Lúthersdagar í Hallgrímskirkju

Síðustu dagarnir í október eru hátíðadagar í Hallgrímskirkju. Kirkjudagurinn, vígsludagur kirkjunnar, er 26. október. 27. október er dánardagur skáldsins og prestsins sem kirkjan er kennd við og afmæli byltingar Lúthers er svo haldið hátíðlegt síðasta dag mánaðarins. Að þessu sinni er haldið 500 ára afmæli. Af þessu merka og margfalda tilefni verða Lúthersdagar haldnir í kirkjunni 26. – 31. október. Frammi fyrir Guði eru gjafir og kall tímans íhuguð. Sálmar Sigurðar Flosasonar og Aðasteins Ásbergs Sigurðssonar verða fluttir. Myndlistarsýning Guðrúnar Kristjánsdóttur og Ólafar Nordal verður opnuð og iðkuð af eldri og yngri. Á sunnudeginum verður hátíðarmessa árdegis og kantötuguðsþjónusta síðdegis. Sr. Kristján Valur Ingólfsson, vígslubiskup í Skálholti, mun prédika við síðari athöfnina. Tónleikhús um siðbótarkonur verður á mánudeginum. Og á siðbótardeginum verða tesur Lúthers lesnar í kirkju í heyranda hljóði í fyrsta sinn í kirkju. Afmælisveisla siðbótarinnar verður svo um köldið – að lútherskum hætti. Dagskrá Lúthersdaga má sjá á heimasíðu Hallgrímskirkju.

Nesti

Hvað ætlar þú að taka með þér inn í haustið, veturinn, kuldann og myrkrið? Kaldar vindlúkur fóru um borgina í nótt. Haustið sækir að og inn í okkur. Veturinn liggur í leyni og til að umlykja okkur. Hvað tekur þú með þér inn í þann veruleika?

Til er hollensk barnasaga sem er kennslusaga. Lítil músafjölskylda bjó í hlöðnum steinvegg. Henni leið vel. Pabbinn og mammann voru iðin við safna vetrarforða og þau kenndu litlu börnum sínum að draga björg í bú. Allir skoppuðu út í móa að morgni og náðu jarðarávexti og komu í búrið í steinveggnum góða. Allir nema Jóhannes mús. Einn daginn sat hann út á steini þegar systkinin voru að vinnu. Þau kölluðu til hans: Hvað ertu að gera – ertu ekki að vinna? Og Jói svaraði: „Jú, jú ég er að safna hljóðum til vetrarins.“ Systkinin skildu ekki alveg þá söfnunarvinnu en létu gott heita. Daginn eftir var Jói enn út á steini og systkinin kölluðu að nýju: En nú var Jói að safna orðum til vetrarins. Hvernig fór hann að því? Þriðja daginn voru músasystkinin þreytt og kölluðu pirruð í rigningunni: Hvað ertu nú að gera? Þá var Jói var að safna lykt hrísmóa og engis fyrir langan og lyktarlítinn vetur. Svona hélt hann áfram alla daga, var sniðgenginn og litinn hornauga eins og hver annar ónytjungur. Hann safnaði litum himins og jarðar, sögum, söngvum, myndum og öllu því sem sumarið gaf skynjandi smáveru á steini. Til hvers?

Svo kom veturinn og fjölskyldan undi glöð við sitt í öryggi, skjóli og með mikla matarkistu. En svo kom þorri og góa, með kulda og vosbúð. Og að lokum var allt búið í búrinu og myrkrið læddist inn í sálina og hungrið svarf ógurlega að. Þá mundu þau allt í einu eftir söfnunarstarfinu sérstæða. „Jói hvar er nú allt sem þú safnaðir?“ – spurðu þau hæðnislega. Og Jói ræskti sig og sagði: „Lokið nú augunum.“ Og svo sagði hann fjölskyldu sinni frá hinum undursamlegu litum sumarins, hljómhviðum vindsins og seitli lækjarins, orðunum sem stráin hvísluðu, sögunum sem fuglarnir sögðu með flugi sínu. Og lítlir heilar fylltust af birtu, belgurinn hlýnaði og öngin hvarf. Og svo sagði hann frá þeim sem væri á himni og byggi allt þetta til svo lífið yrði ekki bara gott, heldur stórkostlegt. Og þetta varð þeim til bjargar. Jóasafnið varð til lífs.

Hver er auður þinn? Hvað ætlar þú að taka með þér úr sumrinu inn í hraglanda haustsins og myrkur vetrar? Áttu þér matarbúr og örugga innistæðu fyrir brauði? En hefur þú safnað þér hljóðum, tónum, ljóðum, sögum, myndum fyrir veturinn – allt það, sem sumarið gefur, til að ylja sér við og nærast af þegar kólnar og dimmir. Til þess er puð daganna, að við eigum nóg af öllu, ekki aðeins mat fyrir líkamann heldur mat fyrir sálina.

Hvað æltar þú að taka með þér til vetrarins? Er farið að hausta í ævi þinni? Enn er nógur tími ef þú staldrar við. Í því er viska daga og árstíða fólgin, að við söfnum kunnáttusamlega, að við söfnum ekki aðeins hinu efnislega heldur auð sem dugar þegar áföllinn verða, þrekið hverfur, sorgin nístir og allt er tekið. Hvað er það þá, og kanski er það fremur – hver er það þá sem stendur þér nærri?

Jóarnir í mannheimum fara þá leið. Til er afskaplega fallegt grískt orð sem kirkjufeðurnir gældu við, hugsuðu um sér til lífs. Það er orðið pleroma, sem er vegna stafagerðar grískunnar ótrúlega fallegt á blaði. En það er þó enn fegurra efnislega, því það var tengd orðræðu og lofsöng hinna skarpt hugsandi kirkufeðra um Guð. Guð í þeirra vitund var Guð, sem elskar fjölbreytni, vill hafa sem mest ríkidæmi á öllum sviðum, sem mest af litum, flest hljóð, mest af sögum og hljómhviðum. Guð er guð ríkulegs lífs, kemur sjálfur, hvíslar í eyra þér, er sjálft lífsaflið, titrandi hrifning þegar kyrra sumarkvöldsins bifar tilfinningastreng, þétt hönd og tryggur faðmur þegar reiðarslög dynja yfir. Viltu eiga þennan að þegar rignir sem mest? Hvað tekur þú með þér inn í haustið? Jesús sagði: Komið til mín.

Dögurður fyrir góða helgi

Eldaði eggjafritatta fyrir fólkið mitt á laugardegi í sveitinni. Úr varð þessi fíni dögurður í hádeginu. Svo þegar við vorum búin að nærast fórum við í góðan göngutúr.

8 egg

½ l rjómi

1 poki ferskt spínat

1 bréf beikon

½ poki rifinn ostur

2 msk smjör

3 rif hvítlaukur fyrir þau sem þola hvítlauk

krydd (t.d. miðjarðarhafskrydd – og hamborgarakrydd gengur ágætlega), salt og pipar.

Ofninn hitaður í 180°

Beikonið steikt í 1 msk smjöri þar til það er orðið stökkt. Þá er spínatinu bætt út í.

Rjómi og egg þeytt saman smástund og hellt í eldfast mót.

Beikoni og spínati bætt út í, kryddað og rifinn ostur yfir. Bakað í 25-30 mínútur.

Gott meðlæti er ferskt salat. Við notuðum mangó með en það má vera þroskuð pera og fetaostur. Svolítið balsamik bætir oftast.

Þökkum Drottni, því að hann er góður. Miskunn hans varir að eilífu. Amen og verði ykkur að góðu.

 

139

Byrjum á vitund þinni? Ertu hér? Fylgja þér einhverjar hugsanir úr lifun morgunsins sem hindra að þú komir? Lentir þú í einhverju sem þú ert enn að vinna úr? Sagði einhver eitthvað við þig sem þú ert enn að greina og skilja?

Ertu hér eða ertu þar? Margir rýna í símann í messu eða á kyrrðarstundum. Horfðu í kringum þig, fjöldi er að taka myndir og senda. Í sumum dönskum kirkjum kíkir meira en helmingur kirkjufólksins í símann í hverri messu. Fyrir skömmu síðan sá ég konu vafra í miðri prédikun. Á að banna síma í kirkju og láta alla setja símana í kassa við innganginn eins og í dönskum barnaskóla? Nei. Símnotkun vex alls staðar og kirkjurýmið er næðisrými sem hentar vafrinu. Og þar sem síminn er á lofti er víða farið að nota hann sem skjá fyrir sálmabók og biblíutexta. Þau sem koma í messu í Hallgrímskirkju geta flett á hallgrimskirkja.is í messunum til að veiða sálmanúmer, sálma og bilíutexta.

En hver er nálægð þín? Hvað fangar hug þinn? Er það netið, at morgunsins, reynsla daganna eða nærðu að vera í núinu? Hvað er næst þér? Viltu dýpra í þér? Alla leið?

Marteinn Lúther sagði að Davíðssálmarnir næðu að tjá allar tilfinningar manna. Allt sem menn reyndu í lífinu væri orðfært í þessum sálmunum. Það er rétt. Í sálmi 139 segir:

Drottinn, þú rannsakar og þekkir mig,
hvort sem ég sit eða stend, þá veist þú það,
þú skynjar hugrenningar mínar álengdar.
Hvort sem ég geng eða ligg, þá athugar þú það
og alla vegu mína gjörþekkir þú.
Eigi er það orð á tungu minni 
að þú, Drottinn, þekkir það eigi til fulls.
Þú umlykur mig á bak og brjóst 
og hönd þína hefur þú lagt á mig…

Hvað er innst í þér? Hvað um guðlega alnánd? Guð er svo nærri þér að ekkert fer fram hjá þeirri vitund. Engar hugsanir eru Guði óþekktar. Þú segir ekkert sem elskunæmni Guðs nemur ekki. Þú gerir ekkert svo kvika Guðs verði þess ekki áskynja. Nándin er alger. Guð er þér nær en kvíði daganna. Þó þú lyftir þér á vængi netsins eða morgunroðans er Guð þar. Þegar þú forðast kirkjur, guðshús og heilaga staði heimsins er samt guðlegur meðhlaupari nærri. Og ef þú rásar burt frá þínu persónulega altari – er Guð þar – nær en sjálf þitt.

Hvert get ég farið frá anda þínum, 
hvert flúið frá augliti þínu?
Þótt ég stigi upp í himininn, þá ertu þar,
þótt ég gerði undirheima að hvílu minni, þá ertu einnig þar.
Þótt ég lyfti mér á vængjum morgunroðans
og settist við hið ysta haf,
einnig þar mundi hönd þín leiða mig 
og hægri hönd þín halda mér…“

Guð er þér nærri – alls staðar – alltaf – hér og líka í þér.

Íhugun í kyrrðarstund 5. október, 2017.

Trú og tabú

Stelpa í Stykkishólmi hitti Jesú Krist. Hún var venjuleg fermingarstúlka í venjulegri fjölskyldu sem fór í venjulegt sumarfrí til Spánar. En þar varð óvenjulegur atburður. Stelpan og Jesús Kristur hittust. Hún tók þennan fund, samtalið og samskiptin svo alvarlega að hún breyttist. Fjölskylda hennar átti í erfiðleikum með að sætta sig það sem stúlkan sagði og gerði. Þau héldu að hún væri orðin klikkuð og sendu hana til geðlæknis. Trú var allt í einu orðin sjúkdómur.

Stúlkan hét Alma. Í ljósi nýrrar lífsreynslu tók hún allt til endurskoðunar. Vinatengslin breyttust. Foreldrar vinkonu hennar vildu ekki að þær hittust. Alma ólst upp í stóru þorpi og hafði margvísleg áhrif í margflóknu smásamfélagi. Orð hennar og athafnir reyndu þanþol margra. Í fermingarfræðslunni vissi presturinn sem ekki hvernig hann ætti að bregðast við. Ölmuguðspjallið var allt í einu eins og nýtt guðspjall í plássinu, Jesús var nærri.

Ég ætla ekki að segja ykkur alla söguna um Ölmu. En það gerir rithöfundurinn Guðrún Eva Mínervudóttir frábærlega vel í margslunginni bók sem nefnist Englaryk. Guðrún Eva lýsir nærfærnislega brothættu samfélagi sem hefur allt í viðkvæmum skorðum en veit ekki hvernig á að glíma við stærstu gáturnar um líf, tengsl og möguleika. Í bókinni er þyrlað upp ágengum spurningum um hvað trú sé í nútímasamfélagi og hvort við séum á flótta. Hvað gerist ef hið guðlega snertir einstaklinga og hvernig höndla þeir trú og fjölskyldur þeirra? Texi Guðrúnar Evu er fyndinn og nærfærinn. Fíngerður húmorinn og glitrandi ljóðræna seitla inn í sálina.

Alma var á breytingaskeiði unglingsáranna þegar flest er tekið til skoðunar, viðhorf og siðferði. Höfundurinn opnar skápinn og leyfir okkur að fylgjast með þegar ung kona þorir að mæta Guði. Alma gerði mistök og neyddist til að læra að greina milli trúar og afleiðinga. Það er hlutverk okkar manna að þora að breytast en einnig læra af áföllunum. Fjölskyldan gerði líka mistök. En þannig er það hjá venjulegu fólki í venjulegum fjölskyldum í venjulegu íbúðarhúsum. Lífið er ekki klisja. Það býður upp plús – meira en við eigum von á. Stóru spurningarnar um tilgang lífsins læðast inn í okkur. Börnin spyrja, við glímum við tengsl okkar við fólkið okkar og svo verða slys, hamingjudagar koma sem og sólardagar og hversdagsverkefni. Í öllu þessu er spurt um hvort Guð sé til, hvort líf hafi tilgang, hvort heimurinn sé meira en bara efni og efnaferli. Alma var opin fyrir að hversdagsleg veröld væri dásamleg. Hún opnaði fyrir möguleika lífsins.

Tabú Íslands – kynlíf, dauði, trú

Þorir þú að hugsa um trú og tala um trú? Höndlum við þegar fólk verður fyrir vitrun sem breytir lífi þess? Afskrifum við þau sem klikkuð? Viljum við helst bara flýja – og troða þar með stærstu og erfiðustu spurningunum inn í skáp þagnarinnar. Í samfélagi okkar hafa verið þrjú tabú sem ekki hefur mátt tala opinskátt um. Í uss-uss-skápana hafa þessi þrjú verið sett: Trú, kynlíf og dauði.

1 Reyndar er kynlífið að losna úr skápnum en fólk hefur tilhneigingu til að hrapa í hina öfgana, klámið. Við þurfum vera auðmjúk og tilbúin að ræða hvatir, fjölbreytileika, tilraunir, sjúkleika og heilbrigði kynlífsins. Við foreldrar vitum best hvað það er mikilvægt að flýja ekki þegar ungviðið spyr.

2 Svo er það dauðinn sem hefur ekki verið í tísku nema í kvikmyndum. Dauðinn hefur ekki verið hitamál á kaffihúsunum síðan Jean Paul Sartre og tilvistarspekingarnir þorðu að færa hann í tal. En þó lítið sé talað um dauðann er það þó að breytast. Í fortíðinni var dauðinn fléttaður inn í líf fólks. Fólk dó heima og lík voru gjarnan á heimilum dagana á undan greftrun. Dauði dýranna á sveitabæjunum var eins raunverulegur og fæðing þeirra og líf. Spítalavæðingin svifti fólk dauðanándinni en nú leitar dauðinn úr skápum stofnanavæðingar. Ef við getum rætt um horfst í augu við dauðann og rætt um hann erum við enn betur fær um gott líf og lífsleikni.

3 Svo er þriðja tabúið og trú hefur líklega verið mesta tabúið, innst í skáp þagnarinnar. Hvað er trú? Alma hitti Jesú. Það verða ekki allir fyrir slíkri reynslu, fundurinn með Jesú er almennt ekki svo dramatískur en engu ómerkilegri. Meðan við lifum verðum við öll fyrir reynslu sem opnar og knýr okkur til að ákveða hvað við erum, til hvers við lifum.

Þrenns konar trú

Og við tökum okkur stöðu gagnvart heiminum,  hvort við viljum litla, meðalstóra eða stóra tilveru.

1 Ef við viljum að veröldin sé aðeins efni og tilfallandi efnaferli án Guðs þá er það guðlaus trú og tilveran lítil. Það er ekki hægt að sanna þessa lífsskoðun eða afsanna en það er ákvörðun af neikvæðu trúartagi að tilveran sé guðlaus. Ég hef lesið rökin en undrast að fólk sem trúir með þeim hætti verði ekki þunglynt. Það þarf hugrekki til að sogast ofan í hyl guðleysis.

2 Svo eru önnur sem telja að þekkingarskortur hindri að menn geti ákveðið hvort tilveran er guðlaus eða guðleg. Þau meta svo að þekking okkar sé takmörkuð. Við vitum reyndar talsvert margt en erum þó fjarri því að geta með vísindalegri aðferð dæmt um tilgang og Guð í geimnum. Ég skil vel fólk sem viðurkennir óvissuna um hið stóra og guðlega.

3 Svo er það þriðji hópurinn – fólkið sem trúir. Og trú er alls konar og hefur mjög mismunandi afleiðingar. Og flækjum ekki málin með alhæfingum, t.d. með því að segja að trú sé alltaf svona eða hinsegin. Múslimar í þorpi í Aghanistan eru allt öðru vísi en múslimar á Manhattan í New York. Kristinn sértrúarhópur í miðvesturríkjum Bandaríkjanna er allt öðru vísi en þjóðkirkjusöfnuður á Íslandi. Ruglum ekki og alhæfum ekki. Og í dag tölum við bara um trú á Íslandi, í okkar venjulega, umburðarlynda, íslenska og upplýsta þjóðkirkjusamhengi.

Trúin tengir

Hvað er heilbrigð trú? Hún verður ekki bara við að hitta Jesú í sumarleyfi í Andalúsíu. Hún vex upp í venjulegum húsum og hjá venjulegu fólki. Hún þroskast úr barnatrú yfir í vitund um að heimurinn nær lengra en nefið. Trú stækkar heimsskynjunina. Hún er tengsl við hið stórkostlega í veröldinni. Hún er skynjun um að veröldin er meira en efnaferli og köld tilviljun. Trúin sér í sandkornum á ströndinni undur veraldar og trúir að kærleikur Guðs sé eins og hafið (svo notuð sé heillandi mynd úr skáldskap Matthíasar Johannesen). Trúin sér í Jesú Kristi hið guðlega meðal manna, fyrirmynd um hvernig við getum brugðist við í flóknum heimi, kærleiksafstöðu til annars fólks, vilja til að sjá mennsku í öllum mönnum, líka þeim sem hefur mistekist. Trúin opnar, tengir og gerir manneskjuna heila og lagar tengsl ef allt er rétt. Trúin rýfur einangrun fólks og bætir. Það er alveg sama hvernig við klúðrum lífinu, Guð elskar fólk samt og vill styðja. Það er alveg sama hvaða áföll verða, flóð, eldgos, stríð – við erum kölluð til að bæta og gera gott úr, lækna og reisa við. Við erum kölluð til að vera útréttar hendur Guðs í veröldinni. Trú tengir ekki aðens við undur þessa heims heldur opnar glugga að veröldum handan tíma og efnis. Að trúa er að verða trúnaðarmaður Guðs. Það var það sem Alda uppgötvaði, að þegar maður trúir verður tilveran ljómandi, töfrandi og þrungin merkingu – svo notuð sé orð bókarinnar.  

En það að trúa er ekki að verða óskeikul ofurtilvera, súperman eða súperwoman. Trú breytist og dýpkar. Trú leitar þroska rétt eins og við stækkum úr barni í fullorðna veru. Við lærum, gerum mistök, dettum, rísum upp, sjáum hlutina í nýju ljósi og breytum um skoðun. Trú er ekki flótti heldur sítenging við raunveru heimsins. Trú er systir skynsemi og réttlætis. Þegar við trúum erum við ekki beðin um að fórna okkur í þágu einhverrar vitleysu og sérvisku. Það er ekki heilbrigð trú heldur sjúk og á villigötum. Við eigum ekki að fórna líkama okkar, frelsi og lífi fyrir þröngan málstað eða ofbeldi. Þvert á móti, við megum nota allt sem Guð hefur gefið okkur til farsældar og lífsleikni og einnig í þágu mannkyns og náttúru. Við þurfum ekki að trúa úreltum sögum og eigum að lesa Biblíuna með heilanum ekkert síður en hjartanu. Og við ættum að taka alvarlega niðurstöðu vísinda. Trúmaðurinn hefur enga þörf fyrir að einfeldningaskoðanir. Trúin má koma út úr skáp tabúsins í íslensku samfélagi.

Ævintýrin verða ekki aðeins á Spáni eða Stykkishólmi heldur heima hjá þér. Guð er ekki aðeins í þessari stóru kirkju, heldur innan í þér, talar til þín og býður þér að vera vinur og félagi þinn. Og tilveran verður miklu stærri og skemmtilegri þegar tengt er með trú og hjartað slær í takt við hjartslátt alheimsins – Guðs. 

Hugleiðing við upphaf barnastarfs og fermingarfræðslu í Hallgrímskirkju. 3. september 2017.