Sigurbjörn Einarsson

Þann 30. júní 2021 hefði Sigurbjörn Einarsson orðið 110 ára gamall. Hann fæddist 30. júní 1911. Er Sigurbjörn söguleg samtíð? Er samtíð okkar bættari að njóta íhugunar hans, sálma, guðfræði og afstöðu? Já, um það er ég sannfærður. Ég tengdist Sigurbirni þegar í bernsku. Hann bjó með Magneu sinni og fjölskyldu í húsi rétt hjá húsi minnar fjölskyldu við Tómasarhaga. Hann hafði tíma fyrir okkur smáfólkið í götunni. Ekki man ég okkar fyrsta fund, en mér skilst að Sigurbjörn hafi stoppað þar sem ég var að leik á holóttum Tómasarhaganum. Ég horfði upp á þennan góða granna og spurði kotroskinn eins og börnum er einum lagið: „ Hvað heitirru?” Hann svaraði: „Ég heiti Sigurbjörn og er stundum kallaður biskup. En hvað heitir þú?” Og ég svaraði í sömu mynt. „Ég heiti Sigudur Ádni en er oftast kallaður Litli!” Þetta þótti Sigurbirni skondið og sagði frá orðaskiptum heima og sagan kom svo til mín áratugum síðar. En ég er viss um að Sigurbjörn hefur ekki sjálfur sagt að hann væri kallaður biskup. Sagan hefur líklega verið löguð til í frásögn til að búa til innrím eða samhverfu. Við Sigurbjörn tengdumst sem sé snemma og tengsl okkar rofnuðu aldrei. Hann kom og kona hans í fermingarveislu mína og þau gáfu mér áritaða fermingarbiblíu sem er mér kær og ég notaði í mörg ár. Við áttum síðan margvísleg tengsl allt til lífsloka Sigurbjarnar. Ég leitaði t.d. til hans þegar ég hóf kyrrðardagastarf í Skálholti á sínum tíma og átti í honum hollan og heillyndan ráðgjafa.

Í Skálholti fylgdist ég nokkur ár með mannakomum er ég bjó þar. Þegar margmenni var á staðnum fundu börnin hvert annað, kollega- og vinahópar sömuleiðis og prestarnir skutu á prestafundum. Allir vildu njóta Sigurbjarnar, hann var svo skemmtilegur. En svo fór jafnan að það var sem hann gufaði upp. ´”Hvert fór Sigurbjörn, biskup?” spurði fólk. Hann rölti engan stofugang á milli hópanna. Nei, hann fór þangað sem börnin voru. Þar var hægt að ganga að honum vísum. Alltaf snart mig þessi barnavirðing hans. Mér fannst hann prédika með orðlausri, hlýrri nánd erindi Guðs til mannabarna. Atferli sýnir innri mann. Sigurbjörn var þar sem manneskjan var grímulaus, þar sem mannssálin var opin og heiðríkja himinsins fékk tiplað meðal mannabarna á jörðinni. Við getum lært margt af Sigurbirni, þetta líka.

Fræðimaðurinn

Sigurbjörn hafði metnað til náms og naut góðrar menntunar, var flestum víðfeðmari hvað fræðin varðar. Hann var öflugur málamaður, frábær ritskýrandi, aflaði sér víðtækrar og líka djúptækrar þekkingar í klassískum fræðum, trúarbragðasögu, trúfræði, heimspeki og hugmyndasögu og svo auðvitað öllum hinum kennimannlegu og þjóðlegu fræðum, sem nýtast mega presti. Um listrænu þarf ekki að fjölyrða, hún var honum gefin og hann iðkaði hana alla ævi.

Prédikunarháttur

Stefjavinnsla einkennir predikanir Sigurbjarnar. Hann dró gjarnan út eitt meginstef og sniðlaði með handbragði listamannsins. Dægurmál speglaði hann í biblíutextum, ræddi siðferðileg úrlausnarefni, höfuðkenningar kristninnar o.s.frv. en aldrei þó þannig, að rammi textans springi eða týndist. Hinar tematísku predikanir voru engar tilraunir með þanþol trúar eða tilheyrenda. Þær voru biblíulegar, töluðu úr heimi trúarinnar, Guðsreynslu Ritningarinnar.

Sigurbjörn færði hinn biblíulega heim til samtals við samtíma sinn og hélt þeirri samræðu árangursríkri, vegna þess hversu vel hann fótaði sig í báðum heimum. Hann reyndi sannleik trúarinnar á Jesú. Predikanir hans voru fluttar af sannfæringu þess, sem hefur verið höndlaður og meinti það, sem hann sagði.

Guð og flóttamaður

Tvö meginstef voru í ræðum Sigurbjarnar: Guð og maður. Manninum lýsti hann gjarnan sem flóttamanni frá eigin skynsemi, samvisku, köllun og þar með Guði. Sigurbjörn dró þessa flóttamenn saman í samnefnaranum þú og ég. Hann sagði:

„Er Guð þá ekki sæll, hinn ríki, voldugi konungur alheimsins? Nei, ekki á meðan þú ert ekki sæll, ekki á meðan hann vantar þig, ekki á meðan hann, Guð þinn og Faðir, er þér ekki annað en nafn, óljós grunur, reikul þrá – á meðan er Guð hryggur, hryggur yfir þér. Það er fylgst með þér úr himnunum.”

Í prédikunum minnti Sigurbjörn á, að mannshjartað sé svipað nú og fyrr, í gleði, synd og sælu, ást og hatri. Móðirin lætur eins að barni sínu, elskhuganum er líkt innanbrjósts og fyrir öldum, morðinginn, þjófurinn, sælkerinn, svíðingurinn og kúgarinn eru áþekkir innvortis. Við fæðumst ekki með hátíðlegri hætti en áar okkar og eddur. Á banasænginni erum við í sömu sporum og þau. Bílar, tækni og tannburstar breyta engu um hver við erum. Þetta dró Sigurbjörn allt upp – Guð er og maðurinn á enga flóttaleið frammi fyrir þeim altæka veruleika.

Gefast upp – ávinna allt

Ræður Sigurbjarnar eru öflugir kastarar, sem beint var að hvers konar hrófatildri mannanna. Predikanirnar opinbera sjálfumgleði og hroka. Sigurbjörn benti á hið skýra viðmiðið og að Guð bjóði mönnum að ávinna allt, hamingju, tilgang, sanna mennsku – trúa á Guð. Þar með voru mannlýsingar Sigurbjarnar ekki sálfræði, túlkunarfræði, meðferðaraðferð eða heimspekikenning heldur kristindómur, persónuleg játning um hvað reyndist honum, já milljónum fyrr og síðar, lausn alls vanda, tjáning þess að Guð elskar og leitar allra – að Guð gefst ekki upp og svíkur aldrei.

Mál og stíll

Prédikanir Sigurbjarnar eru málfarsundur. Hann lék sér með nýyrði, splæsti vel saman óvænt efni og úr óskyldum merkingarheimum og hefðum. Meitlaðar setningar og hlýjar orðstrokur sóttu svo inn í tilheyrendur og lesendur. Andstæður, sem Sigurbjörn dró oft fram, voru gjarnan í bland við íróníu. En hann var ekki kaldhæðinn þótt hann greindi og tjáði hið kostulega og stundum ógnvænlega. Andstæður glenna upp augu manna gagnvart hinu ótrygga lífi og hæpinni stöðu. Sigurbjörn prédikaði:

„ …allt, sem eftir oss liggur í hinum sýnilega heimi, týnist með kulnuðum eða logandi hnetti út í tómið, með jörð, sem hefur lokið ætlunarverki sínu og verður köld og dimm og líflaus eyðistjarna á öræfaslóðum geimsins, eða blossar upp og hverfur samstundis. En yfir oss hvílir annað og meira en hverfulleiki duftsins, sem vér lifum í og fæðumst og nærumst af. Yfir oss hvílir auglit hins eilífa og orð hins eilífa í náð og í dómi.”

Líkingar og umræðuefni Sigurbjarnar komu oft á óvart og voru hnittin eða fyndin.

„Líf flestra manna er líkast kirkjusvefni. Þeir sofa þangað til sagt er “amen”. Þá hrökkva þeir upp. En þá er um seinan að heyra eilífðarboðskapinn og taka á móti blessuninni frá Drottni. Þannig vaknar margur þá fyrst, þegar dauðinn nálgast og segir sitt amen yfir lífi þeirra.”

Slíkur texti skemmtir, en undir var djúpur hylur myrkrar alvöru. Aðferðin var hin sama og í Vídalínspostillu, kímni er beitt, sem opnaði og íhugun vaknaði.

Sálgæsluprédikun

Einkennandi stílbragð predikana Sigurbjarnar er notkun “ég” og “þú” fornafnanna. Saga Jesú er ekki forn saga, heldur saga um fólk allra alda, um þig. Dæmi úr heimi Biblíunnar, sagnir af kraftaverki, af stjórnmálum eða vandkvæðum urðu allt í einu innanhúsmál þitt, varða samskipti þín við maka þinn, börn, stöðu þína, best földu leyndarmál þín og grafin gull hjarta þíns. Predikun Sigurbjarnar varð svo áleitin vegna þess að hann beindi ræðu í farveg einkasamtals tveggja vina. Prédikanirnar þjónuðu því sálgæsluhlutverki. Þær hafa elst vel, eru orðnar klassík, sem megna að upplýsa lífsbaráttu okkar og trú nú og áfram.

Skilaboðin frá Guði

Frá upphafi og alla tíð vissi Sigurbjörn Einarsson, að hlutverk hans væri „að flytja skilaboðin frá Guði.” Hann var sjálfur holdgervingur þess elskuboðskapar. Hann fann ekki aðeins okkur litlu börnin, heldur var okkur ásjóna Guðs. Hann var ekki aðeins verið kallaður biskup, heldur opin sál sem lifði í grímulausu heiðríkju himinsins og því góður hirðir, helgur maður. Ég mat Sigurbjörn meira en flesta aðra menn. Ég sakna hans en blessa minningarnar um hann á þesum 110 ára afmælisdegi hans. Hann var fæddur 30. júní 1911.

Myndirnar meðfylgjandi. Gunnar Salvarsson tók þessa frábæru svart-hvítu mynd. Gunnar bjó í bernsku í nágrenni okkar Sigurbjarnar, á Tómasarhaga 7. Hina myndina tók ég þegar Sigurbjörn kom í heimsókn á heimili mitt, ásamt Rannveigu, dóttur hans, og Bernharði Guðmundssyni. Sigurbjörn sat við hlið smásveinsins Jóns Kristjáns, sem fann fyrir nánd og friði.