur í Hallgrímskirkju, 31. mars, 2016.

Prédikanir

Kristur er upprisinn

LífSprengjur sprungu í Belgíu í vikunni. Yfir þrjátíu létust og hundruð manna særðust. Myndirnar sem bárust með vefmiðlum heimsins voru hjartaslítandi. Drengirnir á mínu heimili voru heima í skólafríi og urðu varir við að dagskráin var rofin. Skyndifréttatími færði þeim vátíðindin og þeir hringdu í okkur foreldra sína til að ræða málin. Með sprengjurykinu þyrluðust spurningarnar upp. Koma þessir glæpamenn til okkar? Er hætta á að truflaðir sprengjumenn komi líka og ráðist á okkur? Við fórum yfir skelfingarefnin – og svipaðar spurningar og vöknuðu í tengslum við ofbeldisverkin í París í nóvember síðastliðnum. Brusselsprengjurnar voru ítrekun á voðaverkunum í Frakklandi. Og þar sem við fjölskyldan vorum nýlega á ferðinni í Evrópu og Afríku ræddum við ítarlega í tengslum við þá ferð um öryggi, líf, dauða, ofbeldi og hvernig við gætum brugðist við. Hvaða afstöðu temjum við okkur gagnvart því sem ógnar lífi og limum? Hvernig getum við brugðist sem best við?

Öryggi

Hvenær ertu örugg og öruggur? Í hverju eru hættur lífsins fólgnar? Það er ólíðandi að glæpalýður sem knúinn er af hatri og eyðingarfýsn nái að sprengja óttasprengjur sínar og skjóta skelfingarkúlum sínum í almannarými heimsins. En það eru ekki aðeins íbúar og ferðafólk í Brussel og París sem líða. Morðingjarnir í Sýrlandi hafa gert sig að óvinum okkar allra því þeir reyna að valda sem mestum ótta, raunum og skelfingum sem víðast. Og gleymum því ekki að milljónir Sýrlendinganna sem eru á flótta í og við Evrópu eru á flótta undan sömu sveitunum og sprengja í borgunum í nágrenni okkar.

Hvað ætlum við að hleypa þeim langt? Ætlum við að leyfa hatursflokkunum að sprengja óttasprengjur líka innan í okkur? Leyfum við soranum að síast inn í okkur og krydda hugsun okkar, móta innræti og magna okkur til andúðar og hræðsluviðbragða? Það væri að virða vald ofbeldissegjanna og játa mátt þeirra. Það er mál dauða og grafar.

Hátíð lífs

En nú er gröfin tóm. Páskar eru hátíð lífsins. Páskar eru dagar gleði, ljóss og fögnuðar því dauðinn dó en lífið lifir. Mál íslamska ríkisins er ekki mál páska heldur föstudagsins langa. Hverju trúum við og hvernig lifum við? Hvað temjum við okkur og hvaða lífsstefnu höfum við? Ertu föstudagskona eða föstudagskarl? Er í þér lífssafstaða föstudagsins langa? Leyfir þú ótta eða neikvæðni að ráða geðslagi þínu, hugsunum og tilfinningum? Bregstu við breytingum með neikvæðni, líka pólitískum tíðindum, listrænum gerningum eða alvarlegum heilsufarstíðindum? Hræðistu og ferð í bakkgírinn? Hvort ertu þá föstudagsvera eða páskakona eða páskakarl?

Kúbudeilan og móðursvör

Ég skildi vel spurningar drengjanna minna. Í bernsku minni varð Kúbudeilan að skelfingarviðburði í mínu lífi. Vegna fréttaflutningsins sannfærðist ég um að heimurinn væri á heljarþröm. Kennedy var kominn með puttann á kjarnorkutakkann og skuggi kjarnaoddana náði inn í barnssálina. Ég var svo sannfærður um vanda og endalok að ég tók ákvörðun um að ef heimurinn færist ekki á sjöunda áratugnum væri siðferðilega óábyrgt af mér að eignast börn því heimurinn hlyti að farast innan nokkurra áratuga. En móðir mín setti drenginn sinn á hné sér og minnti mig á að ef Guð væri til, páskarnir væru hátíð lífins, Jesús væri á lífi og Guð væri besti ferðafélagi mannsins væri ótti skiljanlegur en ætti þó ekki að fylla hugann og myrkva veröldina. Guð væri sterkari en brjálaðir karlar sem lékju sér að fjöreggjum heimsins. Þessi lífsviska ófst inn í trú mína og hefur síðan verið mér ljósgjafi í einkalífi og einnig forsenda í starfi mínu sem prests, frammi fyrir syrgjandi fólki og fórnarlömbum vonds kerfis eða spillts valds. Og svo eignaðist ég nú reyndar fimm börn sem er sterk tjáning á að Guð er gjafmildur og að lífið lifir!

Afstaða til lífsins

Trú er ekki bláeyg heldur skarpskyggn. Trú er ekki flótti frá lífinu heldur forsenda lífsstyrkjandi afstöðu. Páskarnir eru tjáning þess að líf, ást, gæði og hamingja eru sterkari og altækari en neikvæðni, hatur, eiturlyfjabyrlun, sérhyggja, vond stjórnmál, ástleysi, hatursorðræða, mengun, fyrirlitning – alls þess sem hindrar fólk í að njóta hins góða lífs. Páskarnir eru veruleiki og tjáning kraftaverksins – að lífið er gott, – að maðurinn er ekki einn. Páskarnir eru ekki aðeins dagur með boðskap heldur lífshvati að við stoppum aldrei á löngum föstudegi heldur höldum áfram, berjust gegn því sem hindrar fólk til hamingjulífs. Því varðar páskadagur flóttafólk frá Sýrlandi og hvernig eigi að bregðast við í trú og af ábyrgð. Páskar varða líka pólitík í okkar eigin landi. Páskarnir eru boðskapur um hvernig við eigum að nota og umgangast land, sjó og loft. Páskatrúin er kraftuppspretta og lífsmótandi fyrir tengsl okkar við fólk. Dauðinn dó og lífið lifir varðar hvort við hættum að fyrirlíta aðra og förum að sjá í þeim vini Guðs, stórvini Jesú Krists, já fulltrúa hans í heimi. Páskatrú varðar því félagsafstöðu, pólitík, umhverfismál, utanríkismál, hlutverk kirkju í heiminum og einkalíf þitt við eldhúsborð og páskatrúin á líka erindi inn í svefnherbergin! Hvort við erum föstudagsfólk eða páskafólk varðar hvort við sjáum tilgang í að vera góðir foreldrar eða ekki, blása bjartsýni í hrædda drengi og skelfdar dætur eða ekki. Páskatrú er afstaða til lífsins – að fara út úr skugga föstudagsins langa og inn í birtuskin hinnar dansandi sólar á páskum, standa alltaf lífsmegin.

Hvernig ertu hið innra? Ertu föstudagsmaður eða sunnudagsmaður? Er glasið þitt hálffullt eða hálftómt? Kannski er í þér blanda af báðum dögum. Hvernig ferðu með allt, sem er þér mótdrægt og andsnúið? Ég heyrði um konu, sem alla ævi bjó við kröpp kjör, mikla fátækt og missti mikið. Hún átti sér orðtæki og sagði gjarnan: „Ég er svo heppin.“ Hún hafði lært að sjá í erfiðum aðstæðum ljós og möguleika. Hún var – þrátt fyrir áföllin – hamingjusöm og lánsöm því hún tamdi sér jákvæðni.

En lífið er ekki bara spurning um jákvæðni eða neikvæðni, að vera í stuði eða í mínus, föstudagsgeðslag eða sunnudagsstemmingu. Þegar föstudagurinn langi var að kvöldi kominn var öllu lokið. Guð og maður á krossi! Þá var illt í efni og verra verður það ekki. En síðan er seinni hluti sögunnar sá, að dauða var snúið í andhverfu sína og sagan endaði vel þrátt fyrir dauða söguhetjunnar. Gröfin sleppti feng sínum, lífið lifnaði og tilveran er góð. Það eru þær fréttir, sem breyta öllu í lífi kristins manns.

Ef við temjum okkur jákvæðni í lífinu höfum við lært lífsleikni, sem hjálpar í þrautum og þegar eitthvað verður okkur mótdrægt. Við verðum þar með sunnudagsfólk. En þegar við heyrum páskaboðskapinn og tökum hann til okkar verðum við að auki páskafólk. Og páskaboðskapurinn er kraftaverk í lífi sunnudagsjákvæðninnar. Því lífið er ekki bara af sjálfu sér heldur líf í sólarsamhengi Guðs. Ekkert er svo slæmt í þínu lífi, ekkert er svo dapurlegt, engin áföll eru svo stór, ekki í Brussel, París, Sýrlandi eða í Reykajvík, að Guð geti ekki, megni ekki og megi ekki koma þar að með hjálp sína og gleði. Trúir þú því?

Kristur er upprisinn. Hann reis upp fyrir þig og þér til lífs. Amen.

Textaröð: A

Lexía: Slm 118.14-24

Drottinn er styrkur minn og lofsöngur,

hann varð mér til hjálpræðis.

Fagnaðar- og siguróp kveða við í tjöldum réttlátra:

„Hægri hönd Drottins vinnur máttarverk,

hægri hönd Drottins er upphafin,

hægri hönd Drottins vinnur stórvirki.“

Ég mun eigi deyja heldur lifa

og kunngjöra dáðir Drottins.

Drottinn hefur hirt mig harðlega

en eigi ofurselt mig dauðanum.

Ljúkið upp fyrir mér hliðum réttlætisins

að ég megi ganga inn um þau og lofa Drottin.

Þetta er hlið Drottins,

réttlátir ganga þar inn.

Ég þakka þér að þú bænheyrðir mig

og komst mér til hjálpar.

Steinninn, sem smiðirnir höfnuðu,

er orðinn að hyrningarsteini.

Að tilhlutan Drottins er þetta orðið,

það er dásamlegt í augum vorum.

Þetta er dagurinn sem Drottinn gerði,

fögnum og verum glaðir á honum.

Pistill: 1Kor 5.7-8

Hreinsið burt gamla súrdeigið til þess að þið séuð nýtt deig enda eruð þið ósýrð brauð. Því að páskalambi okkar er slátrað sem er Kristur. Höldum því hátíð, ekki með gömlu súrdeigi eða súrdeigi illsku og vonsku heldur með ósýrðum brauðum hreinleikans og sannleikans.

Guðspjall: Mrk 16.1-7

Þá er hvíldardagurinn var liðinn keyptu þær María Magdalena, María móðir Jakobs og Salóme ilmsmyrsl til að fara og smyrja hann. Og mjög árla hinn fyrsta dag vikunnar, um sólarupprás, koma þær að gröfinni. Þær sögðu sín á milli: „Hver mun velta fyrir okkur steininum frá grafarmunnanum?“ En þegar þær líta upp sjá þær að steininum hafði verið velt frá en hann var mjög stór. Þær stíga inn í gröfina og sjá ungan mann sitja hægra megin, klæddan hvítri skikkju, og þær skelfdust.

En hann sagði við þær: „Skelfist eigi. Þér leitið að Jesú frá Nasaret, hinum krossfesta. Hann er upp risinn, hann er ekki hér. Sjáið þarna staðinn þar sem þeir lögðu hann. En farið og segið lærisveinum hans og Pétri: Hann fer á undan yður til Galíleu. Þar munuð þér sjá hann eins og hann sagði yður.“

Útfararræður

Guðrún Nielsen + minningarorð

Glæsilegur eldhugi er horfinn inn í himininn. Minningar um Guðrúnu Nielsen hafa lifnað síðustu daga og það er heillandi að lesa fjölda greina um hana sem veraldarvefurinn geymir ágætlega og miðlar greiðlega. Bros konu á eftirlaunum blasir við á forsíðu tímaritsins Ung í anda, sögurnar um leikfimi í Ármanni laða, frásögur frá uppeldinu syðra og nyrðra, vinnuæfin hennar opinberast sem og þjónusta við þúsundir skólabarna. Og við starfslok hófst nýr tími í lífi hennar, virkni- og sigurför í þágu aldraðra og íþróttaiðkunar þeirra. Guðrún kom öldruðum á stjá og er einn af merkustu íþróttafrömuðum þjóðarinnar síðustu áratugi. Svo er hún farin inn á íþróttasvæði himinsins. Við getum ímyndað okkur hana taka nokkur charlestonspor eða ganga rösklega inn á eitthvert ofuríþróttasvæði, standa svo framan við hóp brosandi, geislandi vera sem hreyfa sig með þokka. Guðrún liðkaði, lífgaði og efldi – og við megum skynja himininn sem allt hið besta sem við höfum þekkt í þessum heimi og lífi.

Bernskan

Guðrún lifði langa æfi og naut inntaksríks og gjöfuls lífs. Þegar hún lést var hún 92 ára gömul og hún lifði lífinu lifandi allt til loka. Guðrún var sumarbarn, fædd­ist í Reykjavík þann 29. júlí 1923. Hún kom í heiminn þegar Ísland var hluti dansks konungsríkis, en varð borgari í sjálfstæðu íslensku ríki. Hún var hálf-dönsk því faðir hennar var danskur, frá Svendborg á Fjóni, en mamman úr Garðinum á Reykjanesi. Foreldrarnir voru Jörgen C. C. Niel­sen, bak­ara­meist­ari, og kona hans Guðrún Ó. Ólafs­dótt­ir Niel­sen. Börnin þeirra voru fimm og Systa – eins og hún var kölluð – var næstelst. Eftirlifandi eru Ólafur og Helga, en Soffía og Valdemar eru látin. Á bernskuheimilinu bjuggu einnig tvær uppeldissystur sem foreldrar Guðrúnar tóku að sér. Þær hétu Nanna og Helga og eru báðar látnar. Mannlífið var ríkulegt og fjörlegt. Mamman rak heimilið og pabbinn bakaði. Þau voru samhent, dugmikil og stefnuföst. Þau festu sér hús á Bergstaðastræti og voru einbeitt í að skapa fjölskyldunni góðan ramma og lífsviðurværi.

Bergstaðastaðstræti var á þessum árum hluti litríks hverfis Reykjavíkur, sem var eiginlega úthverfi nærri byggðarmörkum. Mikill fjöldi var í húsunum, börnin voru mörg, fyrirtæki voru rekin í herbergjum og kjöllurum og byggðin þandist út á þessum árum. Guðrún var sein til gangs en þegar hún var búin að ná sér af beinkröm frumbernskunnar var hún kvik, snögg og fljót – út lífið. Dugnaðurinn og persónueinkennin komu strax fram og Guðrún sagði sjálf kitlandi lykilsögu um sjálfa sig og stefnuna. Í anda sjálfsþurftarbúskapar tíðarinnar voru kartöflugarðar víða í Þingholtunum og hlaðnir steingarðar umhverfis til að varna aðgangi búfjár. Guðrún sá strax í görðunum ljómandi kennslutæki. Hún safnaði nágrannabörnunum saman í hóp, stillti þeim upp og notaði kartöflugarð sem sundlaugarígildi og steingarð sem bakka og svo kenndi hún öllum hópnum sundtökin og hvernig ætti að stinga sér af bakka út í laug! Hún sagði skemmtilega frá þessum bernskuæfingum kennaraefnisins við að koma öllum á stjá og til fjörlegra lífs. Og svo bætti hún við og kímdi. „Ég hef verið óþolandi.“ Guðrún lærði að þekkja styrkleika sína og getu og hafði líka húmor fyrir aðstæðum. Hún hafði í sér getu leiðtogans – eldhugans.

Norðrið rómantíska

Þegar tilboð barst að norðan um að Jörgen bakaði fyrir Akureyringa og Eyfirðinga ákváðu foreldrar Guðrúnar flytjast norður. Þar bakaði Jörgen í nokkur ár, fjölskyldunni leið vel, Guðrún hóf skólagöngu nyrðra sem hún minntist alla æfi með þakklæti og virðingu. Kennararnir voru hæfir og urðu sem lifandi fyrirmyndir um vegsemd og möguleika skólastarfs og kennslu. Guðrún sá Akureyri síðan í rómantísku ljósi og minntist þessara ára með þakklæti og tók með sér suður og fléttaði í eigið líf ungmennafélagskraftinn sem aldrei hvarf henni síðan.

Bergstaðastrætið að nýju og mótun

Og svo fóru þau öll suður aftur eftir ævintýrið norðan heiða – í húsið sitt við Bergstaðastræti. Þar var fjörlegt og skepnur, fuglar og svín, voru í garði. Það er meira að segja til bernskumynd af henni milli grísanna. Jörgen hélt áfram að baka brauð og kökur, Guðrún eldri stýrði heimilinu af skörungsskap og Guðrún yngri fór í Miðbæjarskólann og svo í gagnfræðaskóla. Hún lét til sín taka í barnahópnum, líktist föður sínum, varð dugmikil hannyrðakona, lærði að sníða, sauma, telja út og aga fegurðarskyn sitt svo að hún hafði alla tíð sterkar skoðanir á hvers konar fagurfræðilegum efnum. Og hún lærði að tengja anda og tilfinningar við hið snertanlega og kjólarnir hennar og hlutir urðu að sýnilegum og opnandi minningarlyklum. Þegar hún dró fram kjól eða einhvern mun komu sögurnar óhikað og minningarnar urðu ljóslifandi fyrir þeim sem nutu og heyrðu. Kennarar vita að pedagógísk hjálparmeðul eru góð og Guðrún notaði hluti til að minnast og opna eigin sögu og tjá eigin lífsreynslu.

Ármann, íþróttir, menntun – störf

Unglingsárin voru Guðrúnu gleðitími og gjöful. Hún var ekki aðeins virk í skóla og hverfi heldur heillaðist af fimleikum. Hún stundaði stíft æfingar í Ármanni og fór á fjöll á vegum þess félagsskapar um helgar. Hún tók þátt í að reisa Ármannsskálann, eignaðist fjölmarga félaga í störfum og við æfingar. Svo varð fimleikaiðkun ekki aðeins til að efla hreysti hennar líkamlega heldur varð félagsskapurinn að þroskavettvangi. Hún kynntist betur eigindum sínum og lærði m.a. að skilja eftir feimni. Og fimleikaiðkunin opnaði henni útlönd einnig og eftir að heimsstyrjöldinni lauk fór hún margar fimiferðir um Norðurlönd. Þar opnaðist henni heimur sem síðan var hennar heimaveröld og hún nýtti til starfs – og raunar alla æfi.

Jón Þorsteinsson íþróttafrömuður var glöggur á fólk og sá í Guðrúnu Nielsen konu framtíðar. Hann orðfærði við hana hvort hún gæti hugsað sér að læra til íþróttakennara. Spurningin varð sáðkorn í sálu Guðrúnar og hún fór austur á Laugarvatn, í Íþróttakennaraskóla Íslands. Hún var útskrifuð sem íþróttakennari vorið 1945 og sótti síðar nám­skeið í Dan­mörku, Finn­landi og Svíþjóð. Hún fékk strax vinnu í grein sinni og starfaði sem íþrótta­kenn­ari við Laug­ar­nesskóla frá árinu 1945. Hún kenndi einnig við Íþrótta­skóla Jóns Þor­steins­son­ar og Sam­vinnu­skól­ann. Þá kenndi hún leik­fimi og dans hjá Ármanni og þjálfaði aðalalega stúlknaflokka. Hún stýrði sýn­ing­ar­flokk­um kvenna í fim­leik­um sem sýndu m.a. á Háloga­landi og Mela­velli, í Þjóðleik­hús­inu og við Arn­ar­hól á 17. júní. Auk þess fór hún með fim­leika­flokka í sýn­ing­ar­ferðir til Nor­egs, Hol­lands, Finn­lands og Dan­merk­ur. Guðrún varð heiðursfélagi í Ármanni. Guðrún hóf að kenna við Lauga­lækj­ar­skóla 1961 og kenndi síðar við Fjöl­brauta­skól­ann í Ármúla. Hún kenndi öll­um ald­urshópum íþrótt­ir, sund, dans og fim­leika.

Sjálboðastarfið – í þágu aldraðra

Þegar Guðrún hafði lokið skólakennslu, þau hjón höfðu fullklárað uppeldi barna og húsið í Lerkihlíð, og hún hafði orðið betri tíma hófst nýr kafli í lífi Guðrúnar Nielsen, sjálboðatíminn. Við starfslok sem skólakennari kynnti hún sér nýjar stefnur í íþróttum fyrir aldraða í Danmörku og vann svo að stofnun Félags áhugamanna um íþróttir aldraða, árið 1985, og var í fararbroddi í þeim málaflokki í aldarfjórðung. Þetta var hugsjóna- og sjálboða-starf. Hún varð brautryðjandi í nýrri hreyfingarbyltingu þjóðarinnar. Hún naut siðferðilegs stuðnings íþróttayfirvalda og síðar ofurlítinn fjárhagslegan stuðning stjórnvalda til að efna til átaks meðal Íslendinga sem voru komin til fullorðinsára. Á þriðja áratug var Guðrún einbeitt að koma fólki á stjá – aldrei of seint – sagði hún. Guðrún var sjálf fyrirmynd öðrum við hreyfingu, glæsileg og ungleg, sýndi og bar vitni um að máli skipti að iðka hreyfa sig og iðka íþróttir við hæfi. Og tímaritagreinarnar, viðtölin í fjölmiðlum, og dagblöðin tjá vel hve Guðrún geislaði í starfi og hafði áhrif á þúsundir – og varð til að bæta heilsu þjóðarinnar. Hvatningarstörf hennar við þessa þörfu byltingu fóru ekki fram hjá neinum sem létu sig lýðheilsu varða og Guðrún var vegna þessa sæmd riddarakrossi hinnar íslensku Fálkaorðu árið 2002. Það er vel og maklegt.

Hjúskapur og ástvinir

Svo var það ástalífið. 17. Júní var ekki bara sýningardagur Guðrúnar á stóra sviðinu. Hún dansaði sjálf og var svo heppinn að rata í fangið á Gunnari Guðröðarsyni (f. 1920, d. 2013), samkennara sínum í Laugarnesskóla, miklu prúðmenni og gáfumanni. Engum sögum fer af dansæfingum þeirra á kennarastofunni en dansinn þeirra á þjóðhátíðardeginum dró dilk á eftir sér. Þau dönsuðu sig inn í hjúskapinn. Þau voru bæði fullveðja, þroskuð, hæfileikarík og mótuð. Þau hófu hjúskap og héldu vel hjúskapartaktinn, stundum hratt og stundum hægt – allt til enda. Þau voru góð hjón. Gunnar lést fyrir tæpum þremur árum.

Þau Guðrún eignuðust tvö börn. Karl fæddist árið 1952. Hann er jarðeðlis­fræðingur og starfar hjá Íslenskum Orkurannsóknum. Bergrún Helga fæddist svo árið 1959. Hún er hjúkrunarfræðingur og starfar hjá Marel. Hennar maður er Gunnar Pálsson, verkfræðingur. Dætur þeirra eru Halla (f, 1991) og Vaka (f. 1988). Sambýlismaður Vöku er Guðmundur Vestmann (f. 1987) og þau eiga dótturina Kríu (f. 2012).

Fyrst bjuggu þau Guðrún í Bólstaðarhlíð en svo fengu þau lóð í Lerkihlíð og byggðu þar fallegt parhús sitt og áttu heima þar til lífsloka beggja.

Minningarnar

Hvernig manstu Guðrúnu? Hvað kemur upp í huga þinn? Manstu svipbrigði hennar og bros? Ef þú varst einn af þúsundum nemenda hennar manstu hve öflugur kennari hún var. Manstu kvikar hreyfingarnar? Manstu hve dugmikil og snar í snúningum hún var? Stakk hún þig einhvern tíma af á göngu? Það var ekki sjálfgefið að halda í hana og gildir einu hvort hún var þrítug eða áttræð. Undraðistu einhvern tíma hraða hennar? Hún var létt á sér og naut að hreyfa sig. Manstu stefnufestu hennar og geðstyrk? Manstu hve ákveðin hún var í flestum málum og marksækinn og fylgdi vel á eftir? Manstu viljann og einbeittnina?

Hvað gerði Guðrún fyrir þig sem þú getur nýtt og veitt áfram í eigin lífi og starfi? Manstu hve reglusöm hún var í öllum málum? Manstu iðjusemina og hve hún setti markið alltaf hátt? Og hefur þú einhvern tíma smurt júgursmyslum eða vaselín á auma öxl eins og Guðrún benti öllum að gera ef eymslin hömluðu? Manstu hve sókn Guðrúnar í líf og gáska var einbeitt og skýr – allt til hinstu stundar? Og manstu hve heitt hún elskaði fólkið sitt og beitti allri orku sinni í þeirra þágu? En svo átti hún líka orku og tíma aflögu fyrir íslensku þjóðina. Og manstu að hún tjáði, kenndi og sýndi langar og þokkafullar hreyfingar, sameinaði íþróttir og fegurð?

Skil og eilífð

Og nú eru orðin skil. Hún borðar ekki lengur á heimsmælikvarða eða dansar við Gunnar sinn. Hún syngur ekki fleiri gleðisöngva með Senjórítunum. Hún kennir engum framar að rísa upp úr stól eða flögrar um. Hún kallar ekki þúsundir saman til íþróttadags eða fer fimleikaferðir í veröldinni. Hún fer ekki framar í minningageymslurnar og nær í fallegan kjól sem hún saumaði og segir kitlandi ævintýrasögur um vel saumaða spjörina og tengdar minningar. Hún týnir engan arfa í garðinum sínum framar og nú er nýgræðingurinn farinn að stinga upp kollunum en hús- og garð-ráðandinn farinn. Guðrún stýrir ekki framar teygjum eða hóp að dansa “kónga” á göngubrú yfir fjölförnasta akveg landsins. Hún fer ekki lengur til Kanarí eða í leikfimi. Nú er það stærsta sviðið – himininn. Og þegar við hugsum um Guð og eilífð þarf að stækka alla hugsun og skýra hugtök. Trúmaðurinn opnar vitund og tíma og getur séð Guðrúnu Nielsen í stórum hópi þakklátra vina, sem hreyfa sig með þokka og löngum hreyfingum. Rún hennar er leyst, Guðrún er í mynd Guðs, þokkinn alger, gleðin óspillt, engin markmið of háleit eða fjarlæg og lofsöngurinn samstilltur í fimleik eilífðar.

Guð geymi Guðrúnu og varðveiti hana í fegurð og ljósi himins.

Amen.

Við skil eru nokkur sem hafa beðið fyrir samúðarkveðjur til þessa safnaðar: Svava Egilsdóttir og Þorgerður Gísladóttir. Systkini Guðrúnar þakka samfyld, skemmtilegu samverustundirnar, kærleika og tryggð. Bergrún og Karl þakka Helgu Nielsen og Garðari, eiginmanni hennar, ómetanlega umhyggju þeirra í garð móður þeirra.

Bálför. Erfidrykkja í safnaðarheimili Háteigskirkju.

Minningarorð í við útför sem gerð var frá Háteigskirkju 21. mars, 2016.