Tate Modern á 25 ára afmæli og the Guardian rifjar upp merkustu sýningarnar í túrbínusalnum sunnan Thames. Sól Ólafs Elíassonar í veðurverkinu er ein – ef ekki sú – merkasta í sögunni. Við feðgar hentumst inn í sólartúrbínuna á sínum tíma. Þessi hugleiðing um áhrif og þanka rataði óvænt upp á skjáinn hjá mér og er ekki á vefnum svo ég set hana hér inn Tate til lofs og Ólafi Elíassyni líka:

Sólin

Oft hugsaði ég um það sem barn að undarlegt væri að Guð skyldi vera skipta sér af okkur mönnum sem værum óþekk og lítt guðleg í lífinu. Hvaða máli skiptum við þessi peð í milljónahafinu? Skiptir þessi jarðarkúla og líf á þessum hnetti Guð máli? Okkur verður svimhætt á vetrarkvöldum þegar við leggjumst á bakið á stjörnubjartri nótt og sjáum hvelfinguna. Þú hefur eflaust fetað álíka hugarbrautir. Við verðum smá. Kannski er það merkilegt andóf af okkar hálfu að við hættum að mæna upp í himininn á þann hátt, þegar við eldumst? Eða hræðsla?

Sólin og leikurinn

Ég sá sýningu Ólafs Elíassonar í Tate Modern í London, þessa með sólinni í miðjum túrbínusal orkuvers. Við feðgar hlupum inn úr desembersuddanum og vissum ekki hvers við áttum von í þessu stóra húsi við hlið risaskorsteins á suðurbakka Thames. Það var eins og að verða fyrir hamskiptum að fara um dyrnar. Inni var mistur, litlar mannverur skruppu saman í gríðarlegu rými og fyrir enda var þessi risasól, hin algera miðja þessa stóra rýmis. Við gengum inn löturhægt, sáum allt fólkið, sem var eins og í leiðslu, fórum til að skoða hvernig sólarflekinn væri unnin. Við uppgötvuðum okkur til undrunar að sólin var aðeins hálf og hitt var speglun. Ólafur hafði í fundvísi sinni tvöfaldað stærð túrbínuhússins, sem þó er stærra en kirkjuskip Hallgrímskirkju. Hafði látið koma fyrir speglum í allt loftið og tvöfaldað þannig upplifun hæðarinnar. Þar með var aðeins nauðsynlegt að hafa sólina hálfa, en speglahallinn var réttur við enda salarins og sólin virtist heil. Hugvitið heillaði, hugsunin var stórkostleg og þetta listaverk er eitthvert það allra öflugasta sem ég hef upplifað. En svo fórum við að gefa fólkinu gaum. Á einum stað var hópur kátra háskólanema. Þau skríktu þegar hnjáliðir þeirra kiknuðu og létu sig falla á gólfið. Svo horfðu þau upp í loftið, sáu sjálf sig eins og smáverur í grassverði, sprikluðu, spörkuðu fótum upp og til hliða, mynduðu bylgjur og mynstur. Á öðrum stað voru nokkrir virðulegir karlar að benda upp í loftið, svo hljóp strákurinn í þá og þeir dönsuðu lítilega um leið og þeir horfðu upp í loftið og sáu spegilmynd sína. Hópur pelsklæddra kvenna kom líðandi. Það var heillandi að sjá þær leka niður í hláturgusum, leggjast í miljónaflíkum sínum á slípaða steinsteypuna og sprikla. Þær höfðu kastað hamnum, voru eins og tíu ára gamlar. Sólarverkið hans Ólafs var hugsað sem veðurverk og er merkilegt sem slíkt. En það á sér líklega dýpsta merkingu í að vera leikverk, listaverk sem kallar fram barnið í fólki, leyfir því að kasta belgnum, af hvaða tagi sem hann er, verða barn að nýju og leika sér. Einu gildir þótt höfundur hafi ekki gert sér grein fyrir því við hönnun þess. Listaverk eiga sér eigið líf eins og dæmin fyrr og síðar sanna. Sólin fer á loft í Tate og barnið vaknar. Mér fannst eins og þessi Tatesýning vera stórkostlegur undirbúningur fyrir jólin. Góð aðventusýning fyrir mig, sem var að stilla sálarstrengi fyrir Jesúkomuna. Jólasólin, jólastjarnan skín en barnið í okkur vaknar, dottandi vitundin vaknar, kætin brýst fram og við þurfum ekki annað en kikna í hnjáliðum, láta okkur falla aftur á bak, horfa upp í himininn, sprikla og taka við. Það er undursamlegt að leyfa lífinu og leiknum þannig að koma til okkar. Eða hvað?

Guð sem kemur

Guð elskar svo takmarkalaust að hann afskrýðist konungsskrúða sínum og tekur á sig mynd mannsins í sinni ófullkomnustu, reyndar sláandi fögru mynd. Í því er fólgin einhver dýpsta tjáning himinsins á mikilvægi þínu. Guði er svo í mun að koma til þín, kalla til þín, vekja athygli þína á kjörum þínum og tilgangi allrar tilverunnar, að hann kemur sem ungt líf. Kallar til alls þess sem innst er í þér, kallar þig til eigin sjálfs, til þess sem er kjarnlægast í hugskoti þínu og brjósti. Guð vill tala við þig, eiga fund með þér. Guð kemur aftur og aftur, talar við þig um hver jól, kallar fram eitthvað undarlegt, sem við náum ekki að skýra og skilgreina. Yndisleiki, tvíræðni og torræðni jólanna er slík. Jólin eru þó ekki aðeins atburður, sem er endurtekinn árlega. Guð er ekki eins og starfsmaður stórfyrirtækis sem er á þönum milli útibúa og útstöðva fyrirtækisins. Guð er alltaf nærri, alltaf viðstaddur, alltaf hjá þér og er ávallt til reiðu þegar á bjátar. En Guð er hjá þér biðjandi, ber fram bón um að þú verðir samstarfsaðili Guðs, biður þig að vakna til vitundar um ábyrgð þína.

Stærðir veraldar og maðurinn

Sólin í Tate er stór, en stærri er vetrarhimininn, þegar maður verður skelfilega lítill. En þá fyrst verður maðurinn smár gagnvart lífinu þegar fer að daga á mann stærðir veraldarinnar allrar. Stjörnufjöldinn gefur vísbendinu. Bara í okkar sólkerfi, Vetrarbrautinni, eru líkast til hundruðir milljarða stjarna. En síðan er ótrúlegur fjöldi annarra vetrarbrauta til í alheiminum, líklega 100 milljarðar. Ef við gerum ráð fyrir að meðalfjöldi stjarna í vetrarbrautum sé svipaður fjöldanum í okkar vetrarbraut má ætla að fjöldi stjarna sé nærri 20.000 milljarðar milljarða eða 20.000 trilljónir. Þessar tölur hafa litla merkingu í huga okkar og eru óskiljanlegar en gefa okkur þó einhverja tilfinningu fyrir að jörðin okkar er eins og títuprjónshaus og við mannfólkið sem míkróskópískt smælki í óravíddum geimsins. Sá Guð sem er að baki slíku vetrarbrautaverkstæði er mikill. Er líklegt að skapari að starfi við milljarða sólna líti til manna og komi jafnvel sjálfur. Allra sérkennilegast er þó að Guð velji að koma í mynd barns við hinar erfiðustu og niðurlægjandi aðstæður. Í þessu er tjáð þverstæða hins kristna boðskapar, að Guð hafi valið sér þessa ótrúlegu aðferð til að koma til þín, í mynd barns.

Sól í Tate – jólasól í heimi

Tatesýningin er opinberandi fyrir þarfir manna, til að vera í samræmi við sitt innra eðli, en einnig að sjá sig í einhverjum speglum sem sýna fólk. Þeir speglar eru hin kristna hefð. Við megum spegla okkur í mynstri og formum. Þar er kirkjan að starfi í safnaðarlífinu. Við megum spegla gildi okkar og langanir í trúarlífi og túlkun aldanna. Tatesýningin góða verður tekin niður. Hver gerði þetta spurði lítill enskur strákur pabba sinn. „Some Icelander,“ sagði pabbinn. En svo hverfa þessi tjöld um bernskt líf og veður, en eftir situr vitneskjan um list, ávirkni og líf okkar. Eru jólin með sama móti í þínu lífi? Eru þau sýning sem varir aðeins um tíma og svo tekur þú niður stjörnur og ljós og pakkar jólabarninu þínu, sjálfum þér, tilfinningum þínum niður í kassa sem bíður næstu jóla? Sól í Tate og fólkið fór að leika. Sól Guðs rennur upp á himinn heimsins og þá er allri heimsbyggðinni boðið til bernsku og leika. Tilefnið til leiks er ærið í Tate, en tilefnið er gríðarlegt í tilverunni sjálfri. Guð kemur, Guð barn í heimi, Guð fæðist til að koma. Og þegar það verður má varpa öllu frá sér og spegla sig í öllum speglum himinsins.

Myndina, sem fangar vel áhrif veðurverks Ólafs á fólk í túrbínusalnum, tók Dan Chung/Guardian.