Greinar og pistlar

Hrauntúnsgangan

Þjóðgarðurinn á Þingvöllum er helgistaður og fræðslustaður þjóðar um náttúru, sögu og menningu. Gunnar Grímsson, landvörður og fornleifafræðingur á Þingvöllum, hefur rannsakað götur og stíga í Þingvallalægðinni og fundið gamlar leiðir sem voru týndar.

Gunnar stýrði fræðslugöngu sunnudaginn 27. júlí 2025 í Hrauntún og að fjárhelli og hraunskýlinu Gapa í austurhluta Þingvallalægðarinnar. 140 manns komu (verkfræðingurinn taldi), nutu frábærrar fræðslu, náttúrufegurðar og veðurblíðu. Gunnar er ekki aðeins góður sögumaður, fræðimaður og landvörður heldur líka hugmyndaríkur fræðari. Sísí, kona hans, bakaði brauð fyrir allan söfnuðinn. Og af því hefð var fyrir í Hrauntúni að gefa ferðafólki brauð með kæfu matbjó Gunnar kæfu og smurði bakkelsi Sísíar. Þegar hann útdeildi brauðinu og Þorgeir Adamsson, landvörður, kleinum var eins og mettunargjörningur Jesú við Galíleuvatn væri uppfærður til nútímans við Þingvallavatn.

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir bætti við sögum um Sigurveigu Guðmundsdóttur í Hrauntúni en Ingibjörg Sólrún skrifaði ævisögu hennar: Þegar sálin fer á kreik. Við fengum svo sannarlega innsýn í líf fólksins í Hrauntúni og Þingvallasveit. Gamall Þingvallafræðari var stoltur af metnaði starfsmanna þjóðgarðins, getu og snilld. Glæsilegt og loflegt – takk fyrir.

Vefheimild um Hrauntún: “Sumar í Hrauntúni – Sigurveig Guðmundsdóttir“ – Lesbók Morgunblaðsins, 34. tbl. 22.12.1984, bls. 39-41. Viðtalið við Sigurveigu um mannlífið í Hrauntúni og karlana þrjá var birt í heild á vefsíðunni: https://ferlir.is/82198-2/

Í hinni frábæru bók Sigrúnar Helgadóttur um Þingvelli eru skemmtilegar lýsingar á sögu Hrauntúns og mannlífi

Greinar og pistlar

Trú á grjóti

„Hvíl þú heill í helgum friði.“ Þessi fagra bæn er á legsteini í kirkjugarðinum við Þingeyrarklausturskirkju. Áhugavert er að hvíld var Íslendingum fyrri tíðar í huga er þeir hugsuðu um himininn. Vinnulúið fólk þarfnaðist næðis frá puði og svefns til að vera heilt sjálfu sér, öðrum og Guði. En himinímyndir eru ekki lengur pása frá puði – heldur hvað? 

„Hvíl þú heill í helgum friði“ er ekki aðeins bæn heldur varðar líka heimsmynd. Líf íslensks alþýðufólks á fyrri öldum var baráttulíf og hvíld handan dauða var ekki hræðilegt heldur fremur vonarmál og jafnvel eitthvað til að hlakka til. Að hvíla í friði var að verða heil manneskja á ný – laus úr hrammi erfiðis, sorgar og þrautar – í faðmi Guðs.

En hvað merkir hvíld okkur í dag? Í samtímanum eru himinmyndir sjaldan tengdar svefni, bið og þögn. Þær eru fremur um nærveru, merkingu og samband. Á legsteinum og minningamörkum eru gjarnan setningar sem tjá nánd og framhald tengsla þrátt fyrir skil dauðans:

„Alltaf hjá okkur“

„Minning þín er ljós sem aldrei slokknar“

„Alltaf elskuð – aldrei gleymd“

Nútímafólk er ekki eins líkamlega þreytt og fyrri tíðar fólk. Við þráum ekki hvíld frá puði eða störfum heldur þörfin fremur andleg þörf fyrir merkingu, tilgang og lífsfyllingu. Við þörfnumst nándar, lifandi minningar, tengsla og elsku.

Orð á grjóti eru gluggi til fortíðar – og inn í okkur líka.

Hvað viltu setja á legsteininn þinn? Svarið er lykill að því hvernig þú hugsar, þarfnast og vonar. 

 

Mataruppskriftir

Hoisin og hvítlauks-núðlur

Ég er búinn að elda kjötmáltíðir undanfarið því yngri karlarnir á heimilinu hafa unnið erfiðisvinnu og eru svangir og þreyttir þegar þeir koma heim. Svo kom ég auga á þessa bragðkitlandi uppskrift sem mér sýndist að gæti verið mótvægi við kjötflóðið. Og maður lifandi – hún heillaði mitt fólk. 

Fyrir 4

Innihald:

Salt og pipar

400 g þurrar hveiti- eða eggjanúðlur

60 ml hoisinsósa

2 msk sojasósa

1 msk sesamolía

2 tsk hlynsíróp eða hunang

jurtaolía til steikingar

6 hvítlauksrif, fínsöxuð

6 vorlaukar – saxið en greinið að hvítu og grænu hlutana

4 msk ristuð hvít sesamfræ

Aðferð:

  1. Sjóðið núðlurnar

Stór pottur með söltu vatni fyrir suðuna. Sjóðið núðlurnar samkvæmt leiðbeiningum þar til þær eru “al dente”. Hellið vatninu af og skolið undir köldu vatni þar til þær eru orðnar kaldar.

  1. Útbúið sósuna

Setjið í skál hoisinsósu, sojasósu, sesamolíu og hlynsíróp eða hunang. Hrærið saman og leggið svo til hliðar.

  1. Steikið hvítlauk og vorlauk

Hitið stóra pönnu (30 cm) á meðalháum hita í 2 mínútur. Bætið við 1–2 msk af jurtaolíu og setjið hvítlaukinn og hvíta hlutann af vorlauknum út í. Hrærið í u.þ.b. 30 sekúndur, þar til ilmar (en passið að hvítlaukurinn brenni ekki!).

  1. Bætið við núðlum og sósu

Hellið sósunni út á pönnuna og bætið svo núðlunum við. Hrærið vel svo þær þekjist jafnt með sósunni.

  1. Látið núðlurnar taka sig

Steikið núðlurnar í 2–3 mínútur, svo þær nái að stökkna aðeins – og verða létt karmellíseraðar. Smakkið og bætið við salti ef þarf – og svörtum pipar eftir smekk.

Skiptið í skálar og skreytið með ristuðum sesamfræjum og græna hluta vorlauksins. Fyrir þau sem vilja meira bragð má nota chiliolíu.

Meðlæti – frjálst val!

  1. Gufusoðið grænmeti með sesam

Brokkolí, blómkál eða pak choy gufusoðið og bragðaukið með sesamolíu, sojasósu og sesamfræjum.

  1. Ristaðir tofuteningar eða steikt egg

Skorin tofu (pressuð og marinéruð) eða egg með stökkum botni veita prótein og byggja réttinn upp sem aðalrétt.

  1. Agúrkusalat með hrísgrjónaediki

Ferskt, stökkt salat með þunnum agúrkuskífum, hrísgrjónaediki, sesamolíu og chili-flögum – dregur úr feiti og lyftir máltíðinni.

Bæn

Þökkum Drottni, því að hann er góður og miskunn hans varir að eilífu. Amen.

Ég fann þessa uppskrift Hetty Lui McKinnon á NYT. https://www.nytimes.com/2025/04/28/dining/fast-noodles-dinner-recipe.html

Mataruppskriftir

Flórens-kjúklingur með rjómasósu og spínati

Einföld pönnuuppskrift. Safaríkar kjúklingabringu í smjörkenndri hvítvíns-rjómasósu með spínati og rjómaosti. Rjómaosturinn gefur sósunni mýkt og fyllingu. Í stað spínats má nota sólþurrkaða tómata, steikta sveppi eða niðursoðin þistilhjörtu – eða bæta þeim við. Borið fram með stöppuðum eða ofnbökuðum kartöflum – en brauð er nauðsyn til að þerra síðustu sósudropana! Það er uppskófla eða scarpeda í ítölskunni. 

Hráefni:

60 ml hveiti (ca. ¼ bolli)

60 ml rifinn parmesanostur (ca. ¼ bolli), auk þess sem stráð er yfir í lokin fyrir áferð – lúkkið. 

Salt og nýmalaður pipar

4 þynntar, beinlausar kjúklingabringur – án húðar (um 450 g)

1 msk ólífuolía

4 msk smjör

1 meðalstór skalottulaukur, smátt saxaður – nú eða graslaukur/vorlaukur

2 hvítlauksrif, smátt söxuð

120 ml þurrt hvítvín (½ bolli)

120 ml kjúklingasoð (½ bolli)

1 tsk þurrkuð basilíka (eða 1 msk ferskt, saxað)

1 tsk þurrkuð óreganó (eða 1 tsk ferskt, saxað)

120 ml rjómi (½ bolli)

60 g rjómaostur (við stofuhita)

2 bollar spínat (um 85 g)

Aðferð:

  1. Blandað saman hveiti, parmesan, 1 tsk salti og 1 tsk pipar á disk. Kjúklingabringunum velt upp úr blöndunni þar til þær eru vel þaktar báðum megin.
  2. Stór panna hituð á meðalhita. Setjið ólífuolíu og 2 msk af smjöri á pönnuna og bræðið saman. Steikið kjúklinginn í um það bil 4 mínútur á hvorri hlið, þar til hann er orðinn gullinbrúnn (en þó ekki eldaður í gegn). Takið kjúklinginn af pönnunni og leggið til hliðar.
  3. Bætið afganginum af smjörinu (2 msk) á pönnuna. Setjið skarlottulauk, hvítlauk og smávegis salt saman við. Hrærið í 2 mínútur eða þar til laukurinn er orðinn mjúkur og hvítlaukurinn ilmar.
  4. Hellið hvítvíni og soði út á pönnuna. Bætið við basilíku og óreganó. Hrærið og skafið upp karamelliseruðu bitana af botninum. Látið sjóða niður í um helming (3–4 mínútur). Bætið þá við rjómanum og rjómaostinum. Hrærið þar til osturinn hefur bráðnað og sósan þykknar (um 6 mínútur).
  5. Bætið spínatinu við og hrærið þar til það hefur linast og blandast vel við sósuna (um 1 mínúta).
  6. Leggið kjúklinginn aftur á pönnuna og látið malla þar til hann er fulleldaður (4–5 mínútur). Takið af hitanum og berið strax fram með ferskum parmesanosti yfir.

Ljómandi að skreyta með ætum blómum á sumartímanum. 

Meðlæti við  hæfi – sem velja má úr 🙂

Stappaðar kartöflur með hvítlauk, salti og smjöri. Mjúkar og rjómakenndar kartöflur eru fullkomnar og þær draga í sig rjómasósuna. Bætið rifnum parmesan eða örlitlu múskati við til að ná fram ítölskum blæ.

Ofnbakaðar litlar kartöflur eða sætar kartöflur, kryddaðar með ólífuolíu, rósmarín og sjávarsalti.

Grillaðar eða gufusoðnar grænmetisspírur.

Grænmeti eins og brokkolí, blómkál, grænar baunir eða aspargus.

Bagettebrauð – til að þerra upp sósuna! Getur verið súrdeigsbrauð, focaccia eða einfaldlega brauð með hvítlauksolíu og kryddi.

Ferskt salat, t.d. rúkkola og kirsuberjatómatar með sítrónu-ólífuolíudressingu og parmesanflögum.

Grunnuppskriftina fann. ég í NYT.

Borðbæn

Gef oss í dag vort daglegt brauð,

vor Drottinn Guð, af þínum auð.

Vort líf og eign og bústað blessa

og blessa nú oss máltíð þessa.

En gef vér aldrei gleymum þér

er gjafa þinna njótum vér.

V.B.

Greinar og pistlar

Sigurður Norland í Hindisvík – náttúruverndarfrömuður

Þórir Kr. Þórðarson, lærifaðir minn í biblíufræðum, sagði mér frá því að hann og Jakobína Finnbogadóttir heimsóttu Sigurð Norland í Hindisvík. Þórir var hrifinn af klerkinum á Vatnsnesinu, lærdómi hans, náttúrspeki og heimssýn. Þau Bíbí töluðu svo eftirminnilega um Hindisvík og náttúrufegurð svæðisis að hrifning þeirra snart mig. Hafði umhverfisguðfræðingurinn Sigurður áhrif á umhverfissýn þeirra? Þórir Kr. hlustaði alltaf á vitringa.  

Við Jón Kristján, sonur minn, fórum saman um Hveravelli og norður Kjalveg. Hann langaði að skoða Húnavatnssýslur og við vitjuðum helgidóma og dýrmæta sýslunnar og fórum m.a. fyrir Vatnsnes. Ég sagði syni mínum m.a. frá prestunum sem höfðu þjónað Tjörn, m.a. þeim Róberti Jack, þeim kúnstuga knattspyrnuklerki, og Sigurði Norland. Við horfðum heim að Hindisvík og fórum að Tjörn. Kríurnar vöruðu eindregið við að við færum heim á staðinn en alla leið ætluðum við. Kirkjan var læst,  skellótt og döpur en kirkjugarðurinn var nýsleginn. Ég fann fljótt leiði Sigurðar Norland og sá líka leiði Friðriks og Agnesar sem dæmd voru fyrir morðin á Illugastöðum í sömu sveit (sem margir hafa skrifað um og Hannah Kent eftirminnilega í Náðarstund).

Sigurður Norland fæddist  í Hindisvík 16. mars, 1885. Hann varð stúdent frá MR vorið 1907 og hélt svo utan og fór fyrst til Skotlands og síðan til Íslendingabyggða í Kanada. Sigurður varð svo góður enskumaður að hann gat ort  eftirminnilega hringhendu á ensku til að útskýra gerð og snið ferskeytlunnar fyrir enskumælandi útlendinga:

She is fine as morn in May,

mild, divine and clever,

like a shining summer day,

she is mine forever.

Þetta „she is mine forever“ varðaði ekki hjónalíf því enga átti Sigurður konu og ekki börn heldur önnur en sóknarfólkið. En Guð, söfnuðir hans, hestar, selir og náttúran í öllum sínum undravíddum voru viðmælendur Sigurðar í Hindisvík. Hann nam klerkleg fræði í Prestaskólanum og var sá síðasti sem útskrifaðist frá þeirri merku menntastofnun áður en hún rann inn í Háskóla Íslands við stofnun hans og þá sem guðfræðideild. Sigurður var vígður til prestsþjónustu í Vopnafirði en fór svo í heimahagana á Vatnsnesi. Hann vildi ekki sitja prestssetursjörðina á Tjörn heldur valdi að búa með móður sinni í Hindisvík utar á nesinu. Sigurður keypti svo jörðina þegar móðir hans lést árið 1919. Um tíma var hann prestur í Rangárvallasýslu en leitaði heim á ný og þjónaði Vatnsnesingum til ársins 1955. Ættmenni Sigurðar eiga paradísina Hindisvík nú. 

Sigurður var hestamaður og ræktaði frægt kyn sem var kennt við Hindisvík. Einhvers staðar sá ég að bláeygir hestar væru til í þeim stofni en ég veit fyrir víst að Sigurður var ekki talinn bláeygur í lífinu. Sigurður var hugsjónamaður og kunnur fyrir tillögur um verndun sela og hvala. Árið 1940 friðaði hann selalalátrið í Hindisvík. Sigurður var þekktur fyrir framúrstefnulegar hugmyndir sínar um náttúruvernd og var af ýmsum talinn fyrsti náttúruverndarmaður Íslands. Vænn þjónn Guðs, manna og náttúru. Guð blessi minningu Sigurðar Norland.

Mynd mín af legsteini sr. Sigurðar í kirkjugarðinum á Tjörn á Vatnsnesi, 20. júlí 2025.

Ef einhver lesenda þessarar greinar man Sigurð eða kann sögur um hann og hans fólk þætti mér vænt um að fá tilskrif á s@sigurdurarni.is