Greinasafn fyrir flokkinn: Prédikanir

Nálgast má eldri prédikanir mínar á tru.is Þar eru 267 prédikanir. Slóðin er þessi: https://kirkjan.is/kirkjan/tru.is/$PreachesListAdvanced/Index/?types=pistlarogpostillur&authorid=916cc6c9-cdbe-4136-a5c0-c57c836eb8fe&query=

Prédikanir

Sjónlist lífsins

Vestan við Osló í Noregi er merkileg listamiðstöð sem fjölmiðlar heimsins hafa í mörg ár bent á og fékk m.a. heimsverðlaun listasafna árið 2019. New York Times, Bloomberg, The Telegraph og fjöldi miðla hafa hvatt alla sem hafa áhuga á menningarmálum að heimsækja Kistefos í Jævnaker í Noregi. Must see er ábending stórmiðlanna. Og ég vitjaði staðarins í sumar.

Fyrir 130 árum var byggð sögunarmylla við ána Randselva. Henni var svo lokað um miðja síðustu öld. Síðar var ákveðið að nýta svæðið í þágu lista. Helstu skúlptúristar heimsins hafa unnið verk fyrir Kistefos og af því metnaðurinn er gífurlegur eru gæði verkanna mikil. Árið 2019 var svo tekið í notkun nýtt galleríhús sem hefur vakið mikla athygli og verður í framtíðinni örugglega á topp-hundrað listum yfir fegurstu eða merkilegustu byggingar heims. Húsið þverar ána. En það er ekki lagleg bygging eða brú heldur mun fremur skúltúr því það er sextíu metra langur sívalningur, sem er undinn í miðjunni. Ekki hátt hús heldur snúin lengja, skúlptúr á hlið. Hvernig færi ef Hallgrímskirkjuturn væri lagður á hliðina yfir Ölfusá? Hann myndi líklega brotna í miðjunni. Það var verkfærðilegt afrek að hanna og byggja húsið. Af því að húsið er snúið heitir það Twist. Og miðlar heimsins segja að þessi snúður sé must–see og skúlptúraskógurinn líka.

Kvisjá og auga

Heimslistamennirnir hafa skapað mikil listaverk fyrir Kistefos. Nú eru þar fimm tugir verka og fjölgar á hverju ári. Eitt er eftir Ólaf Elíasson, okkar mann, sem gerði flottan kaleidoskóp, kviksjá eða speglakíki, sem hægt er að snúa og sjá tilveruna með nýjum og óvæntum hætti.Hreyfing, þáttaka, sjón og uppstokkun eða endurlit eru mikilvægir þættir í mörgum verkum Ólafs. Á öðrum stað var kolkrabbi Bjarne Melgård sem var með fætur í jörðu en angarnir komu sum staðar upp. Það var sem skepnan kæmi upp úr vatni og mold og horfði á okkur. Jeppe Hein gerði völdunarhús úr 460 þrístrendum speglasúlum sem mynda eilífðarsýn, allt brotnar en margfaldast líka. Allir komumenn laðast að þessu verki sem heitir Þagnarvegur og ganga leiðina eða veg verksins og leita að þagnarmiðjunni. Á leið kyrrðarvegarins eru alls konar þrautir sem börn á öllum aldri glíma við. Margir blotna á leiðinni en allir sjá tilveruna frá nýjum sjónarhóli. Skúlptúrinn hefur margar trúarlegar vísanir.

Út í lóni við vatnsinntak stöðvarhússins er ristastórt listaverk eftir japönsku listakonuna Kusama. Eins og mörg listaverk Kusama, t.d. skúlptúrar og föt, er verkið doppótt og grunnlitur anganna var rauður. Fólk á öllum aldri staldraði við þessa litríku arma sem teygðust upp úr vatninu og til himins, eins og ákall til hæða. Kusama hefur talað um þetta verk eins og sálm mannkyns, bæn um frið og von. Hægt er að velja hvort fólk horfir beint á verkið eða í gegnum gler og ramma. Þessi doppótti sálmur var mörgum opinberun.

Einn af stærstu skúlptúrum Kistefos er verk Marc Quinn sem gerði risastórt auga – tíu metra breitt – og kom fyrir í miðju fljótinu. En augað er ekki aðeins eftirmynd auga lifandi manns heldur flæðir vatn út úr auganu. Skúlptúrinn ýtir við fólki. Auga í vatni og vatn úr auga. Er náttúran og maðurinn þar með eitt? Er augað guðlegt og grætur? Mér þótti Kistefos vera eins og staður nýrrar sýnar. Kraftaverkastaður, vitjunarstaður.

Sjón og sýn

Hvað sjáum við, hvernig og hvað er mikilvægt að sjá? Eitt er hvað við ættum að sjá – must see – en svo er ekki öllum gefið að sjá. Maðurinn í guðspjalli dagsins var blindur. Jesús Kristur horfði á hann og fann sjónarþrá hans. Listamaður lífsins – gjörningasnillingurinn Jesús Kristur – opnaði. Hann hjálpaði maninum til að sjá að menn væru ekki tré heldur dásamlegir tvífætlingar sem væru öðru vísi en kyrrstæðar lífverur.

Í þessari sögu notaði Jesús lífsvökva sinn til að væta augu hins blinda. Vatn flæddi í og um augu. Þegar Jesús framdi gjörning gerði hann gjarnan eitthvað táknrænt og notaði sýnileg efni. Hann potaði einnig í eyrun á mönnum sem voru sjúkir eða vætti málhaltar tungur eða blind augu. Stundum sagði Jesús máttarorð, eins og Effaþa – opnist þú. Í frásögnum um Jesú segir frá mönnum sem leituðu bættrar heilsu. Saga dagsins um blinda manninn er hluti af mikilli leyndarhefð, sem liðast um guðspjöllin, og skýrir af hverju maðurinn átti ekki að fara inn í þorp eftir lækningu. Sögurnar tjá vel að Jesús hafði ekki áhuga á að vera landlæknir Palestínu eða sóttvarnalæknir heldur farvegur lífsins, nærvera Guðs. Ef við erum opin gagnvart sérstökum kraftaverkum getum við notið svona sögu og séð í henni lífgefandi himinlist. Ef við efumst almennt um kraftaverkasögur er þó hægt að greina í henni næman og öflugan græðara sem gat og gerði meira en aðrir. Og sagan er líka táknsaga um að lífið hefur tilhneigingu til að fara vel og guðslífið afar vel. Kraftaverkasögurnar eru twist – vöndull eða snúningur – eins og Kistefosskúlptúrinn og þær opna.

Saga dagsins miðlar okkur merkingu. Við lendum öll einhvern tíma í aðstæðum að við sjáum ekki rétt og vel eða erum fjötruð af einhverju sem lamar eða hindrar. Fjölskyldur lenda í vandkvæðum, samfélög líka, þjóðir geta verið haldnar af vondum mönnum, hamförum, meinum eða áföllum sem leiða til ills. Mæla þarf fram lausnarorð eða framkvæmda gjörninga til góðs. Þörf er málsvara lífsins, hvort sem það eru sálfræðingar, stjórnmálajöfrar, hugsuðir, gjörningamenn, prestar, listamenn eða hugsjónamenn sem tala og gera það sem þarf til að leysa og opna.

Mannvirðing

Jesús Kristur viðurkenndi og viðurkennir vanda. Hann afskrifar ekki fatlaðan mann heldur virðir og veitir nýja sýn. Sagan er mannvirðingarsaga. Jesús Kristur kemur til hjálpar. Kristnin, hreyfing Jesú, hefur fylgt fordæmi hans, metur menn mikils, elur á mannvirðingu óháð hæfni og getu, reynir að koma fólki til hjálpar og sjálfshjálpar og eflir til lífs. Því hafa mannréttindi sprottið fram í kristnu, vestrænu samhengi og um allan heim þar sem orð og verk Jesú hafa verið metin. Textinn er því rammpólitískur. Jesús stóð með lífinu og gegn fjötrum.

Opnun eilífðar

Lífið hefur tilhneigingu til að fara vel vegna þess að Guð vakir yfir og leysir fjötra. Vandi manna – okkar – er ekki aðeins líkamlegir og andlegir kvillar sem geta dregið okkur til dauða, félagslegar festur eða náttúruvá. Við mörk lífs og dauða, tíma og eilífðar, kemur Jesús Kristur líka við sögu. Máttargjörningur Jesú veldur að lífi lýkur ekki við dauðastund og tveimur metrum undir grænni torfu. Kristindómur er átrúnaður opnunar. Við, menn, megum hitta Jesús Krist alla daga, líka í dauðanum. Hann opnar sjónleiðir eilífðar.

Hallgrímskirkja er í fjölmiðlum heims must see-staður. Og kirkjan er fegursta hús Norðurlanda skv. nýjum matslista ferðamanna heimsins. Fjöldi fólks kemur í kirkjuna í kyrrð og til að tengja við Guð, verða svo snortin og sjá betur lífsmál sín. Kistefossundrin eru líka dásamlegar augnhvílur. Í lífinu eru svo mörg must see. En til að við getum séð með skýrleika þurfum við kraftaverk, sjón frá Jesú, guðssýn í trú. Við megum læra að sjá okkur sjálf með guðsaugum, líka veröldina, náttúruna, annað fólk og fang eilífðar. Trúarsýn gefur þennan snúnings-twist eða kaleidoskóp til að sjá víðar og fleira. Mikilvægast er að Jesús Kristur virðir og kemur. Hann vill vökva augu og mæla máttarorð til að við getum horft vel og skilið betur, okkur sjálf, veröldina og Guð. Það er besta kraftaverk veraldar og listaverk lífsins.

Amen.

A few words for those of you not speaking Icelandic. Maybe you could understand the words must see and several of the world media I did mention. I did tell about a wonderful sculpture-park west of Oslo in Norway. In it I did learn to look differently. All of us need to work with our sight. How do we look at places and things and deside what is important? Is it only the must-see places? Are we ourselves, values, hopes and love also must see issues. Yes, they are. Jesus attended to the needs of the blind one and gave possibilities for new sight. Novelty is the way of the kingdom of God, opening in love. Must see – places are interesting – but your beauty is a must to attend to. The God-given sight concerns your beauty, the beauty of the world and the beauty of God.

Lexía: Slm 86.9-13, 15
Allar þjóðir, sem þú hefur skapað, 
munu koma og falla fram fyrir þér, Drottinn,
og tigna nafn þitt
því að þú ert mikill og gerir undraverk,
þú einn ert Guð.
Vísa mér veg þinn, Drottinn,
að ég gangi í sannleika þínum, 
gef mér heilt hjarta, að ég tigni nafn þitt.
Ég vil þakka þér, Drottinn, Guð minn, af öllu hjarta
og tigna nafn þitt að eilífu 
því að miskunn þín er mikil við mig,
þú hefur frelsað sál mína frá djúpi heljar.
En þú, Drottinn, ert miskunnsamur og líknsamur Guð,
þolinmóður, gæskuríkur og harla trúfastur.

Pistill: Post 9.1-5
Sál hélt enn áfram að æða um með líflátshótanir gegn lærisveinum Drottins. Nú fór hann á fund æðsta prestsins og beiddist bréfa af honum til samkundnanna í Damaskus að hann mætti flytja í böndum til Jerúsalem þá er hann kynni að finna og væru þessa vegar,[ hvort heldur karla eða konur. En þegar hann var á ferð sinni kominn í nánd við Damaskus leiftraði skyndilega um hann ljós af himni. Hann féll til jarðar og heyrði rödd segja við sig: „Sál, Sál, hví ofsækir þú mig?“ En hann sagði: „Hver ert þú, Drottinn?“ Þá var svarað: „Ég er Jesús sem þú ofsækir.“

Guðspjall: Mrk 8.22-27
Þeir koma nú til Betsaídu. Þar færa menn til Jesú blindan mann og biðja að hann snerti hann. Hann tók í hönd hins blinda, leiddi hann út úr þorpinu, skyrpti í augu hans, lagði hendur yfir hann og spurði: „Sérðu nokkuð?“ Hann leit upp og mælti: „Ég sé menn, ég greini þá líkt og tré, þeir ganga.“ Þá lagði Jesús aftur hendur yfir augu hans og nú sá hann skýrt, varð albata og gat greint allt. Jesús sendi hann síðan heim til sín og sagði: „Inn í þorpið máttu ekki fara.“

Prédikanir

Æði og innræti

Að tapa í vítaspyrnukeppni er hluti af fótbolta – en kynþáttaníð er það ekki. Evrópukeppninni í knattspyrnu lauk um síðustu helgi. Hundruð milljóna fylgdust með og horfðu á útsendingar. Margt var eftirminnilegt. Mörg lið spiluðu stórkostlegan bolta og gæði keppninnar voru mikil. Besta Evrópukeppnin til þessa, líka betri en 2016 þegar Íslendingar tóku þátt. Margir leikmenn blómstruðu og mörg lið hrifu. Ég ætla þó hvorki að nefna mína uppáhaldsleikmenn né lið. En mig langar til að tala innræti og manngildi og ástæðan er tvennt sem tengt er Evrópukeppninni. Í fyrsta lagi rosaleg viðbrögð við vítaspyrnukeppni lokaleiks keppninnar. Og hins vegar atburðir í fyrsta leik Dana. Hvort tveggja sláandi viðburðir sem höfðu afleiðingar.

Kynþáttaníð

Lokaleikur Evrópukeppninnar milli Ítala og Englendinga var æsispennandi. Vítaspyrnukeppnin í lok leiks var eftirminnileg og lauk með sigri Ítala. Ég ætla ekki að dvelja við hvaða þjóð sigraði heldur við eftirköstin. Þrír stórkostlegir knattspyrnumenn klúðruðu vítunum sem þeir tóku. Ástæðurnur voru margvíslegar og hefur verið rifist um þær í fjölmiðlum og fótboltagryfjum heimsins. Það sem vakti athygli flestra og skelfingu var að kynþáttahatur blossaði upp meðal margra sem héldu með Englandi. Þeir sem klúðruðu voru allir svartir. Þrátt fyrir áherslu knattspyrnusambanda heimsins, líka hins enska, að kynþáttamismunun skuli ekki liðin, var hellt úr skálum reiðinnar yfir þessa ólánssömu fótboltasnillinga. Stór mynd af einum þeirra, Marcus Rashford, sem er í Manchester var skemmd. Netmiðlarnir bólgnuðu af kynnþáttaníði og urðu um tíma eins og klóakstofnæðar. Hinir tapsáru opinberu alla veikleika sína í tapæðinu og helltu öllu því versta sem í þeim bjó yfir þrjá knattspyrnumenn sem voru svona ólánssamir að skora ekki. Engin mannvirðing, engin sjálfsvirðing – bara fordómar af verstu tegund. Ekki bætti úr að Boris Johnson, forsætisráðherran í London, sagði fordómamönnunum að skríða undir steinana sína þaðan sem þeir hefðu komið. Innanríkisráðherra tjáði að fótboltamenn ættu að æfa sig í íþrótt sinni en sleppa því að skipta sér af pólitík. En Marcus Rashford hefur beitt sér fyrir stuðningi við fátæk börn í Englandi og hlotið lof og medalíu fyrir. Kynþáttafordómarnir, sem voru opinberaðir, sýndu hve kynþáttasýkin er svæsin. Grunnt á illvígum fordómum. Enska knattspyrnusambandið hefur tekið vel á þessu máli. Enska landsliðið er einhuga í samstöðu sinni og landsliðsþjálfarinn axlar ábyrð og talar af mannvirðingu. Sem sé leikmenn og samband hafa unnið framúrskarandi með vandann. Að tapa í vítaspyrnukeppni er hluti af fótbolta – en kynþáttaníð er það aldrei. Nú þarf að skjóta boltanum inn í netmöskva fordómanna og vinna hrottana í vítaspyrnukeppni mennskunnar.

Manndómur og töfrar í tánum

Í fyrsta leiknum sem Danir léku á mótinu féll Christian Eriksen skyndilega niður í fyrri hálfleik. Enginn var í nágrenni við hann svo hann meiddist ekki í samstuði. Öllum sem horfðu á leikinn var ljóst að eitthvað alvarlegt hafði gerst og að hann væri í lífshættu. Hann virtist missa meðvitund og hræðslan í andlitum leikmanna danska liðsins sannfærði mig og milljónirnar, sem horfðu, að hann hefði fengið hjartáfall. Landsliðsmennirnir Simon Kjær og Kasper Schmeichel gerðu sér strax grein fyrir aðstæðum, brugðust snarlega við þrátt fyrir djúpa angist. Þeir stilltu upp félögunum og mynduðu skjöld umhverfis deyjandi félaga þeirra meðan hjúkrunarfólkið mundaði hjartastuðtæki og vann að endurlífgun Christian Eriksen. Þeir, Kjær og Schmeichel, tóku utan um þá sem voru bugaðir, tóku konu Eriksen í fangið og veittu henni skjól og styrk. Þessir menn sýndu manndóm, siðvit, visku og þroskað innræti. Viðbrögð lækna og hjúkrunarfólksins á Parken í Kaupmannahöfn björguðu lífi Eriksens og danska liðið slípaðist við áfallið og spilaði betri fótbolta en búist hafði verið við þrátt fyrir að missa einn sinna bestu manna. Innræti Kjær og Schmeichel kom í ljós. Þeir sýndu hvað raunverulega skiptir máli. Að hafa töfra í tánum er mikilvægt í fótbolta en mikilvægast er að hafa töfra hið innra, hafa unnið með ótta og veikleika til að umvefja og styrkja fólk. Innræti er áunnið.

Það sem fer inn í okkur hefur áhrif

Því minnist ég fordóma og manndóm að textar þessa sunnudags eru um forsendur og innræti. Lexían talar um dýpri víddir manna sem Guð nærir, andlegt fóður sem er engu síður mikilvægt en hið líkamlega. Í pistlinum er talað um það sem er hið innra og knýr manninn áfram, annars vegar til góðs og einnig til ills. Þegar innrætið er vont verða verkin vond. Þegar unnið er með innri mann og hjarta mannsins verður eitthvað gott. Slæmt innræti og fordómar skadda fólk og umhverfi.

Svo er það guðspjallstexti dagsins sem er birtur í sálmaskránni. Jesús talar um súrdeig og flækja eða plot sögunnar varðar að Jesús var ekki að tala um brauð eða fiska eða hvaða brauðgerð menn iðkuðu og hvers konar súrdeig væri notað heldur að máli skipti hvað menn settu inn í sig, hverju menn leyfðu að flæða inn í huga og líf og sökkva til dýpta og móta. Við erum ekki bara skepnur og efnakerfi sem gerum allt samkvæmt eðlisávísun. Við erum meira. Við ráðum hvað fer inn í okkur, hvað stýrir okkur og hvernig við bregðumst við. Við ráðum hvort þessir fordómar eða hinir stýra tengslum okkar. Þrátt fyrir allt áreitið að innan og utan, forskriftir gena okkar og skothríð auglýsinga og áhrifa erum við samt frjáls um svo margt. Mannvísindin hafa opinberað vel að við erum hluti menningar, sem mótar. Að okkur er haldið hvað sé gott, hvaða gildi við ættum að virða og haugar af fordómum læðast að okkur og inn í okkur, taka sér bólfestu hið innra og verða eins og englar til góðs eða púkar sem stýra. Innræti kynþáttahatara kom berlega fram í æðinu og soranum eftir vítaspyrnurnar. Þar voru ekki bara einstaklingar sem ældu yfir fótboltasnillingana og síðan yfir allt og alla. Þar var líka rasísk menning sem átti fulltrúa og talsmenn í hrokagikkjum. Það er hlutverk okkar sem einstaklinga, hópa og þjóða að vinna með hið slæma og illa og laða fram og styrkja hið góða.

Guð og mannást

Jesús Kristur hafði jákvæða afstöðu gagnvart lífinu. Hann taldi að hlýðni við reglur væri ekki vænleg eða aðalmálið. Hann benti á, að lífið þjónar ekki reglum heldur þjóna reglur lífinu. Þannig ætti að nálgast lög, form, siðferði og kerfi manna. Jesús áleit að meginmálið værimannvirðing og Guð. Hann bjó til tvöfalda kærleiksboðið, sem er eiginlega samþjöppun hans á öllum boðorðunum. Hvernig er það nú aftur? Það er þetta með ástartvennuna að elska Guð og elska fólk og það hljóðar svo: „Elska skalt þú, Drottin, Guð þinn, af öllu hjarta þínu, allri sálu þinni, og öllum huga þínum. … og náunga þinn eins og sjálfan þig.”

Krossinn sem tákn um okkar líf

Þetta er hin elskulega útgáfa og túlkun Jesú fyrir fótbolta, heimilislíf, vinnustaði, tengsl fólk og mannkyn. Annars vegar uppstefnan og hins vegar þverstefnan. Krossinn er tákn þessa boðs. Elska til Guðs er himinstefna og himintenging hins trúaða eins og langtréð eða uppstólpinn. En trúin er einskis virði nema að hún bæti líf og hamingju fólks, einstaklinga og samfélags. Það er þvertréð á krossinum. Og í samtíð okkar hefur komið í ljós að ef við erum ekki rótfest í heilnæmri náttúrutengingu förum við villur vega, mengum og deyðum. Trú, sem aðeins varðar stefnu inn í eilífð, er á villigötum. Trú, sem aðeins sér menn, hefur tapað áttum. Guð og fólk, Guð og veröld – allt í senn og samfléttað. Þegar þú sérð kross + máttu muna Guð, menn, nátttúru og að Guð elskar þig og alla veröldina. Andsvar þitt við þeirri elsku er, að þú mátt elska Guð, veröldina og mennina þar með.

IHS

Ísabella Helga Seymour, IHS, var fermd í dag. Hennar verkefni er að ganga þroskaveg, læra margt í skólanum til að hún hafi möguleika að nýta hæfileika sína vel í lífinu. Hennar verkefni er líka að þroskast sem manneskja, vinna með forsendur sínar og fordóma, læra að virða sjálf sig, en líka að virða aðra mikils og læra að vinna með fordómana. Hún þarf í lífinu að ákveða hvað gerir henni gott og hvað sé illt og læra að leyfa aðeins því góða að fara inn og móta sig svo henni líði vel og geti tekið ákvarðanir til góðs fyrir sig og alla aðra. Hún þarf að læra að fótboltahæfni hefur ekkert með húðlit að gera og við erum öll elskuð óháð kynþætti, trú, kynferði og öðrum þáttum. IHS þarf að vera frjáls í jákvæðu sambandi við Guð.

Andlegt fóður, það býðst okkur í tengslum við Guð. Þegar við játumst Guði er okkur boðið að læra að horfa á heiminn með augum elskunnar. Læra að iðka kærleikann og þora að vera.

Amen

2021 18. júlí, 7. sunnudag eftir þrenningarhátíð. Hallgrímskirkja. Ísabella Helga Seymour var fermd í messunni. Matthías Harðarson var orgelleikari dagsins. Frábær kvartett söng. Og Matthías spilaði Ungi vinur Oddgeirs Kristjánssonar sem útspil, og hefur aldrei áður verið spilað sem eftirpil í allri sögu Hallgrímskirkju. Söfnuðurinn var kominn í gírinn við útidyr. Það hefur áhrif á okkur það sem kemur til okkar og við hleypum að okkur!

Lexía: Am 8.11-12 
Sjá, þeir dagar koma, segir Drottinn Guð, 
að ég sendi hungur til landsins, 
hvorki hungur eftir brauði né þorsta eftir vatni, 
heldur eftir orði Drottins. 
Þá munu menn reika frá einu hafi til annars, 
flakka frá norðri til austurs 
og leita að orði Drottins 
en þeir munu ekki finna það. 

Pistill: Heb 13.1-6 
Bróðurkærleikurinn haldist. Gleymið ekki gestrisninni því að vegna hennar hafa sumir hýst engla án þess að vita. Minnist bandingjanna sem væruð þið sambandingjar þeirra. Minnist þeirra er illt líða þar eð þið finnið til eins og þeir. 
Hjúskapurinn sé í heiðri hafður í öllum greinum og hjónasængin sé óflekkuð því að hórkarla og frillulífismenn mun Guð dæma. 
Verið ekki fégráðug en látið ykkur nægja það sem þið hafið. Guð hefur sjálfur sagt: „Ég mun ekki sleppa af þér hendinni né yfirgefa þig.“ 6 Því getum við örugg sagt: 
Drottinn er minn hjálpari, 
eigi mun ég óttast. 
Hvað geta mennirnir gert mér? 

Guðspjall: Matt 16.5-12 
Þegar lærisveinarnir fóru yfir um vatnið höfðu þeir gleymt að taka með sér brauð. Jesús sagði við þá: „Gætið ykkar, varist súrdeig farísea og saddúkea.“ En lærisveinarnir ræddu sín á milli að þeir hefðu ekki tekið brauð. Jesús varð þess vís og sagði: „Hvað eruð þið að tala um það, trúlitlir menn, að þið hafið ekki brauð? Skynjið þið ekki enn? Minnist þið ekki brauðanna fimm handa fimm þúsundum og hve margar körfur þið tókuð saman? Eða brauðanna sjö handa fjórum þúsundum og hve margar körfur þið tókuð saman? Hvernig má það vera að þið skynjið ekki að ég var ekki að tala um brauð við ykkur? Varist súrdeig farísea og saddúkea.“ Þá skildu þeir að hann hafði ekki talað um að varast súrdeig í brauði heldur kenningu farísea og saddúkea. 

Prédikanir

No problem

Ekkert prestsverk er skemmtilegra en að skíra börnin. Það er svo undursamlegt að horfa í augu þeirra, ausa þau vatni og sjá viðbrögðin, finna fyrir straumi umhyggju, gleði og ást foreldra og vina. Vatnið glitrar í fontinum, tárin í augnakrókum fólksins og droparnir eru fagrir á hári barnanna. Í skírninni verða skírnarþegarnir meira en fólk tímans. Þau verða líka borgarar eilífðar – guðsríkis. Með tvöfalt ríkisfang. Vatnsflóð veraldar og vatnsflóð eilífðar renna saman í flaum lífs og gleði. Tími og eilífð kyssast.

Aðalskálin

Fyrir mikilvæga athöfn er það fallegasta eða besta tekið fram og notað. Í heimaskírnum er tekin fram aðalskál heimilisins eða fjölskyldunnar, stundum kristalsskál ömmu og afa eða einhver fallegur hönnunargripur. Vatni er hellt varlega í skálina og gætt að hitanum til að hvorki verði barni kalt eða illt af hita. Stundum er í upphafi athafnar vatnið borið í karöflu eða könnu til stofu og hellt í skálina. Það markar upphaf með ákveðnum hætti. Ofast hafa skálar sem notaðar eru tilfinningagildi í fjölskyldunum. Þær hafa verið á borðum á stærstu hátíðum og mikilvægu stundum fjölskyldunnar. Sumar þeirra hafa oft verið notaðar í skírnum og hafa orðið helgigripir á heimilum, tákn um samhengi ættar eða fjölskyldu.

Skírnarker í kirkjunum eru eins ólík og skírnarskálar heimahúsanna. Í kirkjum fyrri tíðar var skálin stundum fat sem hékk á vegg en var tekið ofan þegar skírt var. Oft voru ílátin úr tini eða mjúkum málmi. Meiri sundurgerð hefur orðið í gerð skírnarfonta á síðari árum. Frægasti fonturinn á Íslandi var skírnarsár Bertels Thorvaldsens í Dómkirkjunni sem var vígður árið 1839. Merkilegir fontar eru í kirkjum landsins og margir eiga sér merkilega tilurðar- eða gjafasögu. Í Neskirkju í Reykjavík er skírnarfontur sem Þór Sigmundsson, steinsmiður, gerði. Á sama tíma og Guðrún Rannveig Stefánsdóttir, kona Þórs, bar sveinbarn undir belti klappaði steinsmiðurinn grjótið og gaf kirkjunni gripinn. Þegar drengurinn, Kolbeinn Flóki, var kominn í heiminn var Neskirkjufonturinn í fyrsta sinn notaður þegar hann var skírður.

Hallgrímskirkjufonturinn

Svo er það skírnarfontur Hallgrímskirkju, sem er einn merkasti dýrgripur í íslenskum kirkjum. Fonturinn var gefinn af kvenfélagi kirkjunnar og af velunnurum. Það mun óumdeilt að fonturinn hefur mesta útgeislun allra fonta hérlendis. Þegar himinljósið skín í kirkjunni sést litadýrð þegar ljósið brotnar í kristalnum og myndar friðarboga, jafnvel fleiri en einn. Oft er litadýrð á gólfi kirkjunnar og bekkjum þegar ljósið brotnar og teiknar marga friðarboga. En fonturinn varpar ekki aðeins ljósi út heldur hefur inngeislun, dregur til sín athgyli. Þegar bjart er sjást líka stafir og orð bæði á dökka fletinum á fontinum en líka ljósa hlutanum. Á dökka hlutanum er bæn Hallgríms Péturssonar sem við fórum með áðan:

„Vertu Guð faðir, faðir minn

í frelsarans Jesú nafni.

Hönd þín leiði mig út og inn

svo allri synd ég hafni.“

Það er við hæfi að setja bænina á skírnarsáinn, því það er lífsháttur kristins fólks að endurnýja tengslin við skapara og lífgjafann með því að ávarpa ástvin eilífðar, helst á hverjum degi og á hverri tíð. Biðja Guð um að vera faðir, vinur, nánd. Og að við verðum náin í tengslum og lifum í anda guðstengslanna.

Svo sést líka texti inn í fontinum. Hægt er að lesa í gegnum þykkan kristalinn biblíuvers. Þar stendur: „Sá sem trúir og skírist mun hólpinn verða.“ Þetta vers er í 16. kafla Markúsarguðspjalls. Það eru orð guðspjalls dagsins, sem var lesið frá altarinu áðan.

Við megum þakka fyrir og gleðjast yfir fonti kirkjunnar. Leifur Breiðfjörð og Guðjón Samúelsson, arkitekt og húsameistari, eru hinir miklu sjónlistamenn Hallgrímskirkju. Ef Hallgrímur er fimmti guðspjallamaðurinn er Leifur Breiðfjörð okkur einn af postulum Jesú. Leifur hefur gert aðaldyr kirkjunnar, stóra gluggann yfir innganginum, glermyndir inngangsdyra inn í kirkjuna, einnig unnið prédikunarstólinn og svo hannað skírnarfontinn.

Leifur og Sigríður, kona hans, voru einu sinni í Sydney í Ástralíu. Þar hittu þau tékkneskan kristalssérfræðing og spurðu hvort hægt væri að steypa stóran kristalsklump í skírnarfont Hallgrímskirkju. „No problem“ sagði Tékkinn. Þá var stefnan mörkuð og Leifur ákvað lag og mótun fontsins. Svo byrjaði merkilegt ferli. Tékkarnir í Železný Brod sem gerðu tilraunir með kristalssteypuna lentu í miklum vandræðum. Kristalsklumpurinn, um 270 kílógramma, sprakk hvað eftir annað í kælingunni. Orðspor kristalmannanna var í hættu! Góð ráð voru dýr. „No problem“ varð „a big problem – a very big problem!“ Leifur ákvað því að skipta kristalsblokkinni í tvennt. Kælt var í marga mánuði og verkið tókst loks. Orðspori kristalsmanna var borgið, hægt var að setja stykkin saman, slípa út fjórblaðsskálina og sandblása versið úr Makúsarguðspjalli í kristalinn með Leifsletri. Úr varð hið mikla listaverk efnis, ljóss og anda sem skírnarfonturinn er. Fyrsta sunnudag í aðventu árið 2001 var fonturinn tekinn í notkun. Í ár er því tuttugu ára vígsluafmæli.

Trúir og skírist – hólpinn

Trú, skírn og blessun eru lífleg þrenna. Í versi skírnarfontsins er fólgið ferðalag fólks og frumkirkjunnar í tíma. Tengslin við Jesú Krist, reynslan af veru hans, orðum og gerðum sannfærði fólk um að hann væri traustins verður, Guð meðal manna. Þegar tengslin urðu – trúin – vildu vinir Jesú merkja sig honum og innvígjast guðsríkinu með sama hætti og hann sjálfur – með skírn. Vatn er efni lífsins. Vatnsbaðið er tákngjörningur sem varð siður kristninnar til lífs og tjáir ást Guðs. Í skírninni var og er miðlað að skírnarþeginn væri elskaður og virtur.

Guð er ekki háður skírn en kristin kirkja ber börnin til skírnarlaugarinnar til blessunar. Fontur merkir lind, uppspretta. Guðspjallstextinn er ekki neikvæður. Hann merkir ekki að sá sem trúir og er óskírður fari á mis við blessun. En eins og við njótum sífellt nýrrar blessunar með að neyta vatns njóta mannabörn blessunar í þessari uppsprettu hins góða. Skírnin er ekki eins og að fá sér vegabréf inn í eilífðina heldur er hún ástartjáning Guðs gagnvart börnum heimsins. Ekki lögmál heldur ást, tilboð en ekki skylda. Að vera hólpinn merkir að njóta samvista við Guð. Sú blessun verður ekki aðeins þegar fólk deyr, heldur kemur fram í öllum undrum lífsins sem við njótum, þessa heims og annars.

Gerð skírnarfonts Hallgrímskirku tjáir vel margar víddir Guðsblessunarinnar. Kristall og grjót kyssast rétt eins og tími og eilífð. Hluti fontsins er dökkur og hinn er ljós. Annar er gegnsær en hinn ekki. Í fontinum eru andstæður sem tákna víddir lífsins í gleði og sorg, vonbrigði og von, ljós og myrkur, dauða og líf. Fontur Hallgrímskirkju tjáir dauða og upprisu, langan föstudag en líka dansandi sól páskanna. Við erum ekki bara felld við dimma mold, af jörðu og til jarðar, heldur erum við, mannfólkið, ljósgeislar úr ljóslind eilífðar. Við eigum okkar upphaf í efni en erum meira. Við erum kölluð til að vera bæði tíma og eilífðar, veita elsku eilífðar inn í líf barna tímans. Sá sem trúir og skírist mun hólpinn verða. Þessi boðskapur brosir við öllum sem vilja sjá og blessunin umvefur skírnarbörnin sem eru ausin vatni.

Það er hægt að fara að skírnarfonti Hallgrímskirkju og sjá kristalinn og dást að formi hans og sjá litadýrð brotins ljóss. Friðarbogar himins og fonts minna okkur á að rækta frið við menn, Guð og okkur sjálf. Þegar við beygjum okkur niður sjáum við textana, sem tjá hið guðlega samhengi og við erum fullvissuð um að trú og skírn eru staðfesting á þegnrétti okkar manna í tíma og eilífð. Kærleikur kristninnar er hógvær, hlýr, umlykjandi og ríkur að birtu og fegurð. „Sá sem trúir og skírist mun hólpinn verða.“

Amen.

Messa 11. júlí, 2021. 6. sunnudagur eftir þrenningarhátíð. Þriðja textaröð. 

 

Prédikanir

Bandaríkin, Ísland, Guðsríkið

Í dag höldum við hátíð í Hallgrímskirkju. Við göngum að borði Drottins. Fyrsta altarisgangan eftir meira en árshlé, raunar hlé í meira en fimmtán mánuði. Svo er líka þjóðhátíðardagur vinaþjóðar okkar vestan hafs. Textar messunnar varða guðsríkið. Íhugunarefni dagsins eru gildi, menning Íslands, Bandaríkjanna og Guðsríkisins. Það er merkileg þrenna. Öll jarðnesk ríki þarfnast heilbrigðrar gunnfestu og skipulags til góðs fyrir fólk. Guðsríkið er fyrirmynd um viðmið.

Er til nokkur góður maður?

Mér eru Bandaríki Norður Ameríku kær. Eftir guðfræðipróf frá HÍ stundaði ég framhaldsnám í Tennessee, sem er eitt af suðurríkjunum sem eiga sér mikla og marglita sögu. Mér þótti vera gefandi og heillandi. Eftir fyrsta veturinn vestra kom kom ég heim í sumarfrí og átti tal við konu hér í borginni. Hún vissi af námslandi mínu, horfði á mig djúpum áhyggjuaugum og spurði svo: „Er til nokkur góður maður í Bandaríkjunum?” Spurningin var frá hjartanu, heiðarleg og alls ekki sögð í gamanskyni eða af kaldhæðni. Henni var alvara. Konan hafði sterkar skoðanir í pólitík, á fólki og þjóðum. Hún var raunverulega sannfærð um, að þjóðfélag Bandaríkjanna væri illt og vegna gerðar hins ameríska samfélags væru íbúarnir skemmdir því samfélagið væri kerfislega spillt og íbúarnir þar með líka. Ég furðaði mig á fordómunum og ákvað að svara viðmælanda mínum. En rök mín breyttu engu. Það var engin leið til að fá konuna til að breyta klisjuhugsun sinni.

Er til nokkur góður maður í Bandaríkjunum? Spurningin hefur lifað með mér og vitjar mín reglulega þegar einhver vitleysan gengur fram af mér. Hún er tákn um einfeldningshátt sem því miður margir temja sér og rækta með sér. Jú, það er eðlilegt og nauðsynlegt að gefa sér forsendur í lífinu en vondar og vitlausar forsendur ala klisjur, fordóma og ofstæki. Og í krafti rangtúlkunar verða til falsfréttir, hleypidómar, ótti, vond pólitík, einangrunarhyggja og múgæsing. Afkvæmi slíkrar afstöðu eru mannhatur, ofbeldi, kúgun, manndráp og stríð.

Er til nokkur góður maður? Fordómar sem búa til slíkar spurningar búa í fólki sem dæmir aðra ranglega. Einstaklingar, hópar, félagasamtök, kynþættir, trúarhópar og öðru vísi fólk og jafnvel heilu þjóðirnar eru flokkuð í betri og verri, normal og ónormal, gott og vont. Til verður andstæðan við og þið.

The Declaration of Independance

Á þjóðhátíðardegi Bandaríkjanna rifja ég upp spurninguna um meinta illsku Ameríkana. Margt merkilegt er í sögu þeirrar þjóðar. Ekkert samfélag er fullkomið, hvorki hið bandaríska né íslenska. En margt af því besta, sem heimsmenningin hefur alið, varð til í Bandaríkjunum. Alltaf hefur mér þótt skemmtilegt, að fáni þeirrar þjóðar skuli hafa sömu liti og hinn íslenski. 4. júlí er þjóðhátíðardagur Bandaríkjanna vegna þess að þann dag árið 1776 var samþykkt Sjálfstæðisyfirlýsing þrettán nýlendna, The Declaration of Independence of the Thirteen Colonies.

Sjálfstæðiyfirlýsingin er klassík, eitt af djásnum Bandaríkjanna og líka heimsmenningarinnar. Rétt eins og Marteinn Lúther en ekki Thomas Jefferson væri við pennann segir í yfirlýsingunni, að til að fólk og þjóðir geti notið grunngæða séu stjórnvöld stofnsett. Valdið er frá fólkinu og stjórnvöld stýra í krafti þess valds. Mannvirðing er uppspretta yfirlýsingarinnar og skjalið túlkar kristin grunngildi og mannréttindi sem heilbrigður átrúnaður túlkar og styður.

Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna er magnað plagg sem fjallar um gildi og frumrétt fólks til lífs, frelsis og sóknar í hamingju. Þegar stjórnvöld bregðast skyldu sinni er rétt og skylt að kollvarpa þeim. Grunnhugsun lýðræðis og mannréttinda er skilgreind og viðurlög brota stjórnvalda ákveðin. Hlutverk stjórnvalda og þar með stofnana og einstaklinga er að verja gæði og einstaklinga. Þessa visku megum við gjarnan taka til okkar, læra af.

Viskurof

Sjálfstæðisyfirlýsingin er viðmið og stefnuvaki bandarískar menningar. Í menningarhefð okkar Íslendinga er líka hliðstæð mannsýn og lífsleikni sem við þurfum að rækta og njóta. Viskan er ekki síst tjáð í trúarhefðinni. Í íslenskum trúarritum okkar er kennt að við séum ekki bara óháðir einstaklingar sem lifum bara fyrir eigin þarfir og langanir heldur séum við meðlimir stórfjölskyldu. Hlutverk okkar er ekki að belgja okkur ekki út heldur virða samspil, kunna okkur hóf, seilast ekki of langt, iðka hið góða, gæta að mörkum okkar og köllun til að lífinu sé vel lifað og það verði farsælt. Sú hófstillingarhugsun er líka tjáð í þjóðsögunum. Boðskapur í postillum, hugvekjum, sálmum kristninnar eins og Passíusálmum er að við séum tengslaverur og ættum að sjá hlutverk okkar í stóru samhengi við náungann og Guð. Þá farnast okkur vel. Menn ættu ekki að gera efnislega hluti, fjármuni, stöðu og ytri dýrmæti að keppikefli lífsins, að hjáguðum, heldur leggja sig eftir góðu og gjöfulu sambandi við Guð og menn, sinna skyldum sínum í smáu og stóru, iðka réttlæti og seilast eftir farsæld – en ekki fé og frama. Jákvæð mannhugsun er tjáð í klassík Bandaríkjanna og Íslands.

Erindi lestranna

Þá að Biblíutextum sem eru bæði á íslensku og ensku í ljósrituða sálmayfirlitinu. Í dag er vísað í stóru málin. Lexían varðar að fólk er kallað út úr hinu þrönga samhengi og til hins stóra. Kall Guðs varðar að fara pílagrímaferð til nýrrar tilveru. Þegar Guð kallar reynir á hugrekki: „Far þú burt úr landi þínu, frá ættfólki þínu og úr húsi föður þíns til landsins sem ég mun vísa þér á. Ég mun gera þig að mikilli þjóð og blessa þig og gera nafn þitt mikið. Blessun skalt þú vera.“ Hver þorir að slíta sig í burtu, fara?

Þetta var kall þeirra sem fóru frá heimaslóð til að flytjast til Íslands á fyrstu öldum Íslandsbyggðar. Og staða þeirra sem fóru til Bandaríkjanna á sinni tíð til að setjast þar að. Það þarf mikið þrek og hugrekki til að bregðast við boði um að taka sig upp og fara inn í nýjar aðstæður og til nýrrar tilveru. Stef lexíunnar er síðan endurunnið í pistilinum sem varðar að efla nýtt samfélag þar sem alls konar og ólíkt fólk er leitt saman. Hið nýja og óvænta verður þegar Guð kallar fólk frá hinu gamla, hinu hefðbundna, líka fordómum og til hins nýja. Til verður samfélag á grundvelli nýrra gilda, nýrrar mannhugsunar og nýrrar samfélagshyggju. Guðspjallið dregur svo saman að guðsríki Jesú Krists er hið nýja mannfélag elskunnar, samheldni, virðingar og kærleiksríkrar umhyggju. Í guðspjallinu er farið að baki fordómum. Hið illa má og þarf að hverfa. Illa anda, þ.e. hvers konar illsku og mannskemmandi afstöðu, þarf að kveða burt. Í endurvinnslu guðsríkisins skal hið illa fjarlægt. Segja skal skilið við það sem eyðileggur mannvirðingu, virðingu fyrir lífinu, fyrir öðrum. Guðstrú kallar fólk til virðingar fyrir sköpun Guðs, samfélögum, öðru fólki og eigin lífi.

Hver er vinsemd þín?

Og þá er komið að þér og vinsemd þinni. Hver eru gildi þín og hvernig bregst þú við þeim sem eru þér ólík og koma að utan? Ertu til í að leyfa fólki að njóta sannmælis? Ríkir í þér mannvinsemd, sjálfsvinsemd og lífsvinsemd? Slík vinsemd er tjáning trúar á Guð sem elskar fjölbreytni. Eru í þér fordómar um að þau sem ekki hugsa eins og þú séu annars flokks? Er komið að endurskoðun? Þarftu að endurskoða klisjur þínar, jafnvel fordóma um þitt eigið sjálf og persónu? Þarftu að heyra kall lexíunnar að þú þurfir að halda í merkilegra ferð sem Guð kallar þig til? Þarftu að leyfa Guðs góða anda að næra vinsemd þína til eigin lífs, eigin sjálfs, til annarra, samfélagsins, heimsins sem við búum í og náttúrunnar sem umvefur þig með svo ljúflegu móti?

Guðstrú varðar að stækka tilveru okkar. Guð er ekki handbendi og málsvari hins smáa, héraðs, menningar eða þjóðar. Guð er skapari heimsins, sem kallar okkur til að virða sköpun sína, náttúruna, annað fólk. Við erum ekki kölluð til klisjulegrar einfeldni heldur til virðingar fyrir grunngildum, góðu samfélagi, friði og réttlæti. Köllun okkar allra er að tengja lífið við Guð með þeim hætti að við verðum fulltrúar Guðs í heimi. Okkar hlutverk er að þjóna fólki vegna þess að það er lífsafstaða trúmannsins að gera öðrum gott því Guð vill þessum heimi gott.

Er nokkur góður maður í Ameríku? Er nokkur góður maður á Íslandi? Er nokkur góður maður í þessu húsi í dag? Velferð Bandaríkjanna og lífsgæði á Íslandi eru háð því að við iðkum mannvirðingu. Við erum kölluð til að vera borgarar Guðsríkisins, abyrgir fulltrúar ríkis Jesú Krists. Amen.

Prédikun í messu í Hallgrímskirkju 4. júlí 2021. Fimmti sunnudagur eftir þrenningarhátíð. Þriðja textaröð. Myndina af drengjunum tók ég fyrir sex árum. Hattarnir og hálsfestin voru gjöf sendiherra BNA en drengirnir Guðsgjöf. 

Lexía: Fyrsta Mósebók 12.1-4a
Drottinn sagði við Abram: „Far þú burt úr landi þínu, frá ættfólki þínu og úr húsi föður þíns til landsins sem ég mun vísa þér á. Ég mun gera þig að mikilli þjóð og blessa þig og gera nafn þitt mikið. Blessun skalt þú vera. Ég mun leiða blessun yfir þá sem blessa þig og bölvun yfir þann sem formælir þér. Allar ættkvíslir jarðarinnar munu af þér blessun hljóta.“ Þá lagði Abram af stað eins og Drottinn hafði sagt honum og Lot fór með honum.

Pistill: Rómverjabréf 16.1-7
Ég bið ykkur fyrir hana systur okkar, Föbe, sem er djákni safnaðarins í Kenkreu. Veitið henni viðtöku vegna Drottins, eins og kristnum ber, og hjálpið henni með allt sem hún þarf að fá hjá ykkur. Hún hefur verið bjargvættur margra, þar á meðal mín sjálfs. Heilsið Prisku og Akvílasi, samverkamönnum mínum í Kristi Jesú. Þau hafa stofnað lífi sínu í hættu fyrir mig. Fyrir það votta ég þeim þakkir, ekki ég einn heldur og allir söfnuðir meðal heiðinna þjóða. Heilsið einnig söfnuðinum sem kemur saman í húsi þeirra. Heilsið Epænetusi, mínum elskaða. Hann er frumgróðinn handa Kristi í Asíu. Heilsið Maríu sem mikið hefur erfiðað fyrir ykkur. Heilsið Andróníkusi og Júníu, ættmennum mínum og sambandingjum. Þau skara fram úr meðal postulanna og gengu Kristi á hönd á undan mér.

Guðspjall: Lúkasarguðspjall  8.1-3
Eftir þetta fór Jesús um, borg úr borg og þorp úr þorpi, prédikaði og flutti fagnaðarerindið um Guðs ríki. Með honum voru þeir tólf og konur nokkrar er læknaðar höfðu verið af illum öndum og sjúkdómum. Það voru þær María, kölluð Magdalena, er sjö illir andar höfðu farið úr, Jóhanna, kona Kúsa, ráðsmanns Heródesar, Súsanna og margar aðrar. Þær hjálpuðu þeim með fjármunum sínum.

Greinar og pistlar, Prédikanir

Sigurbjörn Einarsson

Þann 30. júní 2021 hefði Sigurbjörn Einarsson orðið 110 ára gamall. Hann fæddist 30. júní 1911. Er Sigurbjörn söguleg samtíð? Er samtíð okkar bættari að njóta íhugunar hans, sálma, guðfræði og afstöðu? Já, um það er ég sannfærður. Ég tengdist Sigurbirni þegar í bernsku. Hann bjó með Magneu sinni og fjölskyldu í húsi rétt hjá húsi minnar fjölskyldu við Tómasarhaga. Hann hafði tíma fyrir okkur smáfólkið í götunni. Ekki man ég okkar fyrsta fund, en mér skilst að Sigurbjörn hafi stoppað þar sem ég var að leik á holóttum Tómasarhaganum. Ég horfði upp á þennan góða granna og spurði kotroskinn eins og börnum er einum lagið: „ Hvað heitirru?” Hann svaraði: „Ég heiti Sigurbjörn og er stundum kallaður biskup. En hvað heitir þú?” Og ég svaraði í sömu mynt. „Ég heiti Sigudur Ádni en er oftast kallaður Litli!” Þetta þótti Sigurbirni skondið og sagði frá orðaskiptum heima og sagan kom svo til mín áratugum síðar. En ég er viss um að Sigurbjörn hefur ekki sjálfur sagt að hann væri kallaður biskup. Sagan hefur líklega verið löguð til í frásögn til að búa til innrím eða samhverfu. Við Sigurbjörn tengdumst sem sé snemma og tengsl okkar rofnuðu aldrei. Hann kom og kona hans í fermingarveislu mína og þau gáfu mér áritaða fermingarbiblíu sem er mér kær og ég notaði í mörg ár. Við áttum síðan margvísleg tengsl allt til lífsloka Sigurbjarnar. Ég leitaði t.d. til hans þegar ég hóf kyrrðardagastarf í Skálholti á sínum tíma og átti í honum hollan og heillyndan ráðgjafa.

Í Skálholti fylgdist ég nokkur ár með mannakomum er ég bjó þar. Þegar margmenni var á staðnum fundu börnin hvert annað, kollega- og vinahópar sömuleiðis og prestarnir skutu á prestafundum. Allir vildu njóta Sigurbjarnar, hann var svo skemmtilegur. En svo fór jafnan að það var sem hann gufaði upp. ´”Hvert fór Sigurbjörn, biskup?” spurði fólk. Hann rölti engan stofugang á milli hópanna. Nei, hann fór þangað sem börnin voru. Þar var hægt að ganga að honum vísum. Alltaf snart mig þessi barnavirðing hans. Mér fannst hann prédika með orðlausri, hlýrri nánd erindi Guðs til mannabarna. Atferli sýnir innri mann. Sigurbjörn var þar sem manneskjan var grímulaus, þar sem mannssálin var opin og heiðríkja himinsins fékk tiplað meðal mannabarna á jörðinni. Við getum lært margt af Sigurbirni, þetta líka.

Fræðimaðurinn

Sigurbjörn hafði metnað til náms og naut góðrar menntunar, var flestum víðfeðmari hvað fræðin varðar. Hann var öflugur málamaður, frábær ritskýrandi, aflaði sér víðtækrar og líka djúptækrar þekkingar í klassískum fræðum, trúarbragðasögu, trúfræði, heimspeki og hugmyndasögu og svo auðvitað öllum hinum kennimannlegu og þjóðlegu fræðum, sem nýtast mega presti. Um listrænu þarf ekki að fjölyrða, hún var honum gefin og hann iðkaði hana alla ævi.

Prédikunarháttur

Stefjavinnsla einkennir predikanir Sigurbjarnar. Hann dró gjarnan út eitt meginstef og sniðlaði með handbragði listamannsins. Dægurmál speglaði hann í biblíutextum, ræddi siðferðileg úrlausnarefni, höfuðkenningar kristninnar o.s.frv. en aldrei þó þannig, að rammi textans springi eða týndist. Hinar tematísku predikanir voru engar tilraunir með þanþol trúar eða tilheyrenda. Þær voru biblíulegar, töluðu úr heimi trúarinnar, Guðsreynslu Ritningarinnar.

Sigurbjörn færði hinn biblíulega heim til samtals við samtíma sinn og hélt þeirri samræðu árangursríkri, vegna þess hversu vel hann fótaði sig í báðum heimum. Hann reyndi sannleik trúarinnar á Jesú. Predikanir hans voru fluttar af sannfæringu þess, sem hefur verið höndlaður og meinti það, sem hann sagði.

Guð og flóttamaður

Tvö meginstef voru í ræðum Sigurbjarnar: Guð og maður. Manninum lýsti hann gjarnan sem flóttamanni frá eigin skynsemi, samvisku, köllun og þar með Guði. Sigurbjörn dró þessa flóttamenn saman í samnefnaranum þú og ég. Hann sagði:

„Er Guð þá ekki sæll, hinn ríki, voldugi konungur alheimsins? Nei, ekki á meðan þú ert ekki sæll, ekki á meðan hann vantar þig, ekki á meðan hann, Guð þinn og Faðir, er þér ekki annað en nafn, óljós grunur, reikul þrá – á meðan er Guð hryggur, hryggur yfir þér. Það er fylgst með þér úr himnunum.”

Í prédikunum minnti Sigurbjörn á, að mannshjartað sé svipað nú og fyrr, í gleði, synd og sælu, ást og hatri. Móðirin lætur eins að barni sínu, elskhuganum er líkt innanbrjósts og fyrir öldum, morðinginn, þjófurinn, sælkerinn, svíðingurinn og kúgarinn eru áþekkir innvortis. Við fæðumst ekki með hátíðlegri hætti en áar okkar og eddur. Á banasænginni erum við í sömu sporum og þau. Bílar, tækni og tannburstar breyta engu um hver við erum. Þetta dró Sigurbjörn allt upp  – Guð er og maðurinn á enga flóttaleið frammi fyrir þeim altæka veruleika.

Gefast upp – ávinna allt

Ræður Sigurbjarnar eru öflugir kastarar, sem beint var að hvers konar hrófatildri mannanna. Predikanirnar opinbera sjálfumgleði og hroka. Sigurbjörn benti á hið skýra viðmiðið og að Guð bjóði mönnum að ávinna allt, hamingju, tilgang, sanna mennsku – trúa á Guð. Þar með voru mannlýsingar Sigurbjarnar ekki sálfræði, túlkunarfræði, meðferðaraðferð eða heimspekikenning heldur kristindómur, persónuleg játning um hvað reyndist honum, já milljónum fyrr og síðar, lausn alls vanda, tjáning þess að Guð elskar og leitar allra – að Guð gefst ekki upp og svíkur aldrei.

Mál og stíll

Prédikanir Sigurbjarnar eru málfarsundur. Hann lék sér með nýyrði, splæsti vel saman óvænt efni og úr óskyldum merkingarheimum og hefðum. Meitlaðar setningar og hlýjar orðstrokur sóttu svo inn í tilheyrendur og lesendur. Andstæður, sem Sigurbjörn dró oft fram, voru gjarnan í bland við íróníu. En hann var ekki kaldhæðinn þótt hann greindi og tjáði hið kostulega og stundum ógnvænlega. Andstæður glenna upp augu manna gagnvart hinu ótrygga lífi og hæpinni stöðu. Sigurbjörn prédikaði:

„ …allt, sem eftir oss liggur í hinum sýnilega heimi, týnist með kulnuðum eða logandi hnetti út í tómið, með jörð, sem hefur lokið ætlunarverki sínu og verður köld og dimm og líflaus eyðistjarna á öræfaslóðum geimsins, eða blossar upp og hverfur samstundis. En yfir oss hvílir annað og meira en hverfulleiki duftsins, sem vér lifum í og fæðumst og nærumst af. Yfir oss hvílir auglit hins eilífa og orð hins eilífa í náð og í dómi.”

Líkingar og umræðuefni Sigurbjarnar komu oft á óvart og voru hnittin eða fyndin.  

„Líf flestra manna er líkast kirkjusvefni. Þeir sofa þangað til sagt er “amen”. Þá hrökkva þeir upp. En þá er um seinan að heyra eilífðarboðskapinn og taka á móti blessuninni frá Drottni. Þannig vaknar margur þá fyrst, þegar dauðinn nálgast og segir sitt amen yfir lífi þeirra.”

Slíkur texti skemmtir, en undir var djúpur hylur myrkrar alvöru. Aðferðin var hin sama og í Vídalínspostillu, kímni er beitt, sem opnaði og íhugun vaknaði. 

Sálgæsluprédikun

Einkennandi stílbragð predikana Sigurbjarnar er notkun “ég” og “þú” fornafnanna. Saga Jesú er ekki forn saga, heldur saga um fólk allra alda, um þig. Dæmi úr heimi Biblíunnar, sagnir af kraftaverki, af stjórnmálum eða vandkvæðum urðu allt í einu innanhúsmál þitt, varða samskipti þín við maka þinn, börn, stöðu þína, best földu leyndarmál þín og grafin gull hjarta þíns. Predikun Sigurbjarnar varð svo áleitin vegna þess að hann beindi ræðu í farveg einkasamtals tveggja vina. Prédikanirnar þjónuðu því sálgæsluhlutverki. Þær hafa elst vel, eru orðnar klassík, sem megna að upplýsa lífsbaráttu okkar og trú nú og áfram.

Skilaboðin frá Guði

Frá upphafi og alla tíð vissi Sigurbjörn Einarsson, að hlutverk hans væri „að flytja skilaboðin frá Guði.” Hann var sjálfur holdgervingur þess elskuboðskapar. Hann fann ekki aðeins okkur litlu börnin, heldur var okkur ásjóna Guðs. Hann var ekki aðeins verið kallaður biskup, heldur opin sál sem lifði í grímulausu heiðríkju himinsins og því góður hirðir, helgur maður. Ég mat Sigurbjörn meira en flesta aðra menn. Ég sakna hans en blessa minningarnar um hann á þesum 110 ára afmælisdegi hans. Hann var fæddur 30. júní 1911. 

Myndirnar meðfylgjandi. Gunnar Salvarsson tók þessa frábæru svart-hvítu mynd. Gunnar bjó í bernsku í nágrenni okkar Sigurbjarnar, á Tómasarhaga 7. Hina myndina tók ég þegar Sigurbjörn kom í heimsókn á heimili mitt, ásamt Rannveigu, dóttur hans, og Bernharði Guðmundssyni. Sigurbjörn sat við hlið smásveinsins Jóns Kristjáns, sem fann fyrir nánd og friði.