Icelandic mass

Quite often people ask me after the mass in Hallgrimskirkja if they can find a translation of the text of liturgy of the ELCI, the Evangelical Lutheran Church in Iceland, on the Internet. Yesterday Mark Silik sent me a note and informed me that he could not find it on the web. For him and all others I add the translation to my page. This is the liturgy in use all over Iceland and it is in line with the liturgy of the main churches of the world. All the best to Mark Silik and others who may want to use it.

THE BEGINNING OF THE MASS

1 The Opening Prayer

As the church bells or the prelude come to an end, the priest goes into the choir or before the altar wearing his surplice and chasuble; or, if there is no vestry in the church, he vests in front of the altar.

P: In the Name of God, the Father, the Son, and the Holy Spirit.

C: Amen.

P: Our help is in the name of the Lord

C: The maker of heaven and earth.

Then the priest may kneel at the altar or on the sanctuary steps, and everyone says:

C: Lord, I have come into your holy house to praise you and worship you, and to hear what you, God Father, my creator, you, Lord Jesus, my Saviour, you, Holy Spirit, my comforter, will speak to me in your word.
Lord, hear my prayer and my praise, and open with your Holy Spirit my heart, for the sake of Jesus Christ, that I may repent my sins, believe in Jesus in life and in death, and grow in Christian life and thougt. Hear that prayer, o God, in Jesus Christ. Amen

2 The Introit

At the end of the prayer either an entrance hymn from the hymnbook, or one of the psalms, may be sung.

3 The Kyrie
At the end of the hymn, either the priest, who has turned to face the altar, or the cantor, may

either say or chant:

P: Lord, have mercy upon us, or, Kyrie eleison. C: Lord, have mercy upon us.
P: Christ, have mercy upon us, or, Kyrie eleison. C: Christ, have mercy upon us.

P: Lord, have mercy upon us, or, Kyrie eleison. C: Lord, have mercy upon us.

4 The Gloria in Excelsis

The congregation stands. The priest turns towards the altar:

P: Glory be to God in the highest.

C: And on earth peace, goodwill towards men.

Either the full text of the Gloria in Excelsis is sung, or hymn number 221: 2-4, or number 223. The Gloria in Excelsis is not sung on the second to fourth Sundays in Advent, or during Lent. (Hymn no. 223: Father for your lordship true).

We give you praise and honour/ We worship you we trust in you/We give you thanks for ever/Your will is perfect, and your might/Relentlessly confirms the right/Your lordship is our blessing. (Decius, tr. Doan))

5 The Collect for the Day

The priest turns from the altar and sings or says:

P: The Lord be with you.

C: And with your spirit.

P: (Turning towards the altar) Let us pray.
The priest says or sings the Collect, which ends with the words: … world without end.

C: Amen.

THE SERVICE OF THE WORD
6 The First Scripture Reading (From the Old Testament)

R: The first reading for this Lord’s Day, which is the …………..Sunday in/after ………….. is from ………………

(On festivals the reading is introduced as follows:

R: The first reading on this holy festival of …………. Is from ………..)

The reader reads the lesson, which ends with the words:

R: This is God’s Holy Word.

C: Thanks be to God.

7 Second Scripture Reading (The Epistle)

R: The second scripture reading is from ………. Or, Thus writes the Apostle in the Epistle ……

The reader reads the lesson, which ends with the words: This is God’s holy Word. C: Praise be to you, O Lord.

8  Hallelujah (Hymn)

9  The Gospel

The congregation stands. At the end of the Hallelujah the priest moves to stand in front of the altar, or goes to the lectern, and either sings or says:

P: The Gospel is written by the Evangelist …………:

C: May God be praised for His glad tidings.

Before the announcement of the Gospel the priest may greet the congregation. After the announcement of the Gospel, the priest proceeds to read it. It ends with the words:
P: This is the Word of the Gospel.

C: Praise be to you, O Christ.

10 The Creed

The congregation stands and the priest turns towards the altar and says:

P: Let us confess our faith.

The Hymn of the day 11 The Sermon

Then the priest goes into the pulpit or to the lectern in the chancel, makes the sign of the cross, or says a prayer. He greets the congregation with the words:

P: Grace and peace be with you from God our Father and the Lord Jesus Christ. Amen.

The priest delivers his sermon, which ends with the words:

P: Glory be to the Father, and to the Son, and to the Holy Spirit: as it was in the beginning, is now, and ever shall be, world without end. Amen.

Then the priest says:

P: Receive the apostolic blessing (the congregation rises to its feet) The Grace of our Lord Jesus Christ, the love of God, and the fellowship of the Holy Spirit be with you all. Amen.

12 Hymn, or Other Music (Pulpit Hymn)

At the end of the sermon either a hymn of prayer or praise may be sung, or some other music may be performed. While this is taking place, the priest puts his chasuble back on if the Eucharist is to take place.

13 The Prayer of the Church

Turning towards the altar, the priest says

P: Let us pray.

The Prayer of the Church is responsive. Each petition ends with the words…. For Jesus Christ our Lord.

The congregation ends with the words:

C: Lord, hear our prayer.

THE COMMUNION AROUND GOD’S TABLE 14 The Peace

Continuing directly from the Prayer of the Church, the priest turns towards the altar as says:

P: Let us confess our sins and let us live in grace and reconciliation with all men.

C: I confess before you, almighty God, my creator and redeemer, that I have sinned in many ways, in thought, word and deed. For your mercy’s sake forgive me and lead me to eternal life, to the glory of your name.

Here may follow a time of silence for reflection. Then, lifting up his right hand, the priest turns from the altar and says:

P: May the almighty God forgive you your sins, strengthen you, and lead you to eternal life, for the sake of Jesus Christ, our Lord. Amen.

The priest makes the sign of the cross with his right hand.

C: Amen.

The priest says or sings:

P: The peace of the Lord be with you.

C: And with your spirit.
15 A Hymn (or Other Music)

16 The Preface

The congregation stands. Turning from the altar, the priest either says or sings:

P: The Lord be with you.

C: And also with you.

The priest turns to face the altar:

P: Lift up your hearts:

C: We lift them up unto the Lord.

P: Let us give thanks to the Lord our God.

C: It is right to give Him thanks and praise.

P: Truly it is meet and right and salutory that we should at all times and in all places, give thanks unto you, O lord, Holy Father, Almighty, Everlasting God for Jesus Christ, our Lord.

(Here follow different prefaces, according to the Church year.

P: Therefore, with angels and archangels, with the company of heaven and also with all the heavenly hosts, we praise your holy name and say unceasingly….. or, Therefore we praise your holy name, and in the communion of saints in heaven and earth we praise the Glory of your name for ever saying:

17 The Sanctus

The congregation stands.

C: Holy, holy, holy, Lord God Almighty. The heavens and the earth are full of your glory. Hosanna in the highest. Blessed is he who comes in the name of the Lord. Hosanna in the highest.

18 The Prayer of Thanksgiving (Oratio eucharistica)

The congregation sits. There are five possible prayers of thanksgiving which the priest may use.
I.
P: Truly you are holy, O Lord, and rightly everything that you have created

praises you. You have given life to everything and sanctified it with your Holy Spirit for the sake of Jesus Christ, our Lord, who took upon himself the form of a servant, humbled himself and became like men, and became obedient unto death on the cross, and thereby bought for you a people that might serve you and offer itself up to you as a living, holy and acceptable sacrifice. We humbly pray you, merciful Father, receive the offering of our praise and grant that these, your gifts of bread and wine, might be to us the blessed body and blood our your son, according to his holy command.

Who, in the night that he was betrayed, took bread, and gave you thanks; he broke it, and gave it to his disciples saying: “Take eat, this is my body which is given for you: do this in remembrance of me”.

In the same way after supper he took the cup and gave you thanks, he gave it to them, saying “Drink of it, all of you, for this is my blood of the new covenant, which is shed for you and for many for the forgiveness of sins: do this as often as you drink this in remembrance of me”.

Therefore, we remember in adoration that he loved us and gave himself for us as a ransom, defeated death by his resurrection, and has been granted lordship of everything in heaven and earth.
We offer this holy bread of eternal life and this cup of everlasting salvation, and we give you thanks for this once and for all sacrifice, the living hope of eternal life in your communion of saints, and the promise of his coming again in power and glory.

We pray you, send us your Holy Spirit and unite us in steadfast faith and love, for the sake of your Son, Jesus Christ, our Lord. For him, with him and in him, be to you, almighty Father, in one Holy Spirit, honour and glory in your holy Church throughout all ages.

C: Amen.

19 The Lord’s Prayer

P: Let us pray together the prayer which our Lord has taught us:

C: Our Father …..

20 Agnus Dei

C: Lamb of God, you take away the sin of the world, have mercy on us. Lamb of God, you take away the sin of the world, have mercy on us. Lamb of God, you take away the sin of the world, grants us your peace.

21 The Communion

The first table of communicants kneels down. The priest turns from the altar with the paten in his hand and says:
P: The bread that we break is the fellowship in the body of Christ.
To each communicant he says:

P: The body of Christ, the bread of life.

Each communicant may answer:

C: Amen.

After the bread has been distributed, the priest takes the cup and says:

P: The cup of fellowship that we bless is the fellowship in the blood of Christ,

To each communicant he says:

P: The blood of Christ, the cup of life.

Each communicant may answer:

C: Amen.

Each communicant signs himself with the sign of the cross when he has drunk from the chalice, and another kneels in his place

P: May Jesus Christ, the crucified and risen Lord and Saviour, preserve us in fellowship with him in living faith to eternal life. His grace and peace be with us all. Amen.

The priest makes the sign of the cross with the chalice.

22 Post-Communion

P: Let us pray.

There are prayers appropriate to the main church seasons.

THE CLOSING OF THE MASS

23 The Blessing

The congregation stands. Turning from the altar, the priest either says or sings:

P: Let us give thanks and praise to the Lord.

C: Praise and thanks be to God.

With arms uplifted, the priest says:

P: The Lord bless you and keep you.
The Lord let his face shine upon you and be gracious to you. The Lord lift up his countenance upon you and give you peace.

C: Amen.

At the close of the blessing the priest makes the sign of the cross with his right hand. At the same time he may say these words:
P: In the Name of God + Father, Son and Holy Spirit.

24  Hymn

25  Closing Prayer (if used)

Before the church bells are rung, either the assistant or the whole congregation say this prayer:

A: Lord, I thank you that you have allowed me to take part in the worship of your congregation, and have thereby reminded me of those things that I should believe, of how I must live, and the things in which I may place my hope. O my God, help me now by your Holy Spirit to preserve your word in a pure heart, be strengthened by it in faith, learn from it to progress in a God-fearing life, and be comforted by it in life and in death. Amen.

26 The Church Bells
A postlude may be played on the organ.

The picture. From the confirmation of Filippía Jónsdóttir in Flatly-church in Breiðafjörður. Priest: Sigurdur Arni Thordarson. The confirmant was active in the Eucharist, handing out the bread and the pastor holds the chalice with the wine. Lay-participation is common in Iceland, based on the Lutheran emphasis on priesthood of all believers. As it turned out Pía was devoted and outstanding in her service.  Photos: Elín Sigrún Jónsdóttir, Ísak Sigurðarson and Jón Kristján Sigurðarson. 

Í kossi, hrósi, beinum, skírn og tölvu

Hvað er heilagur andi, hvar og til hvers? Er sá andi eitthvað sem er bara til í áhrifaríkum kirkjum í Barcelona, Róm eða París. Og eru íslenskar sveitakirkjur sérstakir uppáhaldsstaðir Guðs?

Öll bernskuár mín var ég í sveit í Svarfaðardal. Sauðfé var rekið á fjall og sótti upp í hlíðar. Á þeim tíma var til siðs að smala fé í júlíbyrjun og rýja. Ég fór í slíka smalamennsku í mörg ár. Fjallgeimurinn var ofast undursamlegur. Mér er minnisstætt eitt sumarið að ég hljóp í þúsund metra hæð milli snjóskafla. Milli morkinna fanna var jörðin svört, vatnssósa og sterklyktandi. Engin gróður var sjáanlegur – allt virtist dautt.

En skyndilega sá ég líf. Agnarlítið háfjallablóm breiddi út blöð sín og sperrti skærrauða krónu mót himni og sól. Þetta smáa blómundur virtist svo umkomulaust en jafnframt grípandi fagurt í þessum blauta, svarta og hvíta risaramma. Eina lífsmarkið í tröllageimi, titrandi í næðingnum, speglaði og braut sólargeislana þúsundfalt í daggardropum krónunnar. Ég man að ég gat ekki annað kropið og lotið þessu lífsmarki og skildi, að það var helgidómur, eilífðarblómstur. Síðan hef ég skilið hvað sr. Matthías átti við með eilífðarsmáblómi þjóðsöngsins.

Allt er gleymt frá þessum degi, öll hlaup á eftir erfiðum rollum, áreynsla, skriður, klettar og klunguhlaup. Aðeins rjóð jurtin lifir í minninu. Hvað þýðir svona upplifun? Er þetta reynsla af heilögum anda? Já.

Hefur þú gengið einhvern tíma á hátt fjall? Reynt á þig, runnið til baka í brattanum, hræðst, haft mikið fyrir, en að lokum komist á toppinn, fengið útsýn til annarra fjalla í öðrum sýslum og jafnvel séð jökla í öðrum landshlutum? Það getur verið áhrifaríkt að lifa slíkt. Vissulega hjálpar efnabúskapur líkamans, endorfínið. En er slík reynsla af heilögum anda? Já.

Við Íslendingar vitum vel – vegna nándar við náttúruna og ferða okkar í rosalegu landi – að náttúran er ekki líflaus heldur ríkulegur veruleiki, sem hefur margvísleg áhrif á okkur. Náttúrusýn margra landa okkar er trúarlega lituð. Trúmaðurinn getur túlkað djúpa náttúrureynslu sem andlega og trúarlega merkingarbæra lifun. Náttúran er okkur mörgum sem helgidómur.

Andinn í listinni

Hefur þú staðið frammi fyrir stóru og miklu listaverki, heima eða erlendis, hrifist af formum eða litum, myndbyggingu, hugviti eða styrk einfaldleikans? Hefur þú starað á skúlptúr eða málverk í erlendri kirkju, sem hefur varpað þér í hæstu hæðir og veitt þér skynjun sem tekur flestu öðru fram? Hefur þú staðið frammi fyrir altaristöflunni í Skálholti, numið friðinn og blíðuna, þegar Jesús kemur inn úr bláma íslenskrar náttúru, með fangið opið? Er hægt að rekja reynsluna til heilags anda? Já.

Hefur þú einhvern tíma haldið á barni og fundið til svo ólýsanlegrar gleði, að allt annað hefur horfið í hrifningu stundarinnar? Hefur þú horft í djúp barnsaugna og fundið traustið og numið mikilvægi þitt? Hefur þú einhvern tíma haldið utan um maka eða ástvin og upplifað í þeim fangbrögðum svo djúpa fullnægju, að önnur gæði veraldar hafa bliknað í samanburðinum. Er slík ástarlifun af ætt heilags anda? Já

Hefur þú einhver tíma lent í siðklemmu, ekki vitað hvaða kostur væri hinn rétti, en síðan hefur ljósið runnið upp, rök og siðvit læðst í hugann? Er slíkt verk heilags anda? Já.

Andlegt smælki eða alls staðar?

Eru engin takmörk fyrir þessum Heilaga anda? Nei. Andinn er sá Guðsmáttur, sem gefur öllu líf, heldur grjóti, eðlislögmálum og þar með sólkerfum í skorðum, hindrar að efni þeirra hrynji saman í svarthol dauðans. Andinn er að starfi þegar fullorðinn segir barni sögur um lífið, ævintýri og undirbýr viskuna í brjósti uppvaxandi kynslóðar. Andinn er í kossi elskenda, hrósi vinar, í verki lækna og hjúkrunarfólks, í beinum sem gróa eftir brot, í starfi forritarans og rafvirkjans, í skírn og altarisgöngu, í jafnvægi krafta náttúrunnar, í tónlistargerningi kórsins, í uppgufun vatns og skýjamyndun og regni. Allt eru þetta verk anda Guðs.

Andinn kallar manninn til trúar, viðheldur samfélagi manna og eflir kirkjuna. Andinn upplýsir okkur, blæs okkur samvisku í brjóst, er rödd skynseminnar, helgar og leiðir, fullkomnar og styrkir. Andi Guðs er alls staðar að verki og kannski hvað augljósast þar sem barist er fyrir framgangi hins góða lífs og lífsgæði varin.

Guð kristninnar verður ekki afstúkaður í veröldinni í einhverjum kirkjukima. Sá Guð, sem ég þekki er alls staðar, sínálægur og sískapandi. Mína guðsafstöðu má m.a. útskýra með því sem hefur a gömlu fræðimáli verið kallað pan-en-teismi. Heitið, orðið, er af grískum uppruna og merkir einfaldlega, að Guð er alls staðar, í öllu og gegnsýrir allt. Því má alls ekki rugla saman við panteisma, sem kemur m.a. fram í indverskum átrúnaði og kennir að allt sé guðlegt. Að Guð sé í öllu og alls staðar merkir ekki að allt sé guðlegt. Við erum ekki guðir, þó Guð búi í okkur. Veröldin er ekki Guð og þar með ekki andlag tilbeiðslu þótt andi Guðs hríslist um hana og geri hana að farvegi andans.

Hvítasunna – 50hátíð

Nafnið hvítasunna er fallegt og tjáir hinn bjarta sólardag kristninnar. Á mörgum vestrænum tungumálum ber dagurinn nafn, sem komið er af gríska orðinu pentecoste og það merkir fimmtugasti og þá er miðað við fimmtíu daga eftir páska. Hátíðin er tengd páskum vegna þess, að hún er framhald, bætir við eða dýpkar þann veruleika, sem páskar tjá. Hvítasunnan er tengd jólum líka. Ef ekki væri Heilagur andi væri Jesús Kristur merkingarlaus og lífið tilgangslaust.

Vissulega hafa margir heldur óljósa mynd af hinum guðlega anda og til eru kristnir trúarhópar, sem hafa reynt að slá eign á þennan anda Guðs, en smætta þar með veru hans og virkni niður í sértækt starf tungutals, lækningar líkamans eða spádómssýn inn í framtíð. En Andi Guðs er meira en sértæk eign eða tæki safnaðar. Allt er eign Guðs en ekki öfugt.

Hvað er andinn? Andinn skapar veruleikann, náttúruna, er að verki í öllu því sem er til lífs. Andi Guðs er líka skapari trúarinnar. Það er Guðsandinn, sem hvíslar að þér þegar þú leitar Guðs, kennir þér að sjá Guðssoninn, kennir þér að sjá lífið nýjum augum, heyra músík veraldar sem himneska tónlist, kennir þér tala við Guð og að lokum kennir þér að skynja í öllu Guðsnávist, jafnvel í sorg, hörmung og dauða. Með slíka reynslu og afstöðu verður þú aldrei aftur ein eða einn. Alltaf verður nálægur þér sá andi, sá veruleiki, sem gefur öllu líf og er líka sjálft lífið í þér.

Alls staðar

Erlendur prédikari, sem heimsótti Ísland, fullyrti að Heilagur andi hafi ekki komið til Íslands fyrr en á tuttugustu öld! Hann átti auðvitað við, að Heilagur Andi hafi ekki átt erindi til landsins fyrr en söfnuður hans var stofnaður. Ég held hins vegar að Heilagur andi hafi verið hér áður en fyrsta Íslandshraunið sauð í sjónum, verið í flekahreyfingum, verið nærri í goti þorska og fjölgun krossfiska, verið nærri í sprengingum neðansjávargosa. Síðan hefur Andinn verið að verki og er enn að.

Ekkert er til án Guðsanda. En það er hins vegar hægt að sniðganga eða skeyta ekki um Andann, ef menn vilja ekki þiggja nema bara hluta virkninnar! Við getum valið að taka bara við nokkrum gjöfum, sem okkur berast en hirða ekki um aðrar og alls ekki um sendandann. Við getum valið að vera and-snauð. En á hvítasunnu ertu kallaður eða kölluð til dýpri skilnings og trúarskynjunar.

Ef þú ert í bústaðnum þínum, á ferð um landið, ferð í gönguferð eða faðmar fólkið þitt máttu vita að í lífi þínu er Guð nærri og andinn hríslast í öllu sem verður þér til lífs. Blómið á háfjallinu er sköpun Guðs og verk Andans. Elskendur eru sköpun Guðs og elska þeirra er verk Andans. Maðurinn er sköpun Guðs og trúin verður til við, að Guð elskaði, kom og kemur, umfaðmar sköpun sína með krossi sínum, hrífur allt líf með sér með lífgun sinni og úthellir endurnýjunaranda sínum yfir allt sem er til. Guð er alls staðar og í öllu. Við megum lifa í þeim Guðsanda, trúa lífinu og sjá þar með eilífð í öllu.

Amen.

Hallgrímskirkja, hvítasunnudag 2016. Útvarpsmessa RUV

Þorsteinn Magnússon + minningarorð

„Þorsteinn kemur í dag“ var oft sagt í Neskirkju því Þorsteinn nýtti sér aðstöðu í safnaðarheimilinu fyrir ferðafundi. Svo kom Þorsteinn síðdegis, kom snemma til að tryggja að borðum væri hentuglega raðað, tækin væru í lagi til að þjóna ferðarundirbúningi sem best. Svo þegar Þorsteinn var viss um að allt væri tilbúið rölti hann fram á Torg. Hann horfði glettnislega á okkur, tók kveðju vel og var sem einn af starfsmönnum á mannlífstorgi Neskirkju. Og stundum röbbuðum við um hvert hann stefndi sínu fólki. Svo komu ferðafélagarnir, hann fagnaði þeim og allur hópurinn fór til sinna starfa. Stundum kíkti ég inn í stofuna til að fylgjast með þegar ævintýraferðirnar voru undirbúnar. Ég dáðist að hve skipulagður Þorsteinn var, hve allt var grandskoðað og hve natinn hann var við að byggja upp eftirvæntingu, tilfinningu og þekkingu. Þorsteinn vann þakklátt starf og ferðafrömuðurinn sinnti mikilvægri þjónustu.

Ferð í tíma

Við menn erum ferðalangar í tíma og heimi. Kynslóðir koma og kynslóðir fara, allar sömu æfigöng, segir í sálmi Matthíasar. Við eigum okkar upphaf, meðgjöf sem eru gáfur okkar og gjafir himins. Svo spilum við úr svo sem okkur er unnt – í samskiptum við fjölskyldu okkar og samstarfsfólk. Vegur í tíma og svo eru lyktir – hlið æfivegarins. Hvaða leið förum við og hvert stefnum við? Við getum sem hægast talið að lífið sé ekkert annað en efnaferlar og spilverk hins efnislega. En við getum líka leyft hinum djúpu spurningum að vitja okkar. Hvert er inntak lífs og merking lífs einstaklinga? Jesús Kristur minnti á að við erum á vegi lífs. Hann sagði líka að hann væri vegurinn, sannleikurinn og lífið. Öll göngum við til enda lífs, öll endum við í hliði himins. Þar erum við ein en líka í mikilli hópferð mannkyns – og ég held alls lífs. Nú fylgjum við Þorsteini Magnússyni í hinstu ferð hans. Hinn mikli ferðarfrömuður var tilbúinn.

Æfi og upphaf

Hvernig byrjaði ferðin hans Þorsteins? Hann var Reykvíkingur og fæddist 17. október árið 1933. Faðir hans var Magnús Þórðarson, Reykvíkingur og aldamótamaður. Móðir Þorsteins var Helga Gísladóttir, sem ólst upp á Akri við Bræðraborgarstíg. Hún var fjórum árum eldri en faðir hans og lifði til ársins 1980. Systkinin voru fimm. Elstur var Hörður, síðan kom Margrét og svo Þóra Guðríður. Þorsteinn var fjórði í röðinni og Bjarni Þorkell yngstur. Öll eldri systkinin eru látin en Bjarni Þorkell lifir þau.

Þorsteinn var ekki bara Reykvíkingur heldur líka Vesturbæingur. Hann var barn að aldri þegar fjölskyldan settist að í húsi við Víðimel og við þá götu bjó hann mestan hluta æfinnar. Þar var var grunnstöð heimsferðagarspins. Þorsteinn fór, eins og krakkarnir í hverfinu í Miðbæjarskólann en þegar Melaskóli var tekinn í notkun sótti Þorsteinn skóla þangað. Stríðsárin voru umbreytingartími og Þorsteinn sá allar umbyltingarnar í hverfi og borg. Miklir herkampar urðu til á Högum og Melum og herinn setti mark á líf fólks. Systkinin fóru í sveit á sumrin austur í Hrygg í Flóa til móðursystur Þorsteins.

Eftir fullnaðarpróf og fermingu – eins og hann orðaði það sjálfur – fór Þorsteinn í Verzlunarskólann sem hafði mikil og mótandi áhrif á hann. Hann varð stöðugt dugmeiri námsmaður og blómstraði í Verzló og var þakklátur fyrir skóla, nám og veru þar. Það eina sem hann gat alls ekki lært var að læra að reykja undir tröppunum! Hann tók þátt í félagslífi skólans og var treyst til verka og uppátækja. Hann stofnaði m.a. tækniklúbb í skólanum og svo grínaðist Þorsteinn með að hann hafi m.a.s. verið dómari í fegurðarsamkeppni! Til þess verða menn að hafa gott auga og sans.

Magnús Þórðarson, faðir Þorsteins, sigldi á England öll stríðsárin og komst lífs af. Fjölskyldunni hafði því vel til hnífs og skeiðar á þessum árum. Magnús hélt svo áfram á sjónum en fórst árið 1951. Hann tók út á jólum þetta ár. Fráfallið breytti algerlega kjörum fjölskyldunnar en móðir og börn áttu í sér festu, andlegan styrk og samstöðu og studdu hvert annað til náms og lífs. Þorsteinn stóð sína fjölskylduvakt og studdi fólkið sitt ríkulega.

Þorsteinn varð stúdent frá Verzlunarskólanum árið 1955 og lauk viðskiptafræði frá HÍ árið 1963. Meðfram námi kom hann víða við sögu í vinnu og náði mikilli yfirsýn og aflaði sér dýrmætrar reynslu sem gagnaðist honum með margvíslegum hætti. Hann vann í heildverslun Magnúsar Kjarans, hjá Skrifstofuvélum og hjá Iðnmálastofnun. Svo fór hann að kenna í Verzló og síðar við HÍ. Hann starfaði einnig hjá Stjórnunarfélagi Íslands, Bréfaskóla SÍS og Tækniskólanum. Þá kenndi hann við Bankamannaskólann og var skólastjóri hans í áratug.

Margir kölluðu eftir sérfræðiþekkingu hans, m.a. Seðlabankinn, Tryggingastofnun og Þjónustumiðstöð bókasafna. Þá var hann prófdómari og eftirsóttur fyrirlesari. Og þar sem Þorsteinn var dugmikill og skilvís verkmaður var sóst eftir störfum hans í ýmsum félögum og var m.a. í stjórnum Hagfræðingafélagsins, Félags verslunarkennara, Giktafélags Íslands og Grikklandsvinafélagsins. Þá stundaði Þorsteinn ritstörf og gaf út bækur á kennslusviðum sínum. Öll þessi störf og verk bera vitni elju og áhuga hans.

Maríumenn og ferðirnar

Svo var hann ferðamaður og ferðagarpur. Þorsteinn hafði brennandi áhuga á löndum og lýðum og sóttist eftir að vera með fólki sem horfði í kringum sig til að skoða heim og mannlíf. Meðal þeirra voru Maríumenn, ferðahópur ungra karla, sem líklega fékk nafn úr kvæði eftir Sigurð Þórarinsson, sem hin eldri þekkja og hafa sungið hástöfum í rútuferðum og tjaldútilegum. Maríumenn voru einu sinni á ferð í Mosfellssveit og komu þar að sumarbústað Sambands Íslenskra Samvinnufélaga. Þeir vissu ekki að þar voru fyrir ungar dömur sem höfðu fengið bústaðinn lánaðan. Hlutverkunum var snúið við. Þeir báðu Maríurnar ekki að koma inn heldur leyfðu þær þessum kurteisu sveinum að vera. Í bústaðnum á Reykjum var Þórdís Þorgeirsdóttir. Hún sá festuna í ferðagarpinum og að hann væri traustsins verður. Hann horfði á hana og hún á hann – og svo skoðuðu þau göngulagið, ferðataktinn og allt gekk upp. Þau gengu í hjónaband hér í Neskirkju þann 23. október 1961.

20100526-222838Þau voru ekki eins en þau urðu eitt og áttu í hinu sálufélaga. Þorsteinn var ekki allra, en treysti konu sinni fullkomlega og saman hafa þau átt ferðafélaga til lífs. Þeirra ástar- og hjúskaparsaga var góð. Og það var ekki sjálfgefið að Þorsteinn gæti farið frá heimili og börnum í allar utanlandsferðirnar sem hann stýrði. Líklega voru þær á annað hundrað og samtals nokkur ár að lengd. En Þórdís stóð með sínum manni í öllum verkum hans og áhugamálum. Og hún styrkti hann, studdi hann og í henni átti hann stoð – líka í veikindunum – og til hinstu stundar. Lof sé henni.

Svo komu börnin, Þórrún Sigríður, Þórný Ásta og Þórður Geir.

20160406-210116Þórrún Sigríður fæddist í febrúar 1962. Hún er kennari og maður hennar er Reynir Sigurðsson. Börn þeirra eru Þórdís, Helga María, og Reynir Tómas.

Þórný Ásta kom í heiminn í september 1966 og hún á soninn Sólmund Erni.

Þórður Geir fæddist í maí 1969. Hann er rannsóknarlögreglumaður og kona hans er Ana Martha Helena. Þau eiga Klöru Maríu Helenu og í fyrra hjónabandi átti Þórður með Björgu Loftsdóttur soninn Þorstein Mána. Allt þetta fólk átti sér miðstöð á Víðimel 65. Þar gerðu þau Þorsteinn og Þórdís afar smekklegt og fallegt heimili. Og Þorsteinn átti grunntraust í konu sinni og festu í heimili sínu. Og afkomendurnir nutu ríkulega.

Þorsteinn var barngóður, miðlaði fúslega fróðleik sínum til síns fólks, hafði áhuga á viðfangi og verkum barna og afkomenda sinna, fylgdist eins vel með og hann gat, var þeim skjól og gladdist þegar hann gat gert þeim gagn og greiða. Og hann gekk jafnvel úr rúmi til að tryggja afabarni gott skjól.

20160423-181453Fararstjórinn

Og svo voru það allar ferðirnar. Þorsteinn bar í sér forvitni um lífið. Hann fór um veröldina til að skoða, skilgreina og fræðast um líf, menningu, stjórnunarhætti, músík, stríð, uppbyggingu, niðurrif, allt þetta sem gerir sögu manna svo dapurlega en líka hrífandi. Fræðarinn, kennarinn, sem allir báru virðingu fyrir, naut sín líka í ferðum heimsins. Þorsteinn hóf fararstjórn sína um miðjan sjöunda áratuginn. Svo varð til ferðafélagið Garðabakki, sem var eiginlega flétta úr Garðabæ og Eyrarbakka – með stefnu á útlönd. Það er merkilegt að skoða bókahyllurnar á skrifstofu Þorsteins. Þar er risa-ferðabókasafn. Hann undirbjó ferðirnar vel, las allt sem hann náði í, varð afburðafróður um lönd, landshagi, sögu og samtíð. Og sérfræðingur á mörgum sviðum og m.a. á margslunginni sögu Rómverja og síðari alda Evrópusögu. Þorsteini lánaðist að flétta fræði sín og hugðarefni saman og gat sem hægast – hvar sem hann fór – tengt mannlíf við verslun, sem varð honum hjálp við að setja upp vef þeirrar menningar sem hann sótti heim og fræddi íslenska ferðalanga um. Í ferðum var Þorsteinn allt í senn fararstjóri, leiðsögumaður, kennari en líka nemandi. Hann hafði í sér vaxtargetuna.  Löndin sem Þorsteinn sótti heim um dagana voru fleiri en löndin sem hann hafði ekki komið til. Og það er gríðarlega stór hópur fólks sem hefur notið leiðsagnar hans, þjónustu, umhyggju og fræðslu. Með Þorsteini er horfinn einn öflugasti ferðafrömuður Íslendinga á síðustu áratugum.

20091030_999_51Nú er Þorsteinn farinn hinstu ferð inn í himininn. Hvernig manstu hann? Manstu fróðleiksgetu hans og kennsluhæfni? Manstu Þorstein með hljóðnemann í rútu? Vissir þú að þegar hann var á ferð með hópa erlendis fór hann oft á fætur fyrir dagrenningu til að skoða gönguleiðir og velja þær sem best hentuðu hóp og aðstæður? Og svo í dagslok settist hann yfir bækurnar til að undirbúa næsta dag.

Hvaða minningar spretta fram í huga þér um Þorstein? Hann var umtalsfrómur, talaði vel um aðra, orðvar, bar virðingu fyrir fólki og skoðunum þess. Þorsteinn var æðrulaus, jafnlyndur, geðgóður, skapstilltur, umburðarlyndur og stefnufastur. Manstu einlægni hans og heillyndi?

Hann mat tónlist og svo var hann matgæðingur. Manstu hljóðláta glettnina? Manstu hve góða nærveru hann hafði? Honum þótti miður að fólk bölvaði og ragnaði. Hann vildi fremur efla fólk með tali en hafa illt fyrir því.

Hvað hreif þig mest í fari hans? Manstu hve fróðleiksfús hann var? Manstu kvikmyndaáhugamanninn Þorstein? Manstu leiðtogahæfni hans ogótrúlega þekkingu hans, hvort sem var á verslunarháttum Íslendinga til forna eða á nýrri tíð, stríðssögu Evrópu eða Kaupmannahafnarsögu?

20100703_999_41Og nú er þessi pílagrímur menningarinnar farinn. Hann ræðir ekki lengur verslunarhætti í fornöld, mál véfréttar í Delfí, fer ekki framar á tónleika með Kristni Sigmundssyni eða gælir við barnabörnin sín. Nú er það eilífðin. Hann er farinn á undan ykkur – og gott ef ekki til að skipuleggja eilífðarreisur. Við þekkjum ekki eilífðarlandið – en Þorsteinn hvarf inn í páskaljóma lífsins og upprisunnar. Páskar eru stóra ferðasagan um að Guð opnar lendur lífsins í eilífðinni. Dauðinn dó og lífið lifir. Góð ferðaskrifstofa það sem býður slíkar ferðir. Þorsteinn Magnússon er í þeim félagsskap – Garðabakka eilífðar Guðs.

Guð geymi hann og Guð geymi þig.

Amen.

Ingibjörg Sigurjónsdóttir, í Colorado í Bandaríkjunum biður fyrir kveðjur til þessa safnaðar. Vegna bálfarar verður ekki jarðsett í dag heldur getið þið gengið fram í lok athafnar og signt yfir kistuna hans Þorsteins. Skipulagið verður að þið gangið fram kirkjuna með veggjum og þegar þið komið að kistunni kveðjið þið og gangið síðan fram og út miðgang kirkjunnar. Erfidrykkja verður í safnaðarheimilinu strax að lokinni athöfn og jarðsetning duftkers verður síðar og jarðsett í Sóllandi.

Minningarorð í útför Þorsteins Magnússonar, sem gerð var frá Neskirkju, 8. apríl, 2016, kl. 13.

Stefán Karlsson – handritafræðingur

Stefán var í París. Hvað gerir maður í þeirri borg? Jú, aðalskoðunarefni hans var ekki turn, Frúarkirkja eða latínuhverfi heldur skinnhandrit! Hjarta Stefáns tók kipp, hann sá kunnuglega hönd. Atburðarásin varð eins og í byrjun einhverrar DaVincískrar spennusögu. Leitin að höfundinum var hafin, tímasetning væri kannski möguleg og dökk bók á safni í París myndi kannski eignast ritara, frændgarð og ríkulega framtíð. Stefán hringdi heim í samstarfsmann sinn, nú skyldi farið í skrifborðið hans, miðskúffuna hægra megin. Kíkja þyfti í kompu, þessa með brúnu teygjunni! Þar væru dæmi, sem hann hafði skrifað upp, lyklar, sem gætu rofið innsigli tímans, tengt fortíð og framtíð, birt þræði milli Parísar nútímans og miðalda Íslands. Stefán var að opna rit, birta og nefna höfund.

Biblia og rit

Í síðustu bók Biblíunnar, þeirri litríku Opinberunarbók Jóhannesar segir: “Í hægri hendi hans, er í hásætinu sat, sá ég bók, skrifaða innan og utan, innsiglaða sjö innsiglum. Og ég sá sterkan engil, sem kallaði hárri röddu: ,,Hver er maklegur að ljúka upp bókinni og leysa innsigli hennar?” (Op. Jóh. 5.1-2)

Rit kristinna manna er bókasafn. Biblia er grískt orð í ft. og þýðir einfaldlega bækur. Í því bókasafni er síðan rætt um alls konar bækur og mikilvægi þess að rita niður það, sem máli skiptir. Þar er talað um lífsins bók og bók sannleika. Esekíel spámaður át meira að segja bók, Jesús Kristur las upp úr bók til að tjá fólki hver hann væri og til hvers hann lifði. Jóhannes guðspjallamaður var svo heillaður af orðkyngi, að hann byrjaði guðspjall sitt með íhugun um orð, reyndar Orðið, sem veruleika lífsins. Við upphaf veraldar voru engin ónytjuorð, heldur máttarorð. Hebrear álitu Guð vera skáld lífsins. Guð sagði og það varð sem sagt var, poesis heimsins, gjörningur sköpunar. Við enda Ritningarinnar er bóknálgun til íhugunar. Í forsæti himins er innsiglað rit, sem á að opna. Kallið hljómar hárri röddu: “Hver er maklegur að ljúka upp bókinni?” Hverju þjónar slík upplúkning? Eru orð, blaðsíða og bók til einhvers? Hvað verður opinbert?

Uppruni og ættmenni

Stefán Karlsson fæddist á Belgsá í Fnjóskadal 2. desember árið 1928 og lést í Kaupmannahöfn 2. maí síðastliðinn, 77 ára að aldri. Foreldrar hans voru Jónasína Soffía Sigurðardóttir og Karl Kristjánsson, bændur á Belgsá. Þegar Stefán var aðeins fimm mánaða gamall fórst Karl í snjóflóði. Móðirin brá búi og flutti til systkina sinna og móður á Akureyri. Í fjölskylduhúsi við Oddeyrargötu bjuggu þau síðan saman eins og stórfjölskylda í sveit. Reyndar sváfu þau ekki í baðstofu, en karlarnir sváfu samt saman í herbergi og konurnar í öðru. Jónasína og sonur hennar fengu þó skonsu fyrir sig. Stefán var eina barnið á heimilinu og naut ríkulegrar athygli og elsku margra. Hann lærði strax í bernsku að best gekk þegar konurnar, stúlkurnar, voru vinir hans. Alla tíð var hann elskulegur og því elskaður.

Móðurbróðir hans giftist ekki fyrr en á miðjum aldri og Stefán átti því tvo karlhauka í horni þrátt fyrir föðurmissinn. Félagslífið heima var ríkulegt, vinafólk fjölskyldunnar kom í heimsókn. Flest voru einhleyp svo Stefán hafði lítil kynni af hvernig hjónalíf væri iðkað. En sögur og fortíð helltust yfir hann. Auðvitað varð Stefán kotroskinn í þessum sérstæða hópi fullorðinna. Hann fékk að vera barnið, en skyn hans var teygt inn í fortíðina. Kannski er í þessu að leita skýring á, hvers vegna Stefán varð tvenna æsku og alda, síungur en þó forn.

Skólar og vinna

Stefán sótti skólana á Akureyri, var afburða námsmaður, lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum á Akureyri 1948 og hóf síðan nám í Kaupmannahöfn. Meðfram námi stundaði hann kennslu í viðbót við mælingavinnu á hálendinu og önnur störf. Stefán var stundakennari við sinn gamla menntaskóla einn vetur. Annan vetur kenndi hann í Samvinuskólanum. Hann var starfsmaður Stofnunar Árna Magnússonar í Kaupmannahöfn, fyrst lausráðinn árið 1957, frá 1962 sérfræðingur og bjó og starfaði í Höfn til 1970. Hann lauk magistersnámi frá Kaupmannahafnarháskóla árið 1961.

Stefáni leið vel í Kaupmannahöfn. Aðstæður til starfa voru góðar, menningarlífið var örvandi, stúdentapólitík varð æ meira spennandi, Jón Helgason og kollegar í fræðunum góðir. Stefán lagði sín þugnu lóð á vogarskálar í slagnum um handritin og var afar þarfur. Hann hefði eflaust getað hreiðrað um sig ytra, en Ísland átti sína króka og stafkróka. Stefán varð sérfræðingur og fræðimaður við Handritastofnun Íslands, sem síðar varð Stofnun Árna Magnússonar, árið 1970 og hélt þeirri stöðu til 1994 þegar hann tók við af Jónasi Kristjánssyni, sem forstöðumaður stofnunarinnar og prófessor við heimspekideild. Þeirri stöðu gegndi Stefán til ársins 1998 er hann hætti fyrir aldurs sakir. En grúskinu hélt hann áfram með dugnaði til lokadags.

Fræðimaðurinn

Stefán var víðfeðmur, þolinmóður og nákvæmur fræðimaður. Hann las hendur afar vel, var skarpskygn, sá smáatriði og sérkenni höfunda og varð eins og Indiana Jones í grafhýsi höfundarlausra handrita. Stefán náði oft að gefa slitrum og ritum nýtt líf, stundum nýtt samhengi, upplýsa skrifara og tímasetja með vissu. Það er dálítið guðlegt hlutverk. Þegar skoðaðar eru aldursgreiningar norrænna handrita, sem gerðar hafa verið síðustu áratugina kemur í ljós að nafn Stefáns Karlssonar kemur oft við sögu. Hann var meistari.

Stefán skrifaði mikið alla tíð um málsögu, íslensk handrit og texta. Hann gaf út mikilægt safn fornbréfa, fornskjala, frá fyrstu öldum Íslandsbyggðar, eða til 1450. Hann var m.a. sérfræðingur í biskupasögum og vann á síðari árum að sögum hins sæla Guðmundar góða Arasonar.

Hin ábúðarmikla ritaskrá Stefáns Karlssonar verður ekki þulin hér. En fyrir hönd íslenskrar kristni skal Stefáni að leiðarlokum þökkuð elja hans við að greina og skýra hina kristnu hefð. Ritgerðir hans um málfar trúar og Biblíu eru merkar og ýmsar smáritgerðir hans ekki aðeins faglega góðar, heldur líka líflegar og kætandi. Mörgum hefur Stefán hjálpað og m.a. orðið okkur klerkum til skilnings. Það er ekki lengra en tveir mánuðir síðan að ég var að vinna að prédikun um skírn og vildi tengja við verndun vatns. Mig rámaði í miðaldatengingu á Jesúskírn og vatnshelgun veraldar en mundi ekki hvar ég hefði lesið. Margrét Eggertsdóttir upplýsti svo, að Stefán hefði auðvitað líka skrifað um þetta efni.[i] Svo rataði vísdómur Stefáns í prédikun á sunndegi í föstuinngangi.

Stefáni var ekki sama um gildi og því skrifaði hann um merkileg mál, sem tengjast lífinu. Hann hefur framselt í hendur okkar verkfæri, sem varða ekki aðeins heim fræða heldur líka hvernig við eigum að axla ábyrgð, líka gagnvart náttúru.

Stefán var gerður að heiðursdoktor bæði við Háskóla Íslands og  Kaupmannahafnarháskóla. Mat hann þann sóma mikils. Margir aðrir vildu heiðra hann og sæma orðum og medalíum, en Stefán endursendi orðurnar en með elskulegum skýringabréfum. Yfirdrepsskapur var honum fjarri og prjál sömuleiðis.

Hjúskapur og afkomendur

Stefán kvæntist Helgu Ólafsdóttur árið 1958. Í Helgu eignaðist hann vin og félaga. Hún tengdi hann við tímann og uppfærði m.a. stúdentinn í honum. Þrátt fyrir að hann væri fertugur varð hann sem tvítugur í stúdentavorinu upp úr ‘68. Þau Helga voru samstiga í að leyfa rauðsokkunum að dansa fyrstu sporin í kjallaranum á Ásvallagötunni. Sokkarnir tipluðu upp stigana, enda bæði jafnréttissinnar.

Stefán og Helga eignuðust dótturina Steinunni. Leiðir þeirra Helgu greindust í sundur og þau skildu eftir tveggja áratuga hjónaband. Stefán var Steinu sinni natinn faðir. Hann hefur líklega verið óvenjulegur karl af sinni kynslóð því hann vaknaði til dótur sinnar á nóttunni til að gefa henni þegar hún var á pelaaldri. Auðvitað las hann fyrir hana, burstaði tennur í smáskrikjandi stúlku og eldaði fyrir hana þegar hún var á skólaaldri.

Stefáni var umhugað um hag dóttur sinnar, sóttist eftir að vera með henni, fagnaði tengdasonunum, Tryggva Þórhallssyni og síðar Arthuri Morthens. Hann tók á móti dótturdætrum sínum opnum örmum og huga, þeim Helgu, Önnu og Höllu, hýsti þær, þegar þess þurfti með, kenndi þeim þegar þær vildu, fór með þær í álfaferðir í land sitt og skóg í Fnjóskadal, skemmti sér við sögur þeirra og kætti þær með gríni og gleðiefnum.

Afaelska Stefáns var þó ekki markalaus. Þegar innrásin í Írak hófst bjuggu stelpurnar hjá honum. Hann keypti fyrir þær það,  sem þær vildu. Þegar bomburnar sprungu í Bagdad var Stefáni nóg boðið og hætti að kaupa kók fyrir þær. Það voru skilaboð, sem hann sendi Bush, en kannski ekki síður þeim. Það skiptir máli hvað maður er og hvernig í veröldinni. Stelpurnar urðu bara þaðan í frá að sætta sig við Egils-appelsínulímonaði.

Nú er brosið hans afa stirnað og fræðasjór þeirra er farinn. Þær sjá á bak afa sem var margt; ungæðingslegur vitringur, íhaldsamur byltingamaður, jólasveinn á jólum, skógarmaður á sumrum, heimsborgari í Höfn og alltaf sjarmör.

Veitull höfðingi

Vegna skapfestu og persónueiginda var Stefán gjarnan kjörinn til stjórnunartarfa í þeim félögum, sem hann sinnti, á Akureyri, í Kaupmannahöfn, í fræðafélögum og líka á vettvangi menningarmála og stjórnmála.

Stefán var mannblendinn og veitull höfðingi. Réttlætiskenndin í brjósti hans var rík og hann hafði góða vitund um ábyrgð sína sem borgara. Hann tók fús þátt í umræðum um þjóðmál. Sósíalistinn mótmælti með elskulegum hætti, þegar honum þótti mikilvægan málstað að verja eða brjóta yrði réttlætinu leið.

Þrátt fyrir annir veik hann sér aldrei undan ef einhver þarfnaðist hans, ef fræðaráða væri þörf, ef einhver var óviss um lestur, ef spurt var um hvar heimilda væri helst að leita eða hvaða þræði væri vert að rekja. Ef Stefáni þótti einhver fara villur vega í fræðum skaut hann vísifingri og löngutöng undir gagnauga, renndi augum upp og andmælti hógværðarlega: “Ég er ekki viss um að þetta sé alveg rétt.” Svo nuddaði hann dósirnar sínar, kom með betri skýringu og var að lokum komin inn úr dósunum.

Ef erlenda gesti skorti húsaskjól eða skapa þurfti huggulegan fagnað var gestgjafinn Stefán tilbúinn. Mörgum bauð Stefán heim um dagana, margir komu í tjaldið hans í Þórðarstaðaskógi og fengu bjór úr læk. Mörgum kenndi hann fræðin bæði í Kaupmannahöfn og síðan á Íslandi, var natinn og gjafmildur kennari.

Stefán hleypti fjöri í samkomur, ef ekki vildi betur þá lagði Stefán til að dansaður yrði færeyskur hringdans, sem hann stjórnaði svo sjálfur. Stefán var elskaður velgerðarmaður og mentor margra, sem voru honum samstiga fræðum og félögum. Því staldrar fólk við í dag, um víða veröld, til að þakka og votta Stefáni virðingu sína. 

Lífsbókin

“Í hægri hendi hans …sá ég bók, skrifaða innan og utan, innsiglaða… ,,Hver er maklegur að ljúka upp bókinni og leysa innsigli hennar?” Hvað er lífið? Hvað fer leynt, hvað er opinbert? Stefán sótti inn í hin innsigluðu vé til að efla þekkingu. Hann sótti í lífsgleðina og sótti lífsmátt. Hann sótti í mannfélag og vildi réttlæti. Hann var hreinskiptin en jafnframt á dýptina og varð aldrei algerlega séður. Hann var skemmtilegur og kúnstugur, en svo var þó eitthvað meira. Stefán var fjölhæfur hæfileikamaður, sem ræktaði sinn reit, sitt fólk, sjálfan sig, embætti og frændgarð.

Hverju skiluðu rannsóknarferðirnar og bækurnar Stefáni? Visku og innsýn. Hann var vökumaður fræða, þjóðar, réttlætis, menningarlegrar reisnar og einstaklinga. Nú hefur hann lokið að fletta blöðum í sínum handritum og bókum. Nú hefur lífsbók hans verið flett í hinsta sinn og lokað. Hver er maklegur að opna? Er lífi Stefáns með öllu lokið eða er það við nýtt undursamlegt upphaf, – nýtt afrit, lýst og skreytt framar öllu því sem þetta líf getur leyft okkur að skygnast inn í? Getur verið að nú megi hann fá að njóta dýpri skilnings vegna þess að sá, sem var hið mikla orð, samhengi bókanna til forna, hafi verðugur opnað hið stórkostlega bókasafn himinsins, þar sem allar víddir eru tengdar, allar bækur samþættast, þar sem allir höfundar finnast, párið raðast upp í himneskt kerfi, þar sem réttlæti og bræðralag ríkir og líka á rauðum sokkkum, þar sem enginn hefur af neinum neitt og allir gefa öðrum til gleði? Í því er undur trúarinnar, að efasemdamaðurinn má vona hið góða.

Nýtt líf

Fyrir skömmu hringdi sölukona tímaritafyrirtækis í Stefán og vildi selja honum áskrift að einhverju áhugaverðu tímariti. Nei, hann hafði ekki áhuga á Gestgjafanum þótt hann væri gestrisinn kokkur. Nei, glanstímaritin vöktu enn síður áhuga hans. Svona til að ljúka samtalinu sagði Stefán stúlkunni góðlátlega, að hann væri nú þannig innréttaður, að hann læsi helst ekkert sem væri yngra en frá árinu 1500! Hann hélt, að þá væri málið afgreitt. En stúlkan sá við honum og sagði hjartanlega: “Ja, hérna, er ekki kominn tími til að þú gerist áskrifandi að Nýju lífi”? Þetta þótti Stefáni fyndið og hló þegar hann sagði söguna.

Lífsbók Stefáns er nú blað í lífsbók veraldar. Verður bókin ávallt lokuð? Svarið við hinni miklu engilsspurningu um hver megnar að opna er svarað með boðskap páska, að Guð kemur sjálfur, rýfur innsigli allra heftinga og kúgunar, er sjálfur orðið sem hrífur, færir til betri vegar, er sjálfur stephanos, sigursveigur lífsins, nýtt líf.

Snillingur, sem með stafkrók tengir saman skinnbók í París, rit í Höfn og Reykjavík getur skilið þörf fyrir höfund að baki náttúrubókinni, höfund að baki réttlætissókn mannabarna, hlýju að baki elskudrama biblíusafnsins.

Pár veraldarinnar, lífsins, er stórkostlegt. Kristnir menn trúa, að höfundurinn heiti Guð og hafi komið fram, birst, í honum, sem skrifaði í sand og gekk síðar fram úr grjótinu. Þá var innsiglið rofið og bókin opnuð. Við sjáum sem í skuggsjá, en í hinu nýja lífi er allt ljóst, höfundurinn gengst við verkinu og opnar faðminn.

Góður Guð blessi minningu öflugs rannsóknarmanns, ljósmóður höfunda, liðsmanns lífsins – og gefi dóttur, barnabörnum, afkomendum og ástvinum líkn í sorg – og okkur öllum mátt til að sækjast eftir sveig sem er til lífs. Amen.

Bálför. Jarðsett í Illugastaðakirkjugarði í Fnjóskadal. Erfidrykkja í safnaðarheimili Neskirkju.

Minningarorð flutt 4. maí 2006. 

[i] Stefán Karlsson, “Greftrun Auðar djúpúðgu” sem birtist í afmælisriti til Kristjáns Eldjárns Minjar og mennti , 1976, 481-88.

Allir fingur upp til Guðs

fingur til GuðsÉg var með fjölskyldu minni í Kaupmannahöfn fyrir liðlega viku og við flugum heim í vikulok. Flugliðarnir í flugvélinni undruðust og höfðu orð á að vélin fylltist af Dönum á leið til Íslands. En skýringin er að fjórði föstudagur eftir páska er den store bededag og almennur frídagur í Danmörk. Margir Danir notuðu bænadaginn til Íslandsferðar. Bænadagur fyrir liðlega viku í Danmörk en svo er bænadagur á Íslandi í dag.

Og bænadagurinn á sér samiginlega sögu í Danmörk og á Íslandi því Kristján 5. fyrirskipaði á seinni hluta 17. aldar að almennur bænadagur skyldi vera á fjórða föstudegi eftir páska. Dagurinn var kallaður kóngsbænadagur af því það var kóngur en ekki kirkja sem ákvað bænaiðjuna. En margir héldu, að á þessum degi ætti að biðja sérstaklega fyrir kónginum en svo var ekki. Beðið var fyrir kóngi ekki bara einu sinni á ári heldur á öllum helgum dögum meðan Ísland var hluti Danaveldis, rétt eins og beðið hefur verið fyrir stjórnvöldum á lýðveldistímanum.

Og þótt Íslendingar segðu skilið við Dani héldu menn áfram að biðja og frá og með 1951 var haldinn bænadagur í kirkjum landsins – ekki á föstudegi heldur – á fimmta sunnudegi eftir páska. Og þessi sunnudagur er því bænadagur eins og verið hefur í sextíu og fimm ár í okkar kirkju. „Biðjið“ sagði Jesús. Já við ættum að biðja, biðja mikið.

Fingurnir

Bæn er ekki bara verk andans, n.k. andverk heldur jafnvel handverk líka. Í dag langar mig að spá í handverk bænarinnar og að bæn er handtak manns og Guðs. Fingur þínir snerta hönd himins. Guð vill ræða við þig og heyra hvað þú hefur að segja en líka finna til veru þinnar. Og margt er hægt að nota til að styrkja bæn, jafnvel alla puttana. Það langar mig til að ræða um í dag.

Fingurnir eru mismunandi og hægt að nota þá til aðstoðar í samtalinu við Guð. Eðlisþættir puttanna geta minnt á mikilvæga þætti, sem við megum gjarnan orða við himinvin okkar. Þeir geta orðið okkur hinir þörfustu guðsgaflar. Give me five!

Þegar við biðjum spennum við gjarnan greipar eða leggjum saman hendur. Hendur skipta miklu máli í lífinu – bænalífinu líka. Horfðu á hönd þína. Þú þekkir handarbakið sem blasir við þér, þekkir hvernig æðarnar hríslast. Svo er lófinn. Kannski hefur einhver spáð í líflínu og myndagátu lófans? Þegar ég kveð fólk við kirkjudyr finn ég vel hve ólíkar hendurnar eru og að þær tjá mjög mismunandi sögur og jafnvel atvinnu fólks.

Við tökum í hendur annarra, við heilsum og kveðjum gjarnan með handtaki. Við notum orðið handaband – það segir okkur að samskipti komast á, band verður milli þeirra sem takast í hendur. Handaband hefur á stundum verið ígildi undirskriftar. Handsal var gilding og við hjónavígslu er handsalið mikilvægt í stofnun hjúskaparins. Svo sláum við saman höndum í gleði. “Give me five” – og það eru allir puttarnir – gefðu mér alla hönd þína og gleðjumst saman.

Þegar við leggjum saman hendur verður það gjarnan til að kyrra huga. Og við getum líka notað hendurnar til stuðnings bænaiðju rétt eins og margir nota bænaband til að fara yfir ákveðnar bænir. Fingurnir eru mismunandi og hægt að nota þá til aðstoðar í samtalinu við Guð. Eðlisþættir puttanna geta minnt á mikilvæga þætti, sem við megum gjarnan orða við himinvin okkar. Þeir geta orðið okkur hinir þörfustu guðsgaflar.

Þumall og styrkur

Þumalfingur eða þumalputti er jafnan sterkasti puttinn á fólki. Þegar við smellum þumlinum upp er það ekki aðeins merki um hrós heldur getum við þar með minnt okkur á ákveðið bænaefni. Hvað vegur þyngst, hvað skiptir þig mestu máli í lífinu? Er ekki ástæða til að þakka Guði fyrir það? Hugsaðu nú um það hvað er mikilvægast. Er það ekki fólkið þitt, foreldrar, maki, börn, aðrir ástvinir og vinir? Er það heimili þitt og velgerðarmenn, sjúkrastofnun  – nú eða kirkjan þín? Er ekki gott að þakka Guði fyrir öll og allt sem styrkir þig í lífinu, gerir þig sterkari, eflir þig, varðveitir þig? Þumallinn sem bænafingur er táknfingur styrkleikans og minnir á stoðirnar þínar.

Vísifingur og vitringarnir

Svo er það næsti putti – vísifingur. Við notum hann til bendinga, við vísum til einhvers og bendum á. Hann gengur því líka undir nafninu bendifingur. Svo er vísifingur stundum sleikifingur af því börnin nota hann til að grafa í sultu, smjör, ís eða annað sem heillar og sleikja puttann svo. Börnin nota sleikifingur sem guðsgaffal, en við megum gjarnan skófla upp trúarlegri merkingu frekar en sætu í munninn.

Hverjir eru það sem vísa þér veg, benda þér áfram, hjálpa þér og ganga með þér veginn? Biddu fyrir þeim, sem eru svo leiðbeinandi í lífinu, vinum, kennurum, læknum, vitru fólki, spekingum, kirkjufólki, hjúkrunarfólki. Það er vert að þakka fyrir þetta fólk, biðja fyrir því, benda Guði á að það er að liðsinna og efla lífið.

Langatöng og leiðtogar

Lengsti fingurinn á flestum er langatöngin og til er lengra nafn þess putta – langastöng. Hvaða bænir minnir þessi lengsti putti á? Fyrir hverju biðjum við þegar við snertum löngutöng? Í kirkjum á Íslandi og meðal trúmanna um allan heim er beðið fyrir þeim sem eru leiðtogar. Við biðjum fyrir fólki í ábyrgðarstöðum, fyrir þjóðhöfðingja okkar, dómurum, fyrir alls konar stjórnvöldum og fyrirtækjum, fyrir þeim sem gegna mikilvægum ábyrgðarstörfum, taka ákvarðanir sem geta orðið til mikils góðs eða valdið miklu tjóni. Langatöngin sem bænafingur minnir okkur á að biðja Guð að laða fram hið besta í langintesunum í hinum opinbera heimi. Leiðtogar eru ekki aðeins einstaklingar heldur hreyfingar, stofnanir, menningarfyrirbæri, vefur menningar og straumar hennar.

Baugfingur og hin veiku

Þá er það fjórði puttinn. Hvað einkennir baugfingur annað en það að á þann putta er gjarnan settur hringur, baugur? Þessi putti, sem líka gekk undir nafninu hringfingur og græðifingur, er gjarnan kraftminnsti puttinn. Hvað minnir máttleysi okkur á? Kannski þau, sem eru sjúk, hafa misst þrek og þor, vinnu, eru fjárlaus eða syrgjandi. Máttleysi minnir okkur líka á öll þau sem líða vegna einhverra vondra aðstæðna, nær og fjær. Þegar við snertum baugfingur megum við biðja fyrir þeim sem líða vegna rangra stjórnvalda, fyrir þeim sem eru kúguð, fyrir þeim sem eru hamin af félagslegum, líkamlegum eða pólitískum aðstæðum.

Litli fingur – þú og ég

Og þá er komið að litlaputta. Hvað er eftir á bænalistanum? Það ert þú. Litli puttinn er putti sjálfsins. Þegar kemur að litla fingri þá er komið að öllu því sem þú ert. Hvernig biður þú og hvernig viltu nota þenna guðsgaffal? Byrjaðu á þakkarefnum. Þakkaðu Guði fyrir allt það stórkostlega, sem þú hefur notið og er það ekki talsvert? Farðu yfir gleðiefnin þín, yfir það sem Guð gefur þér í líkama þínum, hjartsláttinn og blóðrennslið, að þú getur hreyft þig, hlegið, nærst og glaðst yfir. Allt, sem þú skynjar, er undur til að gleðjast yfir, litirnir, golan sem kyssir eyrnasnepla þína og kitlar þig í nefið. Já bækurnar sem þú lest, hugmyndir sem kvikna í þér, allt sem þú bragðar og er til góðs, tónlistin sem flæðir í huganum, ástin í brjósti þér, getan til að hrífast, frelsið og málið. Og svo er það líka hitt, sem hemur þig, er þér  erfitt og hvílir á þér. Við reynum að létta litla putta byrðar. Eins er það í bænunum. Byrjaðu á plúsunum og farðu svo í mínusana – en svo aftur í plús. Þannig er ölduhreyfing bænamálsins. Allt byrjar í Guði, dýfist síðan niður í mannlífsgleðina, fer alla leið niður á botn og svo upp aftur inn í eilífð ljóss og vona.

Fingurnir geta aðstoðað þig með þessu móti til bæna, til að leiðbeina þér við bænaiðjuna. “Give me five.”

Bæn hefur hendur til að starfa með og þjóna lífinu. „Biðjið“ segir Jesús. Bæn er handtak manns og Guðs, fingur þínir snerta hönd himins. Guð vill alla fimm putta, samtal við þig og þér verður ekki sleppt.

Amen.

Þessi texti var til grundvöllunar hugleiðingu á bænadegi þjóðkirkjunnar, 1. maí.