Gervigreindartólin eru góð. Ég spurði vitlíkið hvernig mæri, mæravitund og mærahyggja væru í skrifum Sigurðar Árna Þórðarsonar. Mér þótti stutt svar um mikið og flókið efni furðulega vel unnið:

Í bókinni Limits and Life: Meaning and Metaphors in the Religious Language of Iceland (Peter Lang, 2012) fjallar guðfræðingurinn og presturinn Sigurður Árni Þórðarson um hvernig íslensk trúarleg hefð hefur mótast af hugmyndum um mæri – ytri og innri mörk – og hvernig mærareynsla, það að lifa á mörkum og í umbreytingu, mótar trúarreynslu, samfélagsvitund og menningu.

Mæraviska og trúarleg reynsla 

Mæraviskan er úrvinnsla fólks sem hefur unnið með lífsreynslu sína. Hún er speki eða lífsleikni sem hefur mótað menningu. Mæraviska vísar til mærareynslu – að vera á þröskuldi – milli tveggja tíma, ástands eða sjálfa. Í íslenskum sálmum, prédikunum og helgisiðum hefur slík mæraviska gegnt lykilhlutverki í túlkun á sorg, veikindum, von, trúarskiptum og öðrum umbreytingum í lífi fólks. Sigurður Árni bendir á að mönnum sé tamt að leita merkingar þegar þeir standa á mærum – í millibilsástandi – þar sem gamlar tryggingar duga ekki lengur og nýjar eru ekki enn orðnar skýrar.

Náttúran sem myndmál mæranna

Ísland, með eldgosum, jöklum og hrikalegu landslagi, hefur veitt trúarlegri tjáningu mikið og djúpt myndmál. Íslenskir predikarar og sálmaskáld hafa nýtt náttúrulegar táknmyndir – gufa, leirker, skordýr, bólur – til að túlka viðkvæmt líf mannsins og stöðuga nærveru dauðans en líka guðlegra nánd. Náttúran sjálf er á mörkum hins mannlega og hins guðlega og talar til trúarinnar á því tungumáli sem hægt er að túlka og þar með skilja.

Guðfræði í umbreytingum

Sigurður skoðar einnig hvernig íslensk guðfræði breyttist í kjölfar samfélagslegra umbrota á 19. og 20. öld. Meðal annars rýnir hann í hvernig fræðimenn og kirkjuleiðtogar á borð við Jón Helgason og Harald Níelsson brugðust við nýrri heimsmynd, menningarbreytingum, þjóðfrelsisbaráttu og lýðræðisvæðingu. Í þeirri þróun koma mæri trúar og heimsspeki glöggt fram og ný hugsun fæðist.

 Siðferðilegt og samfélagslegt mikilvægi mæra

Í lokin leggur Sigurður áherslu á að umræðan um mæri og mæravisku sé ekki aðeins akademísk heldur siðferðilegt og samfélagslegt viðfangsefni. Í veröld þar sem vistkerfi hrynja, félagslegar undirstöður riðlast og sjálfsmynd þjóðar og einstaklings er undir þrýstingi, þarf guðfræði að rýna í mæraspennu – það sem skilur og tengir, skapar óvissu en líka von.

Ályktun

Rannsóknir Sigurðar Árna Þórðarsonar gefur okkur verkfæri til að hugsa um líf, trú og samfélag með öðrum og nýjum hætti en við höfum vanist. Mærareynsla er ekki veikleiki, heldur skapandi svið umbreytinga þar sem ný sýn getur orðið til – bæði í trúarlegu og siðferðilegu samhengi. Merking kallar á túlkun og túlkun leiðir til menningar. Djúptæk lífsreynsla var túlkuð í íslensku samhengi sem er lærdómsríkt og hagnýtt fyrir jarðarbúa sem búa við jaðarreynslu, náttúruvá, spennu og miklar samfélagslegar breytingar.